Motywy śmierci w średniowieczu.

W czasach średniowiecza gdzie ogromną rolę odgrywał kościół ,a Bóg stawiany był na pierwszym planie ludzie, którzy mieli odmienne poglądy czekały
surowe kary dochodziło do krucjat i masowych mordów. Jednak kwestia poglądów religijnych nie była jedynym problemem tamtych ludzi dotykały ich liczne zarazy choroby, epidemie i wojny ,wszystko to miało znaczący wpływ na sztukę.

Artyści średniowiecza mocno poruszeni zajściami, które wówczas miały miejsce nawiązywali do motywów do dziś budzących grozę. Malowane postacie miały nieproporcjonalne kształty ,przedstawiały śmierć i jej liczne symbole, które miały niebagatelny wpływ na życie tamtych ludzi, ukazywały Boga jako sprawiedliwego aczkolwiek surowego. Jednak tematem przewodnim była śmierć co widać było wyraźnie w dziełach sztuki
malowanych przez średniowiecznych artystów, którzy poprzez swą sztukę utwierdzali ludzi w przekonaniu, że każdy człowiek czy bogaty czy biedny nie umknie śmierci i sądowi ostatecznemu. Najwięcej na temat śmierci pisało się w XIV i XV wieku. Był to okres wojen i epidemii, które dziesiątkowały ludność. Człowiek widział więc bardzo wyraźnie nietrwałość życia. Śmierć z jednej strony budziła lęk, ponieważ była końcem życia, ale z drugiej strony traktowano ją jako początek czegoś lepszego, doskonalszego. Śmierć była sprawiedliwa, traktowała tak samo zarówno biednego jak i bogacza. Mimo, że każdy się z nią musiał spotkać, nikt nie mógł jej zrozumieć ani uniknąć.

Szczególnie warte uwagi są obrazy słynnych średniowiecznych malarzy H. Boscha ,H. Holbeina czy F. Angelico. Średniowieczne poglądy na tematy związane ze śmiercią ,Bogiem i panujące w tym czasie przekonania poruszały także serca artystów zajmujących się innymi dziedzinami sztuki ponieważ śmierć nie tylko miała wpływ na malarstwo lecz także na literaturę średniowieczną.

W okresie średniowiecznym rozwijały się przede wszystkim gatunki literackie związane z kultem religijnym , kształtowały one wzór osobowy człowieka całkowicie oddanego Bogu i jego prawom ,człowieka zdolnego do odrzucenia wszelkich dóbr doczesnych w imię zbawienia i życia wiecznego w raju. Człowiek, który żył według powyższego wzoru nazywany był ascetą. Twory artystyczne miały też przestrzegać przed konsekwencjami jakie czekają ludzi nie stosujących się do dekalogu i ogólnej etyki chrześcijańskiej. Konsekwencje w przekonaniu pisarzy były tragiczne w skutkach , przedstawione szczegółowo i nadzwyczaj realistycznie wizje losu człowieka nie stosującego się do prawa Bożego jeszcze bardziej dobitnie trafiały do czytającego za pomocą budzących grozę konkretnych scen. Warta przedstawienia jest postać Francois Villona pisarza średniowiecznego, który był francuskim poetą swoje przeżycia Villon zawarł w "Wielkim testamencie" napisanym pod koniec życia, ok. 1461 r. Z tego dzieła można wywnioskować, że całe życie towarzyszyła poecie bieda, prowadząca go czasem do występku. Miał dobre serce i dzielił się z innymi tym co miał. Poeta przyznaje się do swoich występków mając nadzieję, że Bóg mu je wybaczy. W przeczuciu rychłej śmierci z rozrzewnieniem wspomina młodość wypełnioną szaleństwami i żałuje, że szybko przeminęła. Autor rozumie nieuchronność śmierci, której podlegają wszyscy ludzie: bogaci i biedni, mądrzy i głupi. W opisie śmierci utrzymuje turpistyczny ton ( turpis – brzydki). Spisując swój tekst, poeta prosi o pamięć oraz o "zasłużony spoczynek i spokój wiekuisty". Dobrym przykładem jest również dzieło pt.„Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”. Śmierć wyobrażano sobie jako nagą kobietę, przerażająco bladą, przepasaną chustą, jej twarz była żółta, brakowało części nosa, z oczu płynęła krew, brakowało warg. W rękach trzymała kosę i sprawiała wrażenie jakby uśmiercanie ludzi nużyło ją. Utwór ten powstał ponieważ ludzie chcieli wiedzieć, co następuje po śmierci. Uczony Polikarp pragnąc zaspokoić swoją ciekawość dążył do spotkania ze śmiercią, a kiedy już do tego doszło uleciała cała jego mądrość, zadawał naiwne pytania, co podkreśla, że nikt nie jest w stanie ogarnąć tego, co następuje po śmierci. W utworze przedstawiony jest też taniec śmierci, podczas którego Śmierć oznajmia, że zabierze ze sobą każdego człowieka, ale w pierwszej kolejności będą to grzesznicy, księża żyjący w dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, niesprawiedliwi sędziowie oraz pijacy. Natomiast w „Boskiej Komedii” Dantego wyobrażenie śmierci ukazane jest, jako wędrówka bohatera po 3 zaświatach. W czasie tej wędrówki poznajemy człowieka grzesznego, od poznania swych win, poprzez cierpienie, oczyszczenie z grzechu, aż do moralnego odrodzenia się i doskonałości.

W średniowieczu Bóg umieszczany jest w hierarchii najwyżej , później liczy się dopiero człowiek wierzący. Bóg widziany jest jako ideał , sędzia i władca . Jedni wywyższają się nie myśląc o Bogu i śmierci dążąc do bogactwa . Innym natomiast wystarcza wiara w Boga i nadzieja na lepsze życie po śmierci . A w życiu ziemskim cieszą się z tego co mają , a nawet odrzucają bogactwo świadomie umartwiają się myśląc o Bogu. We wszystkich tych utworach widoczna jest relacja pomiędzy Bogiem , a człowiekiem. Na wybranych przykładach wyraźnie widać najistotniejsze cechy sztuki średniowiecznej. Są nimi : teocentryzm - Bóg jest w centrum zainteresowań sztuki tego czasu, uniwersalizm - sztuka jest jedna i Bóg jeden, w świadomości ludzi tej epoki świat jest uporządkowany, istnieje podział na stany wśród ludzi, a poza ziemią istnieje stały nienaruszalny ład ustanowiony przez Boga. Możemy powiedzieć, że w średniowieczu Bóg był dla ludzi najwyższą wartością, życie było przygotowaniem się człowieka do śmierci, która z kolei otwierała drogę do wieczności.