Tkanka nabłonkowa (epithelium)

1. Pochodzenie: ekto-, endo- i mezodermalne

2. Cechy wszystkich nabłonków:
- zwarty układ komórek zachowany dzięki błonie podstawowej (zbudowanej z mukopolisacharydów i białek leżących bezpośrednio pod komórkami, które ją wytwarzają) oraz połączeniom międzykomórkowym (np. desmosomom – zgrubiałym powierzchniom dwóch sąsiednich komórek)
- duże możliwości regeneracyjne - stała odnowa tkanki nabłonkowej jest sterowana czynnikami wzrostu (np. EGF z grupy cytokin — czynnik wzrostu naskórka) działającymi na zasadzie auto- lub parakrynii (pod wpływem substancji wytwarzanych przez komórki znajdujące się w pobliżu)

3. Podział nabłonków ze względu na kształt i ilość warstw komórek go tworzących:
- nabłonek jednowarstwowy płaski – zbudowany jest jednej warstwy spłaszczonych, wielobocznych komórek zawierających centralnie umieszczone jądro; występuje np. błędniku błoniastym ucha wewnętrznego, w naczyniach krwionośnych i chłonnych tworzy warstwę wewnętrzną ich ścian, zwaną śródbłonkiem (endothelium), w pęcherzykach płucnych stanowi wyściółkę powierzchni wewnętrznej ściany pęcherzyka, występuje na ścianach jam serca, pokrywa błony surowicze: otrzewną, opłucną i osierdzie, tworzy powłoki ciała większości bezkręgowców, w nerce buduje torebkę Bowmana
- nabłonek jednowarstwowy sześcienny – zbudowany jest z komórek sześciennych z centralnie umieszczonym jądrem; występuje np. w tarczycy, na powierzchni jajowodów, w kanalikach nerkowych, a także w oskrzelikach oddechowych płuc i rogówce oka
- nabłonek jednowarstwowy walcowaty – zbudowany jest z wysokich, walcowatych komórek, na powierzchni których często występuje rąbek migawkowy (liczne rzęski) lub rąbek szczoteczkowy (liczne wypustki cytoplazmatyczne, zwane mikrokosmkami); występuje np. na błonie śluzowej żołądka i jelit, jajowodów, macicy oraz w gruczołach i przewodach tych gruczołów
- nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy – zbudowany jest z wysokich komórek z jądrami komórkowymi rozmieszczonymi na różnych wysokościach, często z rąbkiem migawkowym na wolnej powierzchni; pokrywa np. jamę nosową, tchawicę, oskrzela, jamę bębenkową i trąbkę słuchową w uchu
- nabłonek wielowarstwowy płaski – ma warstwę zewnętrzną utworzoną przez spłaszczone komórki, a głębsze warstwy intensywnie dzielą się, umożliwiając stałą regenerację wierzchniej warstwy; występuje np. w naskórku, jamie ustnej, przełyku, pochwie oraz cewce moczowej kobiety
- nabłonek wielowarstwowy przejściowy – występuje w narządach odprowadzających mocz i w pęcherzu moczowym; w pustym pęcherzu nabłonek ten ma cechy nabłonka sześciennego, a w rozciągniętym uzyskuje cechy nabłonka płaskiego
- nabłonek wielowarstwowy walcowaty – występuje w spojówce oka i cewce moczowej męskiej

4. Podział nabłonków ze względu na pełnioną funkcję:
- nabłonki pokrywająco – ochronne – osłania ciało zwierzęcia, wyściela jamy ciała, okrywa narządy wewnętrzne, może być orzęsiony, u pasożytów może być pokryty naskórkiem chroniącym przed działaniem soków trawiennych żywiciela
- nabłonki transportujące – przenikają przez nie gazy, jony i związki chemiczne w jelicie; często są zaopatrzone w rąbek migawkowy
- nabłonki wydalnicze – usuwają szkodliwe produkty przemiany materii, np. kanaliki nefrydialne u bezkręgowców, nefrony w nerkach kręgowców
- nabłonki zmysłowe – uczestniczą w budowie receptorów, np. nabłonki tworzące kubki smakowe, siatkówkę oka, komórki receptorowe ucha wewnętrznego
- nabłonki lokomotoryczne – dzięki urzęsieniu umożliwiają ruch i przemieszczanie się np. larw bezkręgowców
- nabłonki wydzielnicze (gruczołowe) – budują gruczoły oraz mają zdolność wytwarzania wydzieliny; w zależności od miejsca wydzielania wydzieliny rozróżniamy nabłonki:
· endokrynowe – o wydzielaniu wewnętrznym (dokrewne)
· egzokrynowe – o wydzielaniu zewnętrznym, posiadające przewody wydzielnicze;
w zależności od powstawania tejże wydzieliny nabłonki gruczołowe dzielimy na:
· merokrynowe – wydzielina jest produktem komórek bez ich uszkodzenia
· apokrynowe – komórka ulega częściowemu uszkodzeniu częściowo zmieniając się w wydzielinę
· holokrynowe – cała komórka ulega zniszczeniu i zmienia się w wydzielinę