Pojęcia - ludy pierwotne i okres p.n.e.

HISTORIA – dotyczy rzeczy i ludzi zmieniających się w czasie i przestrzeni. Bada dzieje ludzkości w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

KALENDARZ – system rachuby dni, miesięcy i lat.
- Juliański – Juliusz Cezar – 46r. p.n.e.;
- Gregoriański – Grzegorz XIII – 1582r.

PRZESTRZEŃ – trójwymiarowa rozciągłość, obszar nieokreślony lub część tej rozciągłości objęta jakimiś granicami.

ANTROPOGENEZA – ewolucyjny proces uczłowieczania, rozpoczęty ok. 10 mln lat temu i zakończony ok. 60 tys. lat temu.

SYSTEM IRYGACYJNY – (łac. irrigato – nawadnianie) – system kanałów nawadniających, regulujących poziom wód.

TEOKRACJA – (gr. theos – bóg, kratos – siła) – ustrój, w którym najwyższą władzę sprawuje warstwa kapłanów.

ALFABET – system znaków, w którym jednemu znakowi odpowiada jeden dźwięk; nazwa pochodzi od dwóch pierwszych liter alfabetu greckiego – alfa i beta.

MONARCHIA PATRIARCHALNA – (gr. patriarches – głowa rodu) – forma rządów, w której król zarządza państwem jak swoją ojcowizną, a urzędy obsadza członkami swojej rodziny.

MONARCHIA DESPOTYCZNA – (gr. despotes – pan, władca) – forma rządów, w której władza panującego jest niczym nieograniczona.

FARAON (egip. per-aa – wielki dom) – słowo oznaczające początkowo pałac królewski, z czasem poczęło oznaczać władcę Egiptu.

NOM – największa jednostka terytorialna w Egipcie.

KASTA – (hiszp. casta – rasa, ród) – ściśle zamknięta grupa społeczna, której odrębność, wynikająca z przepisów religijnych czy prawnych, jest zwykle usankcjonowana zwyczajowo.

ANIMIZM (łac. anima – dusza) – pogląd, wg. którego zwierzęta, rośliny, zjawiska przyrody i rzeczy posiadają duszę.

REINKARNACJA ( łac. re – ponownie + carnatio – wcielenie) – wiara w wielokrotne odradzanie się człowieka po śmierci przez wstępowanie jego duszy w inne ciało; metepsychoza – wędrówka dusz.

FAKTORIA – punkt handlowy, osada handlowa.

MASTABY – nazwa egipskich grobów kamiennych w kształcie ściętego ostrosłupa o podstawie prostokątnej.

SUMEROWIE – lud przybyły na tereny Mezopotamii ok. IV tys. p.n.e., prawdopodobnie z Dalekiego Wschodu. Stworzyli wysoko rozwiniętą cywilizację.

ZIGGURATY – wielopiętrowe świątynie w kształcie ściętej piramidy schodkowej. Były miejscem obserwacji astronomicznych, magazynem żywności i budynkiem sądu.

SARGON WIELKI – założyciel dużego, semickiego państwa (XXIV w. p.n.e.) ze stolicą w mieście Akad.

AMORYCI – plemię przybyłe na tereny Dolnej Mezopotamii po plemieniu Gutów.

HAMMURABI – (1792 – 1750 p.n.e.) - władca Amorytów, na początku XVIII w. dokonał zjednoczenia licznych państewek Mezopotamii. Kodeks Hammurabiego.

BABILON – stolica państwa Amorytów, której początki sięgają II tys. p.n.e. Stał się centrum politycznym i gospodarczym za rządów Hammurabiego.

NABUCHODONOZOR – (604 – 562r. p.n.e.) – władca Babilonii, za jego czasów państwo odrodziło się po najeździe Asyrii. Władca ten podbił fenickie miasta Tyr i Sydon, zdobył Jerozolimę, zapoczątkowując tzw. niewolę babilońską. Odbudował zniszczony Babilon, zaopatrzył miasto w potężne fortyfikacje, mury i inne budowle.

HURYCI I HETYCI – lud, który pojawił się na terenie Mezopotamii ok. II tys. p.n.e. Utworzyli oni państwo Mitanni w ok. 1500 r. p.n.e., odegrali dużą rolę w rozwoju Bliskiego Wschodu.

ASYRIA – państwo utworzone w II tys. p.n.e. w górnym biegu rzeki Tygrys, wokół miasta Aszur. Jego historię dzieli się na trzy okresy – Starego, Średniego i Nowego państwa.

ASURBANIPAL – (669 – 627r. p.n.e.) na jego panowanie przypada największy rozrost terytorialny Asyrii. Władca ten zaslynął jako zdobywca oraz założyciel ogromnej biblioteki w Niniwie.

RELIEF – rzeźba wykonana na płycie drewnianej, kamiennej lub metalowej.

MANETON – egipski kapłan i historyk żyjący za czasów Ptolemeusza I. Podzielił on dzieje państwa na 30 dynastii oraz na okresy dziejów państwa: Starego, Średniego i Nowego Państwa i Epokę Późną oraz Okresy Przejściowe.

ASIOKA – najwybitniejszy władca Indii, za jego panowania państwo uzyskało znaczną potęgę. Wysłał on swoich misjonarzy do Azji i Europy. Po jego śmierci monarchia Mauriów podupadła.

SZY HUANG-TI – (221 – 210r. p.n.e.) – założyciel dynastii Cin. Zjednoczył on rozbite na dzielnice ziemie, tworząc scentralizowaną monarchię. Dokonał wielu reform – ujednolicił pismo, miary i wagi, zniósł dziedziczność urzędów. Zlecił rozpoczęcie budowy wielkiego muru. Za jego panowania Chiny stały się cesarstwem.

WEDY – pochodzące z ok. 2500 do 500r. p.n.e. zbiory tekstów religijnych, składające się z 4 ksią – wed. Najstarsze zabytki religijnej literatury indoeuropejskiej.

WEDYZM – najstarsza znana religia, Indii, czczono siły przyrody oraz ład kosmiczny, które z czasem zostały upersonifikowane. Głosiła ona, że wokół człowieka znajduje się niewidzialny świat, zapełniony demonami, duchami i geniuszami. Jej podstawę stanowią księgi Wedy.

BRAMINIZM – wykształcił się z wedyzmu. Najwyższym bogiem był Brahma. Do niego podążały po śmierci duchy, przechodząc przez reinkarnację. Wierzono, że dobre, bezgrzeszne życie pozwoli wcielić się człowiekowi w byt wyższy.

HINDUIZM – kontynuacja wedyzmu i braminizmu. Religia monoteistyczna – z czasem podzieliła się na dwa odłamy – jeden czcił boga Winszu, drugi Śiwę.

BUDDYZM – powstał na podstawie braminizmu ok. IV w. p.n.e. Religia ta zakłada pozbycie się wszelkich pragnień osiągając w ten sposób absolutną mądrość prowadzącą do Nirwany. Opiera się na 5 zakazach.

KONFUCJANIZM – religia chińska. Jego założycielem był żyjący w latach 551 – 479 p.n.e. chiński myśliciel i filozof – Konfucjusz. Wg. tej religii powinno się prowadzić życie oparte na zasadach postępowania oraz skrupulatnie wypełniać nałożone na nas obowiązki państwowe i rodzinne. Od 195r. p.n.e. konfucjanizm stał się religią państwową.

TAOZIM – druga religia chińska. Jej twórcą był Lao-Cy. Wg. niej człowiek sam nie może dość do doskonałości. Uczył życia zgodnego z tao (najwyższy byt moralny) w czystości, prostocie
i doskonałości.

AMORYCI – lud przybyły na tereny Syrii i Palestyny ok. III tys. p.n.e. z Mezopotamii. Utworzył on w północnej Palestynie państwo Amurru i zbudował miasto Hebron. Państwo to przetrwało do XII stulecia p.n.e.

KANANEJCZYCY – semicki lud, który utworzył w III tys. p.n.e. swoje państwo.

SYDOŃCZYCY – ludność fenicka zamieszkująca wybrzeże syryjskie i miasta Tyr, Sydon i Byblos. HEBRAJCZYCY – stanowili luźny związek plemion, a proces ich osadnictwa w Palestynie zwanej Kanaanem trwał kilkaset lat i można go podzielić na dwa etapy.

ABRAHAM – protoplasta narodu Izraelskiego. Przywędrował do Kaananu z miasta Ur w Mezopotamii.

SAUL – pierwszy król Hebrajczyków , prowadził wojny z Filistynami.

DAWID – (1000 – 965r. p.n.e.) – syn Jessego, władca Hebrajczyków. Pokonał Filistynów, zdobył Jerozolimę, która stała się stolicą monarchii i rozszerzył granice państwa przez podbój plemion aramejskich i podporządkowanie Damaszku.

SALOMON (965 – 932r. p.n.e.) – syn Dawida. Kontynuował rozpoczęty przez ojca proces umacniania państwa. Za jego panowania nie doszło do większych konfliktów zbrojnych. Salomon utrzymywał dobre stosunki z państwami sąsiadującymi – Fenicją, Egiptem i Tyrem. Jego państwo był podzielone na 12 okręgów, z których każdy kolejno przez miesiąc musiał dostarczać daniny na dwór. Za jego panowania ufortyfikowano największe miasta oraz rozbudowano kopalnie, głownie miedzi. Bardzo prężnie rozwijał się handel oraz budownictwo.

ŚWIĄTYNIA JEROZOLIMSKA – wybudowana za panowania Salomona około 960r. p.n.e. na świętej Skale znajdującej się na wzgórzu Moria. Zburzona w latach 587 – 586 p.n.e. przez wojska babilońskie Nabuchodonozora, odbudowana i rozbudowana, została w 70r. n.e. całkowicie zniszczona przez Rzymian. Jedyną pozostałością jest tzw. Ściana Płaczu.

PIRAMIDA SCHODKOWA DŻOSERA W SAKKARZE – piramida została wybudowana na terenie nekropolii miasta Memfis ok. 2780-2680r. p.n.e. Jej architektem był Imhotep. trzy piramidy – Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Otoczone są mniejszymi piramidami królowych, mastabami wysokich urzędników, świątyniami grobowymi.

EGIPSKIE ŚWIĄTYNIE – Luksor, Karnak, Teby, Abu Simbel.

ŚWIĄTYNIA W ABU SIMBEL W EGIPCIE – była poświęcona Ramzesowi II. Wykuta w ścianie skalnej.

ŚWIĄTYNIA W PAGAN W BIRMIE – poświęcona ulubionemu uczniowi Buddy – Anandzie żyjącemu na przełomie VI i V w. p.n.e. Wzniesiona w X w. p.n.e. Bogactwo dekoracji, płaskorzeźby.

PŁASKORZEŹBY EGIPSKIE – najważniejszym zadaniem egipskiego artysty było wierne oddanie postaci lub sceny. Tułów pokazywane z przodu, głowę, ręce i nogi z profilu.

NEFRETETE – popiersie wykonane z kamienia około 1365r. p.n.e. i odnalezione w Tell el-Amarna.