"Czucie i wiara silniej mówi do mnie mędrca szkiełko i oko". (A. Mickiewicz) Oświecenie i romantyzm jako epoki opozycyjnie ujętej estetyki i etyki

Schyłek oświecenia i początek romantyzmu wiąże się z żarliwą dyskusją na temat wyższości jednej epoki nad drugą oraz zaciekłą wzajemną krytyką, spowodowane to było nie tylko odmiennymi gustami artystycznymi, wykształconymi w innych czasach, ale także gorącym patriotyzmem młodych, i tym, że starsze pokolenia zaczęło godzić się na ten stan rzeczy, co było jawnie sprzeczne z ideałami młodych.

Wiązał się z tym także typowy bunt młodego pokolenia przeciwko starszemu, który trwa nadal widać to nawet teraz i zwie się wojną pokoleń. Oświecenie było bodaj pierwszą epoką, w której nastąpiły zmiany w postrzeganiu świata i człowieka na tak dużą skalę. Mimo że w pewnym stopniu jest ono czasem kontrastów, współcześnie oceniane jest przeważnie w pozytywnych aspektach. Na podstawie filozofii oświeceniowej można stwierdzić, że podobnie jak w renesansie ważną rolę odgrywa rozum i poznanie. Modni stają się inteligentni, wykształceni ludzie, dążący do doskonalenia warunków życia, zmiany w obyczajowości, podejmujący nowe zagadnienia w sztuce, literaturze czy poezji. Także pozycja kobiety ulega zmianie. Powinna być ona wykształcona, aby móc towarzyszyć mężowi w dysputach, wcześniej zabraniano kobietom uczęszczania do szkół. Oprócz emancypacji kobiet następuje także zmiana położenia chłopów i mieszczan, którzy stają się głównymi bohaterami powieści, uchodząc wcześniej za postacie komiczne. Oprócz racjonalizmu praktykują także empiryści, którzy doskonalą wiedzę jaką posiada człowiek przez doświadczenie. Tak powstaje pierwsza encyklopedia, gromadząca wszystkie najważniejsze osiągnięcia człowieka w dziedzinie nauki. Oświecenie obfituje także w rozwój sztuki. Sam król Stanisław August Poniatowski zajmuje się mecenatem, organizuje tzw. Obiady Czwartkowe, dba o rozwój oświaty i kultury. W tym czasie rozwija się Teatr Polski pod przewodnictwem Bogusławskiego, mają miejsce wielkie odkrycia naukowe.

Epoka ta to także czas reform ustroju państwa, powstanie III w świecie konstytucji, ale także rozbiorów Polski. Ludzie epoki starali się zapobiec upadkowi kraju i w jakimś stopniu zwyciężyli, ponieważ kultura i zabytki przetrwały do dziś. Stwierdzić to można na podstawie utworów z tego okresu. Za przykład może posłużyć "Powrót posła" Niemcewicza, który miał zachęcić ludzi do opowiadania się po stronie reform. Ceniono patriotyzm, szanowano symbolikę narodową. Jest to także okres tolerancji, przede wszystkim religijnej, czas krytycyzmu i wolności. Kontrastu polskiemu oświeceniu nadaje współistnienie trzech prądów literackich, nie było między ich przedstawicielami sporów i polemik, było natomiast wspólne zaspokajanie różnych czytelniczych potrzeb. Trzy nurty artystyczne: Klasycyzm - wyznaczał poezji cele utylitarne, stawiał przed nią zadania dydaktyczno-moralizatorskie, wyrastające z przekonania o ogromnej roli słowa jako narzędzia oddziaływania na społeczeństwo; Sentymentalizm - traktował literaturę jako sposób pokazania wewnętrznego życia człowieka oraz kształtowania autentycznych, odrzucających pozory, więzi międzyludzkich, co również prowadziło do moralizatorstwa; głównym ideologiem sentymentalizmu był francuski pisarz Jan Jakub Rousseau; termin sentymentalizm upowszechnił się dzięki powieści angielskiego pisarza Lawrence'a Sterne'a "Powieść sentymentalna"; sentymentalizm nawiązując do wielu nurtów myśli filozoficznej takich jak empiryzm czy sensualizm. Sentymentalizm kładł nacisk na analizę jednostkowej sytuacji człowieka, na tkwiące w nim wewnętrzne sprzeczności; analizował też sytuację społeczną, podkreślając negatywną rolę sztucznie tworzonych barier i przedziałów stanowych; Rokoko styl charakterystyczny dla wytwornej i subtelnej twórczości dla pewnego typu komedii, oper i drobnych wierszy; istotą jego było rozumienie piękna jako wartości podstawowej, dającej przyjemność obcowania z wytworami sztuki.

Choć romantyzm nawiązał do wielu wątków myślowych oświecenia takich jak idea postępu, nadał im odmienny charakter. Romantycy odrzucili materialistyczną wizję świata, intelektualizm i racjonalizm XVIII - tego wieku. Bliższa im była sfera życia emocjonalnego. Apelowali do serca i zapału, nawiązali do tradycji ludowej. Inny był też stosunek do historii. Odrzucili przekonania o harmonijnym i pomyślnym rozwoju świata. Wskazywali antagonistyczny charakter postępu, głosili, że szczęście społeczeństw jest osiągalne przez cierpienie i poświęcenie. Romantycy wyznawali metafizyczną koncepcję procesów dziejowych. Podkreślali rolę pierwiastków duchowych, dzięki którym można odkryć niedostępne rozumowi prawdy. Metafizyka romantyków, prowadząca często do mistycyzmu i spirytualizmu, znajdowała oparcie w filozofii Hegla i Schellinga dodam, że mistycyzm to postawa filozoficzno - religijna, wiara w możliwość bezpośredniego kontaktu człowieka z Bogiem, duszy ludzkiej z absolutem. Natomiast spirytualizm jest to pogląd filozoficzny, według którego istotą bytu jest duch, a rzeczywistość materialna jest sposobem przejawiania się aktywności ducha.

Ogólnie mówiąc romantycy, głosili następujące postulaty:
- w procesie poznawania świata należy posługiwać się wyobraźnią, przeczuciem, intuicją.
- ducha należy postawić ponad materią w hierarchii wartości
- świat ma w rzeczywistości naturę duchową, materia jest sprawą drugorzędną
- za pomocą rozumu świata zbadać ani rozpoznać nie można
- poezja jest wyrazem geniuszu - elementem boskości w człowieku - wyobraźnia zaś najważniejszym czynnikiem sprawczym poezji.

Romantyzm zanegował oświeceniową wiarę w harmonijny układ stosunków między jednostką a społeczeństwem, wyrażał przekonanie o nieuchronności konfliktu. Prowadziło to do romantycznego buntu przeciw światu i powszechnie uznawanym wartościom. Najważniejsza była pojedyncza istota ludzka, czująca i myśląca, często nieprzeciętna, podejmująca samotną walkę w imię dobra jakiejś społeczności. Kult indywidualizmu wyznaczył szczególne miejsce romantycznemu poecie. Za naczelne cechy procesu twórczego uznano geniusz, natchnienie. Czyniły one twórcę jednostką wybitną, zdolną do wyrażania prawdy o danym społeczeństwie, poeci byli zarazem przywódcami duchowymi narodu.

Romantyzm dokonał przewartościowania myśli literackiej. Odrzucono krępujące twórcę kanony klasycyzmu. Romantycy wprowadzili nowe gatunki literackie lub przekształcili już istniejące. Odwrócili się od literatury Południa -literatury rzymskiej, sięgnęli po wzory z Północy - nawiązali do narodowych tradycji średniowiecznych, do twórczości ludowej, elementów orientalnych i biblijnych, a także do dzieł ich duchowego mistrza, Shakespeare'a.

Wprowadzili oni także nowe rozumienie sztuki. Piękno ma charakter subiektywny i jest reakcją odbiorcy na dzieło sztuki, a nie właściwością przedmiotu lub osoby. Sztuka to zapis emocji i wrażeń. Najważniejszym uczuciem dla romantyków była miłość, przeważnie nieszczęśliwa i tragiczna, zawsze jednak wszechogarniająca, wszechpotężna i wszechobecna. Często bohater był zmuszony do dokonania tragicznego wyboru między miłością do kobiety a miłością do ojczyzny, często też miłość była przyczyną gwałtownych nienawiści, siłą sprawczą popełnianej zbrodni.

Podsumowując moją pracę stwierdzam, iż Romantyzm wyrósł z opozycji do klasycyzmu, przeciwstawiał się poetyce klasycystycznej, która segregowała gatunki literackie. Romantycy zbuntowali się przeciw wszelkim ograniczeniom formalnym, co przyniosło ogromne zmiany. I tak na przykład romantyczny bohater pochodzący z ludu mówi prostym językiem, podczas gdy w oświeceniu ten sam bohater ludowy występujący w sielankach mówił wyszukanym językiem literackim. Przede wszystkim romantyzm doprowadził do zatarcia granicy między rodzajami i gatunkami literackimi. Możemy wyróżnić synkretyzm rodzajowy i gatunkowy. Tak więc w epoce romantyzmu oświecenie odeszło w niepamięć, lecz nie na długo.