Obraz społeczeństwa polskiego wieku XVII na podstawie "Potopu"H.Sienkiewicza

Obraz społeczeństwa polskiego wieku XVII
1. Magnateria:

Janusz i Bogusław Radziwiłłowie,
· prowadzą politykę kierując się jedynie dobrem własnego rodu,
· wydają cynicznie kraj na łup przechodzą na stronę wroga dla własnych korzyści materialnych
· samowolni, pyszni egoiści.
BOGUSŁAW:„Nie rozmyśliwszy się dobrze w Kiejdanach, wziąłem ze sobą konia wielkiej krwi, żeby to się przed Szwedami pokazać”*
JANUSZ: „Z Korony dochodziły wprawdzie księcia najpomyślniejsze wieści. Powodzenie Szwedów przechodziło wszelkie nadzieje. Województwa poddawały się jedne za drugimi; w Wielkopolsce panowali jak w Szwecji,(...); Małopolska nie stawiała oporu; Kraków upaść miał lada chwila; król, opuszczony od wojska i szlachty, ze złamaną w sercu ufnością do swego narodu, uszedł na Śląsk, i sam Karol Gustaw dziwił się łatwości, z jaką skruszył ową potęgę, zawsze dotąd w walce ze Szwedami zwycięską.
Ale właśnie w tej łatwości widział Radziwiłł niebezpieczeństwo dla siebie, bo przeczuwał, że zaślepieni powodzeniem Szwedzi nie będą się z nim liczyli, nie będą uważali na niego, zwłaszcza że nie okazał się tak potężnymi tak władnym na Litwie, jak wszyscy, nie wyjmując i jego samego, myśleli. Czy tedy król szwedzki odda mu Litwę albo chociaż Białą Ruś?! Zali nie będzie wolał jakim wschodnim okrawkiem Rzeczypospolitej zaspokoić raczej wiecznie głodnego sąsiada, aby mieć ręce rozwiązane w reszcie Polski?
To były pytania, które ustawicznie dręczyły duszę księcia” *

Sapieha, Lubomirski,
· patrioci stawiający dobro ojczyzny ponad własne interesy
:
„pan marszałek Lubomirski nadciągnie ze swoim wojskiem, które na pięć tysięcy liczą.”*
: „Pan Sapieha, jak mówiono wówczas w Rzeczypospolitej, “zastawił kontusz i sprzedał ostatnią srebrną łyżkę", nie służył więc dla korzyści ani dla honorów ojczyźnie”*

· Wierni Janowi Kazimierzowi
-„ Miłościwy panie! - odpowiedział Lubomirski - fortunę moję, życie, krew, wszystko składam u nóg waszej królewskiej mości!*

pan Sapieha gotów był teraz uczynić dla króla wszystko, co było i co nie było w jego mocy.”*

· Pogromcy Szwedów
„ale jak już poczęto w całym kraju na koń siadać, tak i on się na Szwedów zawziął. Możny to pan i siła złego może im uczynić!”*
: „Sapieha na czele znacznej potęgi wszedł już z Podlasia w województwo lubelskie, ażeby się z hetmanami połączyć, że po drodze bije Szwedów i z każdym dniem w siłę rośnie.”*

2. Szlachta:
· poddaje się pokornie obcym najeźdźcom, szybko godzi z nowym położeniem , płaci im podatki, słucha bez sprzeciwu rozkazów szwedzkich komendantów,
„- dziś rozpisywano podatki, jakie się Szwedom rozpisać podobało, a szlachta oddawała je tak pokornie, jak owce oddają wełnę postrzygaczom”*
· do zdrady ojczyzny skłania ich obietnica przywilejów stanowych
„Wydawano im na to świadectwa, które miały osoby i majętności ochraniać. W stolicach ziem i powiatów ogłaszano “kapitulacje", warujące wolność wyznania i przywileje stanowi szlacheckiemu przysługujące.”*


3. Lud miejski i wiejski
· Sienkiewicz nie wprowadza do utworu bohatera chłopskiego ani mieszczańskiego. Lud występuje tu bezimiennie, ale jest chętny i gotowy do walki
. „Chłopi, którzy nie byliby dostali wyćwiczonym żołdakom w otwartym polu, rzucali się teraz w kilku na całe gromady.{Szwedów}” *
· cechuje ich: patriotyzm, wierność królowi, zapał do walki,
„Przeraziło to innych obrońców toż samo imię noszących, lecz w ogóle obrona godna była szturmu. Wyległy na mury nawet niewiasty, dzieci i starcy.”*

4. Obrazy życia obozowo-rycerskiego
· "Potop" to powieść wojenna. Na obraz życia społeczeństwa polskiego XVII w. Składają się głównie fakty ukazujące życie obozowo-rycerskie, wojenne. Np. cnoty rycerskie, sposób formowania chorągwi, pospolite ruszenie.
„Tę jedną miał król pociechę, iż widział, że nawet pospolite ruszenie z największym męstwem i poświęceniem rwie się na mury i że po owych próbach, mniej więcej niepomyślnych, duch nie tylko nie upadł, ale przeciwnie, umocniła się w wojsku pewność zwycięstwa”.*
· Obraz ten uzupełniają nieliczne sceny życia domowego i obyczajowego ciche życie rodzinne,
„Razem z czeladzią spędzali wieczory śpiewając pieśni pobożne i przykładem swym prostactwo budując.*”
Na początku "Potopu" Sienkiewicz ukazuje upadek moralny społeczeństwa (zdradę, zaprzedanie wrogom przez klasę rządzącą, odstępowanie od władcy, apatię i rezygnację). Wrzeszczowicz (cudzoziemiec) wypowiada się o Polakach: " Jest li na świecie taki drugi kraj, gdzieby tyle nieładu i swawoli dopatrzeć można (...) Któryby w świecie naród nieprzyjacielowi do zawojowania własnej ziemi pomógł? Który by tak króla opuścił... Jeno szaleni, swawolni, źli i przedajni te ziemię zamieszkują". Później następuje punkt zwrotny - naród się podźwiga i odradza. Przy końcu utworu sami Szwedzi nie mogą nadziwić się zamianie, jaka zaszła w narodzie, który do niedawna nie stawiał żadnego oporu.