42 Pytania na ustny z WOSu

1 Wszystko o konstytucji.
Konstytucja (z łaciny constitutio – ustanowienie), akt prawny o najwyższym znaczeniu, zwany też ustawą zasadniczą w celu podkreślenia jego wyjątkowego charakteru. Konstytucję wyróżnia:
1) szczególna treść – określa podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, zasady organizacji i powoływania oraz strukturę i kompetencje centralnych i lokalnych ogniw aparatu państwowego, a także normuje podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie;
2) najwyższa moc prawna – wszystkie inne akty prawne niższego rzędu muszą być z nią zgodne. Gwarancję szczególnej mocy konstytucji zapewnia Trybunał Konstytucyjny;
3) szczególny tryb zmiany – może ona nastąpić tylko drogą ustawy uchwalonej przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów (inne ustawy wymagają zwykłej większości) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów (większość głosów) w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Ponadto jej zmiana może nastąpić także przez ogólnonarodowe referendum.
Obecnie większość państw posiada tzw. konstytucje pisane, obejmują one jeden lub kilka aktów prawnych. Do wyjątków należą współczesne konstytucje niepisane, na które składa się kilka lub kilkanaście aktów prawnych o mocy równej ustawom zwykłym, a także normy prawa zwyczajnego (Wielka Brytania, Izrael). Pierwszą ustawą zasadniczą na świecie była konstytucja Stanów Zjednoczonych (1787), drugą polska Konstytucja 3 maja z 1791, a trzecią konstytucja francuska z IX 1791.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, została uchwalona 2 IV 1997. Jej podstawowymi zasadami ustrojowymi są: republikańska forma rządu, jednolitość państwa, zwierzchnictwo narodu, zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego sprawiedliwość społeczną, wolność tworzenia i funkcjonowania partii politycznych oraz zrzeszania się w organizacjach społecznych, szeroki samorząd terytorialny (gmina, powiat, województwo), a także obszerny katalog praw i wolności obywateli.
Konstytucja reguluje organizację i funkcjonowanie organów naczelnych RP w oparciu o zasadę podziału władz (władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza). Relacje pomiędzy głową państwa, rządem i parlamentem opiera na formule rządów parlamentarno-gabinetowych, przyjmując tę formę rządów w wersji bardziej zracjonalizowanej, niż czyniła to tzw. Mała Konstytucja z 17 X 1992 (konstruktywne wotum nieufności).
Dwuizbowy parlament (Sejm i Senat) pełni funkcję ustawodawczą i kontrolną. Konstytucja przyjmuje zasadę tzw. bikameralizmu niepełnego, przyznając dominującą rolę Sejmowi, wybieranemu w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych i równych.
Prezydent RP, wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich, jest organem władzy wykonawczej (wraz z Radą Ministrów), najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości państwowej. Pełni funkcje typowe dla parlamentarno-gabinetowej głowy państwa (reprezentowanie państwa, arbitraż w funkcjonowaniu jego organów naczelnych), uczestniczy w tworzeniu rządu, ale nie wywiera wpływu na realizowaną przezeń politykę, wpływa natomiast na treść stanowionego przez parlament prawa (inicjatywa ustawodawcza, veto, prawo złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego). Dokonuje też nominacji na niektóre stanowiska państwowe.
Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP w zakresie nie zastrzeżonym dla innych organów państwowych oraz kieruje całym systemem administracji rządowej. Istotnemu wzmocnieniu, w porównaniu z Małą Konstytucją, uległa pozycja Prezesa Rady Ministrów, który kieruje pracami rządu, ustala zasady realizowania jego polityki, koordynuje i kontroluje prace jego członków.
Wymiar sprawiedliwości sprawują sądy powszechne, administracyjne i wojskowe. Podstawowymi zasadami ich działania jest niezawisłość i instancyjność.
Trybunał Konstytucyjny wybierany przez Sejm bada zgodność prawa z Konstytucją, rozpatruje skargi konstytucyjne obywateli, decyduje o zgodności działania partii politycznych z prawem, rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy naczelnymi organami oraz udziela odpowiedzi na tzw. pytania prawne. Trybunał Stanu powołany jest do sądzenia w przypadku tzw. deliktów (wykroczeń) urzędowych najwyższych funkcjonariuszy państwa.
Organami kontroli i przestrzegania prawa są Najwyższa Izba Kontroli, podlegająca tylko Sejmowi, oraz Rzecznik Praw Obywatelskich powoływany przez Sejm.
Konstytucja RP w szerokim zakresie kształtuje wolności, prawa oraz obowiązki człowieka i obywatela (wolności i prawa osobiste, polityczne, ekonomiczne, socjalne i kulturalne).
2 Pojęcie władzy. Jak w Polsce powstaje sejm, senat, rząd ?
Władza, jedno z podstawowych pojęć socjologii i nauk politycznych definiowane najczęściej jako stosunek społeczny między dwiema jednostkami, między jednostką a grupą lub między dwiema grupami, polegający na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały i zinstytucjonalizowany oddziaływać na postępowanie drugiej strony i ma środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania. Władza w tym znaczeniu to możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania do pewnych działań lub do ich zaniechania, narzucania im swojej woli itp.
Stosunek władzy i podwładności jest charakterystyczny dla każdej organizacji społecznej, chociaż jego zakres i treść są różne w różnych zbiorowościach (np. władza króla, władza rodzicielska, władza przewodniczącego organizacji społecznej) - od dobrowolnej akceptacji społecznej do stosowania różnych form przymusu i przemocy fizycznej.
Wyróżnia się różne rodzaje władzy, m.in.:
1) polityczną - sprawowaną przez klasę panującą, stanowiącą państwowo-prawną gwarancję określonego układu stosunków społeczno-ekonomicznych, wyrażającą się w rządzeniu, tzn. podejmowaniu decyzji przez rząd oraz egzekwowaniu ich wykonania przez wyspecjalizowane organy,
2) państwową - suwerenną i uniwersalną władzę na określonym terytorium, zapewniającą porządek prawny zgodny z interesami panujących klas, warstw i grup społecznych, wykonującą różne wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwa za pomocą wszelkich środków przekonywania i przymusu społecznego, którymi dysponuje aparat państwowy,
3) ekonomiczną - zdolność podmiotu władzy do dyktowania przedmiotom (czynnikom produkcji, instytucjom gospodarczym, grupom społecznym itp.) kontrolowanych sposobów postępowania.
Jak powstaje sejm, senat ?

SEJM RP

Struktury sejmu

Za początek polskiego Sejmu zwykło się uznawać rok 1493, czyli ukształtowanie się Sejmu Walnego złożonego z trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej. Obecnie struktura Sejmu wygląda zupełnie inaczej :
Sejm składa się z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Kadencja Sejmu trwa 4 lata. Rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia i trwa do czasu zebrania się posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu następnej kadencji. Każdy poseł jest reprezentantem całego narodu i nie może być odwołany. Chroni go immunitet poselski, którego celem jest zapewnienie mu odpowiednich warunków działania. Może on być uchylony przez Sejm kwalifikowaną większością dwóch trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Posłowie tworzą w Sejmie kluby lub koła oparte na zasadzie przynależności do ugrupowań politycznych (klub tworzy co najmniej 15 posłów, koło - 3).
Głównymi organami współczesnego Sejmu RP są:

Marszałek Sejmu, który reprezentuje Sejm, przewodniczy obradom, stoi na straży jego praw i godności, zwołuje Konwent Seniorów, reprezentuje Sejm na zewnątrz, kieruje pracami Prezydium Sejmu. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Marszałek Sejmu sprawuje funkcje głowy państwa.
Wybierani przez Sejm Marszałek i wicemarszałkowie tworzą Prezydium Sejmu i kierują jego pracami. Prezydium Sejmu zwołuje posiedzenia Sejmu, ustala plany i kalendarz prac oraz nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym.
Organem zapewniającym współdziałanie i współprace klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu jest Konwent Seniorów, w skład którego wchodzą Marszałek, wicemarszałkowie oraz przewodniczący klubów. Jego zadaniem jest także wspomaganie prezydiów w ich pracach.
Sejm wyłania ze swego grona stałe komisje sejmowe (jest ich 27), które rozpatrują i przygotowują sprawy przekazane pod ich obrady przez Sejm lub Prezydium Sejmu. Komisje sejmowe są również organami Sejmu w zakresie kontroli działalności organów państwowych, samorządu terytorialnego oraz innych organizacji w zakresie wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwał Sejmu. Stałe komisje w sejmowe to m.in. Komisja Zdrowia, Komisja Kultury i Środków Masowego Przekazu. W celu rozpatrzenia, konkretnych ważnych spraw, powoływane są komisje nadzwyczajne. Sejm może również powoływać komisje śledcze.
Sejm może zostać rozwiązany mocą własnej uchwały (podjętej większością dwóch trzecich ustawowej liczby posłów) lub w szczególnych okolicznościach przez Prezydenta.
Sejm wraz z Senatem, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu, tworzą - w przypadkach określonych w ustawie konstytucyjnej - Zgromadzenie Narodowe. Bierze ono udział w uchwalaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, odbiera przysięgę od nowo wybranego Prezydenta i podejmuje uchwałę o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia, przed Trybunałem Stanu.

Funkcje Sejmu

Sejm w naszym kraju, spełnia cztery podstawowe funkcje ustrojodawczą, ustawodawczą, kreacyjną oraz kontrolną.
W ramach funkcji ustrojodawczej Sejm uczestniczy w procesie przygotowania i uchwalenia konstytucji: wybiera większość członków Komisji Konstytucyjnej, a następnie - wspólnie z Senatem - uchwala konstytucję, która podlega przyjęciu w drodze referendum. Sejm uchwala też ustawy konstytucyjne kwalifikowaną większością dwóch trzecich głosów oraz inne ustawy regulujące podstawowe zagadnienia dotyczące ustroju państwa np. ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli lub samorządzie terytorialnym.

Podstawową funkcją Sejmu jest uchwalanie ustaw (funkcja ustawodawcza). Polega ona na obowiązku parlamentu do stanowienia ustaw jako podstawowych i powszechnie obowiązujących aktów prawnych. Materią ustawową są w szczególności prawa i obowiązki obywateli. Ustawą o szczególnym znaczeniu jest ustawa budżetowa. Sejm może upoważnić Radę Ministrów do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, ale tylko w określonym zakresie i na określony czas. Ustawą można uregulować każdą sprawę w państwie. W drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych. Sejm podejmuje niektóre decyzje w drodze uchwały, np. zarządza referendum, przyjmuje założenia polityki finansowej państwa. Do uprawnień sejmu należy także podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu wojennego. By ustawa powstała, najpierw należy zgłosić inicjatywę ustawodawczą, następnym krokiem jest przekazanie jej do Prezydium Sejmu. Zasadnicza praca Sejmu nad ustawą odbywa się w trybie trzech czytań. Uchwalona ustawa trafia do Senatu, gdzie podejmuje się decyzję o przyjęciu ustawy (wtedy przesyłana jest do prezydenta), odrzuceniu jej w całości bądź wprowadzeniu poprawek.

Funkcja kreacyjna Sejmu polega na uczestnictwie w powoływaniu ministrów na niektóre stanowiska państwowe i odwoływaniu z nich. Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu. Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje i odwołuje prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz pierwszego prezesa Sądu Najwyższego Na wniosek Marszałka lub grupy posłów (35) Sejm powołuje i odwołuje prezesa Najwyższej Izby Kontroli i powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich. Sejm wybiera członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Sądownictwa oraz Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

Natomiast funkcję kontrolną pełni Sejm poprzez:
udzielanie rządowi absolutorium z wykonania budżetu państwa,
odbieranie i rozpatrywanie sprawozdań z działalności i pracy rządu.
interpelacje i zapytania poselskie kierowane do Premiera lub poszczególnych ministrów,
wyrażanie Radzie Ministrów lub poszczególnym ministrom wotum nieufności bezwzględną większością głosów.
Prowadzenie kontroli problemowych.


SENAT

Senat jest drugą izbą parlamentu. Wyłoniony on został w końcu XV w. z rady królewskiej (najwyżsi dostojnicy państwowi, biskupi, wojewodowie, kasztelanowie). W II Rzeczypospolitej sprawował funkcje izby wyższej parlamentu. Po II wojnie światowej instytucja Senatu została zniesiona. Po przeprowadzonych w wyniku ustaleń OKRĄGŁEGO STOŁU wyborach w czerwcu 1989 r. Senat został jedna z izb parlamentu o 4-letniej kadencji, i wraz z Sejmem stał się centrum życia politycznego kraju.
W jego skład wchodzi 100 Senatorów, wybieranych w województwach w wyborach wolnych, powszechnych, równych, bezpośrednich, większościowych, w głosowaniu tajnym. Senat uczestniczy w uchwalaniu ustaw, podejmuje także niektóre ważne decyzje, oraz opiniuje akty Prezydenta czy Sejmu, wyraża na nie zgodę.
Senatorowie wykonują swoje zadania poprzez udział w posiedzeniach senatu, w pracach ustawodawczych, utrzymywanie kontaktów z wyborcami, podejmowania interwencji w sprawach problemowych oraz udział w posiedzeniach Zgromadzenia Narodowego. Senatorowie podobnie jak posłowie są reprezentantami narodu i przysługuje im immunitet.
W senacie mogą tworzyć się koła i kluby senackie. Koło tworzy co najmniej 3 senatorów natomiast klub 7. Senator może należeć tylko do jednego koła lub klubu.
Szczegółowa organizacja Senatu i plan i porządek jego prac określony jest w „Regulaminie Senatu RP”.
Podstawowymi organami senatu są:

Marszałek Senatu, stoi na straży praw i godności godności Senatu oraz reprezentuje go. Zwołuje posiedzenia wyższej izby parlamentu, ustala projekt porządku obrad, przewodniczy obradom oraz czuwa nad przebiegiem i terminowością prac Senatu i jego organów, prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Sejmem, sprawuje nadzór nad pracami komisji senackich i zleca im rozpatrzenie konkretnych spraw. Do jego obowiązków należy także, ustalanie budżetu Kancelarii Senackiej oraz sprawowanie pieczy nad porządkiem i spokojem na całym obszarze należącym do Senatu.

Prezydium Senatu, tworzą Marszałek i trzej wicemarszałkowie. Marszałek ma obowiązek kierować pracami Prezydium, ustalać planu pracy, oraz przewodniczyć obradom. Do zakresu działań jego zalicza się m.in. zlecanie komisjom konkretnych spraw, czuwanie nad pracą senatorów, opiniowanie spraw wniesionych przez Marszałka, powoływanie doradców senackich.

Konwent Seniorów, jest organem zapewniającym współdziałanie klubów oraz kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu. Tworzą go Marszałek, wicemarszałek oraz senatorowie – przedstawiciele kół i klubów. Do jego zadań należą m.in. opiniowania projektów porządków obrad oraz planu pracy Senatu, a także wskazywanie nowych, potrzebnych inicjatyw ustawodawczych. Zwoływany jest z inicjatywy Marszałka Senatu, Prezydium lub na wniosek klubu.

Komisje Senatu. Są one powoływane do rozważania i opracowywania konkretnych spraw z własnej inicjatywy lub na zlecenie Marszałka, Senatu lub Prezydium. W ramach swoich kompetencji rozpatrują i przedstawiają sejmowi sprawozdania dotyczące uchwalonych przez Sejmu ustaw. Mają one charakter problemowy lub branżowy. W Senacie istnieje 14 stałych komisji. Są to m.in.:
Komisji Nauki i Edukacji Narodowej - której zadaniem jest organizacja i rozwój badań naukowych, system kształcenia i wychowania, system doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry naukowej, opieka nad dziećmi i młodzieżą, organizacja instytucji naukowych i oświatowych, współpraca naukowa z zagranicą.
Komisji Obrony Narodowej – o której działalność obejmuje zakres obronności i bezpieczeństwa państwa, przemysłu zbrojeniowego, działalności i funkcjonowania sił zbrojnych.
Komisji Praw Człowieka i Praworządności – jej zadaniem jest określanie prawa i wolności obywatelskich, ich instytucjonalne gwarancje. Obejmuje również sprawy związane z wymiarem sprawiedliwości i bezpieczeństwem publicznym, przestrzeganiem prawa człowieka oraz prawa karnego.

Przedmiotami obrad Senatu są najczęściej : ustawy uchwalone przez Sejm, projekty ustaw, wnioski komisji oraz senatorów, sprawozdania z zakresu działań komisji oraz np. Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Omawiane są również problemy wynikające z działalności Trybunału Konstytucyjnego.

Jak powstaje rząd ?

Tryb powoływania rządu

I. prezydent (inicjatywa) w ciągu 14 dni od zwołania posiedzenia nowego sejmu spośród większości parlamentarnej
- w ciągu 2 tyg. przedstawia program swojego rządu sejmowi
- głosowanie (50%+1 z 50%) nad votum zaufania

II. jeśli nie uzyska głosów to inicjatywa sejmu (14 dni)
- 2 tyg. - skład rządu i program, głosowanie

III. jeśli też nie poparty - inicjatywa prezydenta
- głosowanie zwykłą większością głosów (50%+1 z x)

IV. jeśli w dalszym ciągu nie ma poparcia to następuje rozwiązanie sejmu

Zadania Rady Ministrów
a) funkcje ministrów:
- kierowanie pracą ministerstwa
- realizacja postanowień sejmu oraz wytycznych premiera
- powoływanie i odwoływanie sekretarzy i podsekretarzy stanu (zastępcy ministrów odpowiedzialni za działal. ministerstwa)

b) funkcje Prezesa Rady Ministrów:
- kierowanie pracami rządu
- powoływanie składu rządu
- odwoływanie członków rządu
- koordynacja pracy resortów
- reprezentowanie rządu na zewnątrz
- wydawanie rozporządzeń do ustaw (konkrety)
- kontrola nad działalnością samorządów terytorialnych
- powoływaniewojewodów
- nadzór nad następującymi instytutami: UOP, Główny Urząd Miar, PAP, ZUS, Komisja Papierów Wart.

3 System totalitarny.

Totalitaryzm, system sprawowania rządów polegający na kontrolowaniu przez arbitralną władzę wszystkich przejawów życia społecznego.
Państwo totalitarne charakteryzuje m.in.:
1. autokratyzm, amowładztwo, system rządów, w którym władza najwyższa w państwie sprawowana jest przez jednego człowieka (autokratę) lub wyraźnie wyodrębnioną grupę osób (np. triumwirat), mającą pełną władzę polityczną. Granice władzy i zakres podejmowania decyzji w autokracji są nieograniczone i niczym nieskrępowane.
2. powszechna indoktrynacja za pomocą centralnie kierowanej propagandy,
3. całkowite podporządkowanie społeczeństwa przez wprowadzenie systemu kontroli policyjnej opartego na terrorze,
4. uniformizacja (ujednolicenie) form życia społeczeństwa,
5. wprowadzenie monopolu oficjalnej ideologii,
6. zmonopolizowanie władzy państw, która jest skupiona w rękach jednej partii (np. partii komunistycznej) lub masowego ruchu politycznego (np. faszystowskiego),
7. centralne sterowanie gospodarką.
Państwo totalitarne odrzuca idee demokracji i wszelkie przejawy pluralizmu, a interes państwa i jego cele dominują nad interesem jednostki i jej życiem osobistym. W stosunkach międzynarodowych dąży do stałego rozszerzania stref swoich wpływów. Za totalitaryzm uważa się model ustrojowy hitlerowskich Niemiec (nazizm), Związku Radzieckiego, zwłaszcza w czasach stalinowskich (stalinizm), a także państw Europy Wschodniej (do 1956). Pojęcie totalitaryzm wprowadził B. Mussolini.

Państwo totalitarne, system władzy, w którym państwo całkowicie kontroluje wszelkie sfery życia obywateli w celu całkowitego podporządkowania sobie jednostki, kontroli nad nią, a nawet jej podglądania.
Dla kontroli poglądów obywateli stworzona zostaje oficjalna ideologia, a w celu jej wpajania - system indoktrynacji realizowany za pomocą różnych form propagandy, od prasowej poprzez system szkolnictwa, nauki i wychowania do różnych form przymusu i terroru. W efekcie następuje pozbawienie jednostki jej prawa do prywatności życia i ścisłe jej uzależnienie od doraźnych interesów państwa.
Państwo totalitarne cechuje skrajna centralizacja państwa i omnipotencja jego władz, gwałcąca prawa i wolności obywatelskie, likwidująca własność i samorządność, niszcząca podstawy demokracji poprzez pozbawienie społeczeństwa prawa kontroli nad organami władzy. Przeciwnicy polityczni są eliminowani poprzez ich fizyczne unicestwienie lub tzw. resocjalizację w obozach pracy.
Cechą charakterystyczną jest monopartyjny system władzy (niekiedy istnieją partie satelickie). Typowa jest także zasada wodzostwa, czyli dyktatorskiej władzy jednostki, której bezwzględnie podporządkowany jest cały aparat państwa. Władza przedstawiana jest jako wywodząca się z woli mas.
Do państw totalitarnych zaliczyć należy np.: III Rzeszę, ZSRR, Kampuczę pod rządami Czerwonych Khmerów. Teoretykami totalitaryzmu byli m.in. C. Schmitt i G. Gentile.

4 Kompetencje prezydenta RP. Kiedy może przestać pełnić swoją funkcję ?

Prezydent, organ władzy wykonawczej, ma uprawnienia dotyczące wszystkich sfer działania w państwie. Wiele z tych uprawnień ma pierwszoplanowe znaczenie polityczne, ich całokształt umożliwia zaś Prezydentowi aktywne wpływanie (przez pobudzanie, współdziałanie, korygowanie, blokowanie) na działalność wszystkich trzech władz. Wśród uprawnień Prezydenta związanych z funkcjonowaniem parlamentu są kompetencje techniczno-organizacyjne, takie jak zarządzanie wyborów do Sejmu, czy Senatu, zwoływanie ich pierwszego posiedzenia po wyborach lub wyznaczanie marszałków- seniorów (przewodniczących inauguracyjnych posiedzeń izb). W tej grupie mieszczą się także kompetencje o dużym znaczeniu politycznym, jak skrócenie kadencji sejmu, podpisywanie ustaw i z tym związane prawo ustawodawczego weta zawieszającego, prawo zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie kwestii zgodności z konstytucją ustawy przekazanej mu do podpisu, wygłaszanie w parlamencie orędzi, prawo inicjatywy ustawodawczej. Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych. Dysponuje w tej dziedzinie konkretnymi kompetencjami, jak ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach oraz przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przed nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw. Prezydent ma także, jeśli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, nadzwyczajną kompetencję do podejmowania postanowienia o stanie wojny. W razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony kraju. Może także wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium państwa. Tylko Prezydent ma prawo występowania do Sejmu z wnioskiem o powołanie i odwołanie prezesa NBP. Do niego należy powoływanie prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego oraz pierwszego prezesa i prezesów Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i – na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa- wszystkich pozostałych sędziów. Przysługują mu także uprawnienia normatywne. Na podstawie ustaw i w celu ich wykonania Prezydent wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Organem pomocniczym Prezydenta jest Kancelaria Prezydenta, której szefa powołuje on sam. On także nadaje Kancelarii statut.



5 Co to jest ordynacja wyborcza ?

Ordynacja wyborcza, ustawa określająca całokształt zasad, procedur i instytucji związanych z organizacją i przeprowadzeniem wyborów; podział na okręgi wyborcze, sposób podziału mandatów w stosunku do liczby głosów. Ustala także system liczenia oddanych głosów i sam tryb głosowania.

6 Media – środki masowego przekazu jako czwarta władza.
Według monteskiuszowskiej teorii trójpodziału władzy, możemy wyróżnić: władzę ustawodawczą, wykonawczą oraz sądowniczą. Z tej samej teorii wywodzi się również pojęcie czwartej władzy - środków masowego przekazu.
Mass media, które przeżyły swoisty boom w XX wieku, spełniają różną rolę - począwszy od informowania oraz poszerzania wiedzy, poprzez przekonywanie ludzi w celach marketingowych, aż po wywieranie wpływu i kształtowanie opinii publicznej w określonym, politycznym celu.
Historia od zarania dziejów buduje się na podstawie przekazu wiadomości. Od kiedy przodkowie człowieka wynaleźli pismo (około sześć tysięcy lat temu) przekaz informacji zaczął się gwałtownie rozwijać. Obecnie umiejętność czytania posiada większość obywateli cywilizowanych państw świata, a popyt na gazety stale się zwiększa. Przystając przy kiosku, widzimy całą paletę gazet i magazynów o różnej tematyce publikowanych w nich artykułów. Wielką popularnością cieszą się pozycje, które wyśmiewają i narzekają na obecny system rządzący (jakikolwiek by on nie był) oraz takie, które na siłę szukają sensacji nie zważając na rzetelność podawanych informacji. Są one powszechnie nazywane "brukowcami" i cena niektórych spada nawet do symbolicznej "złotówki". Właśnie tego typu prasa buduje w społeczeństwie przeświadczenie, iż po uczciwości wśród ludzi nie pozostał nawet ślad.
Prasa ogólnopolska często wykrywa afery polityczne. Od dłuższego czasu mamy do czynienia z tzw. „Rywingate”. To właśnie dziennikarze „Gazety Wyborczej” odsłonili szczegóły domniemanej propozycji korupcyjnej Lwa Rywina. Przykład ten ukazuje, iż mimo że dziennikarz nie posiada kompetencji policji czy prokuratury, to jego siła potrafi być równie wielka. jest to „siła słowa”.
Wydawnictwa określają, do jakiej grupy społecznej przeznaczono ich produkty - w ten sposób "Businessman" trafia do grupy ludzi zajmujących się biznesem, "Poradnik domowy" do kobiet zajmujących się prowadzeniem domu, a "Playboy" do mężczyzn między trzydziestym a czterdziestym rokiem życia, którzy reprezentują przeważnie wyższą klasę średnią. Są również gazety, które mają na celu trafić do każdego Polaka – np. „Gazeta Wyborcza”, „Rzeczpospolita”. Taki podział pozwala odpowiednio kształtować przekazywane treści tak, by najlepiej trafiały w zainteresowania czytelnika, często przedstawiając fakty wraz z komentarzami. To właśnie te komentarze, bądź umiejętnie przedstawione fakty, mają na celu nakłonienie potencjalnego odbiorcy do myślenia w określony sposób.
Kolejnym medium, które możemy wyróżnić jest, powstała już później, telewizja. W Polsce najpopularniejszymi „kanałami” są TVP1 oraz TVP2 ze względu na dostępność. Są to jednak stacje, które wymuszając opłatę za posiadanie odbiornika telewizyjnego oferują skromną ofertę programową. Jaki jest skutek takich poczynań? Konkurencja! W ten sposób, pod koniec XX w., w Polsce pojawiły się stacje komercyjne przynoszące zyski głównie z reklam. W chwili obecnej najpopularniejszymi wśród nich są Polsat oraz TVN. Prawie każda stacja telewizyjna oferuje programy informacyjne. Niestety, nie ma w Polsce stacji klasy brytyjskiej BBC, która w swojej historii tylko dwa razy musiała prostować podane informacje.
Telewizja, która początkowo miała na celu ubarwiać życie, dostarczać rozrywki na możliwie jak najwyższym poziomie oraz poszerzać horyzonty i możliwości edukacyjne, teraz została zdegradowana do pokazywania tworzonych „pod publikę” teleturniejów i filmów. Wynikiem tego jest, iż te ostatnie, mają coraz mniej wspólnego z tradycyjną sztuką kinematograficzną i oferują często wręcz żenujący poziom. W tej chwili o tym, jak będzie wyglądała ramówka decyduje zarząd, który często swoje decyzje motywuje zdaniem narzuconym przez właścicieli stacji. W ten sposób, od chwili włączenia odbiornika, jesteśmy pod wpływem działań ogromnej ilości psychologów, socjologów, specjalistów od marketingu i kreowania wizerunków. Zdumiewające jest, jak telewizja może być wykorzystywana w państwach totalitarnych. Instytucja władzy wywiera tam silny nacisk na publikowane treści, szczegółowo określa zasady działania mediów doszczętnie pozbawiając niezależności. Treści propagandowe, będące narzędziem przekazywania ogólnej ideologii, zajmują dużą część czasu antenowego, który mógł być wykorzystany na „bierną rozrywkę”. Jednak, czy w chwili, gdy zakres przekazywanych informacji jest ściśle reglamentowany przez cenzurę polityczną, mamy jeszcze do czynienia z telewizją? Najlepszym przykładem są „teleekrany” z antyutopii Orwella „Rok 1984”, w których 24 godziny na dobę obejrzeć można było treści określane wyłącznie przez władze.
W Polsce pilnowaniem telewizji oraz radiofonii zajmuje się KRRiT, która określa co można przedstawić telewidzowi bądź słuchaczowi, a czego nie. Strzeże ona również tzw. „wolność słowa” i ma za zadanie walczyć z przejawami jej ograniczania. Cechą każdego państwa demokratycznego jest wielość środków masowego przekazu, ich autentyczna niezależność, możliwość przekazywania różnych informacji i poglądów, a także wyrażanie rzeczywistej opinii publicznej. Jest to jednak fikcja, manipulowanie obywatelami nie należy już do rzeczy niewykonalnych. Za przykład posłużyć może choćby sugestywna reklama „W.T.K. Soplicy” bądź „Łódki Bols”, gdzie sprytnie ominięto prawo, pobudzając najprostsze skojarzenia człowieka. Kto więc powie, że telewizja nie ma władzy?
Radio, które obecnie straciło na popularności, miało niegdyś wielki wpływ na ludzi. Znany jest przypadek, gdy w Stanach Zjednoczonych powieść s.f. „Wojna Światów” Herberta George’a Wells’a została przedstawiona słuchaczom w formie bezpośredniej relacji. Uprzedzenie, iż jest to wyłącznie wytwór fantazji umknęło jednak uwadze ludzi. Wynikiem tego była panika, która spowodowała korki uliczne, nagły wzrost popytu na żywność w konserwach, butelkowaną wodę, latarki, baterie i tak dalej. O czym była ta mrożąca krew w żyłach opowieść? Nie do uwierzenia, lecz o... ataku istot przybyłych z Marsa!
Posługując się tymi przykładami, pragnę udowodnić, iż media są tak naprawdę wielką „maszyną” zajmującą się wywieraniem wpływu na masy. Różnego rodzaju zakamuflowane oddziaływania na świadomość, podświadomość i zachowania jednostek oraz grup społecznych dla realizacji określonych przez nadawcę celów politycznych nie są nowością. W tej chwili gusta ludzi podlegają tak wielkim wpływom mediów, iż niektórzy nie potrafiliby sobie wyobrazić życia bez nich. Media przedstawiają nam fakty, komentują i w pewnym stopniu myślą za nas! Jak więc można inaczej je nazwać, jak nie „Czwartą Władzą”

7 Pojęcia: gabinet cieni, veta
Gabinet cieni, rodzaj drugiego, “rezerwowego” rządu tworzonego przez polityków głównej partii opozycyjnej. Instytucja ta funkcjonuje w dwupartyjnym systemie politycznym Wielkiej Brytanii, a także w kilku innych krajach np. Australii, Kanadzie, Nowej Zelandii. W państwach tych partia, która odniosła zwycięstwo w wyborach, formuje rząd. Natomiast przywódca największej partii opozycyjnej powołuje gabinet cieni. Jest on odwzorowaniem struktury urzędującego rządu.
Gabinet cieni zbiera się pod kierownictwem przewodniczącego Izby Gmin, który uznany jest w Wielkiej Brytanii za lidera opozycji. Podczas posiedzeń gabinetu cieni analizowane są decyzje rządu oraz dyskutowana strategia polityczna opozycji.
Liberum veto (z łacińskiego dosłownie - "wolne «nie pozwalam»"), prawo zezwalające jednemu posłowi na zerwanie sejmu i unieważnienie także wszystkich wcześniejszych jego uchwał. Funkcjonowało w Polsce w XVII i XVIII w. Wyrosło z prawa jednomyślności wymaganej do podejmowania uchwał sejmowych. W praktyce wiązało się z wpływami wielkich rodów magnackich na sejmikach i sejmach, a także z interwencją państw obcych w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej.
Jako pierwszy zerwał sejm wykorzystując prawo liberum veto poseł trocki W. Siciński w 1652. W 1669 zerwano sejm przed upływem czasu przewidzianego na obrady, a w 1688 nawet przed wyborem marszałka. W 1. poł. XVIII w. sejmy zrywane były bardzo często, za Augusta II zakończyły się uchwałami tylko cztery sejmy, za Augusta III jeden.
Środkiem zaradczym przeciwko liberum veto było chwilowe zawieszenie czy odraczanie obrad sejmu lub zawiązywanie konfederacji, w czasie trwania której obowiązywała zasada większości głosów, a sejm skonfederowany nie mógł być zerwany. Po 1764 prawo liberum veto praktycznie wyszło z użycia, zniesione ostatecznie przez Konstytucję 3 Maja.


8 Gospodarka rynkowa – cechy

Gospodarka rynkowa, system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa. W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach będzie produkowane, w jaki sposób, tzn. przy użyciu jakich metod technicznych, oraz dla kogo (tak zwane kardynalne pytania ekonomii), podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości. Decyzje te mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo w związku z ustalaniem przez nie np. stóp podatkowych, nakładaniem (lub zmianą) ceł, ustalaniem minimalnych lub maksymalnych cen, minimalnych płac, ograniczaniem wahań kursów walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej itp. Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa, pozbawiona całkowicie wpływu państwa - taka jednak współcześnie nie istnieje. Podstawą gospodarki rynkowej jest prywatna własność czynników wytwórczych.
Gospodarka rynkowa powinna się cechować trzema wyróżnikami ustrojowymi:
- Racjonalność ekonomiczna. Żeby ten warunek był spełniony konieczna jest dominacja prywatnej własności. Tylko ona zapewnia troskę i odpowiedzialność właścicieli. Przedsiębiorstwa państwowe nigdy nie były w stanie w pełni przestrzegać zasad racjonalności mikroekonomicznej.
- Charakter pieniężny. Gospodarka rynkowa jest oparta na pieniądzu. Pełni on rolę parametru, wyceny dokonywane za jego pomocą są zawsze miarodajne dla oceny efektów gospodarowania. Wielkości pieniężne w gospodarce rynkowej są podstawą podejmowania decyzji gospodarczych.
- Mechanizm rynkowy. Powinien mieć on zdolność do ciągłego równoważenia gospodarki, do weryfikacji oferty, do dostarczania argumentów do podejmowania decyzji.
Możemy wyróżnić 3 główne typy gospodarki rynkowej.
- Neoliberalna gospodarka rynkowa. Współczesny neoliberalizm jest spadkobiercą wcześniejszych XIX wiecznych systemów liberalnych. Docenia rolę państwa, ale tylko jako twórcy i strażnika ustroju. Odrzuca niemal w całości państwową gestię w gospodarce. Neoliberalizm jest reakcją na nadmierny interwencjonizm i jego ekonomiczne skutki - wzrost deficytu budżetowego, długu publicznego i inflacji. Hasłem neoliberałów jest: deregulacja, czyli powrót do samoczynności mechanizmów ekonomicznych, odchodzenie od modelu państwa opiekuńczego jako zmniejszającego aktywność i kreatywność ludzi. Gospodarka powinna być więc wolna od ingerencji państwa w mechanizm rynkowy, regulowana jedynie polityką pieniężno-kredytową banku centralnego i potrzebami budżetu państwa. Od strony teoretycznej współczesny neoliberalizm oparty jest na tzw. ekonomii podażowej Zadaniem państwa w tej koncepcji nie jest stymulacja popytu, ale tworzenie warunków sprzyjających wzrostowi podaży i aktywności wytwórców, zmuszonych konkurencją do obniżania kosztów produkcji i cen.
Neoliberalny model gospodarki rynkowej nie jest realizowany w wielu krajach. Jednak tam gdzie koncepcje neoliberalne wprowadzono w życie efekt był tylko jeden: ogromny sukces gospodarczy! Model sprawdził się zarówno w krajach o słabym jak i o dużym poziomie rozwoju. Dzięki neoliberałom Chile z najbiedniejszego kraju Ameryki Południowej stały się najbogatszym krajem tego kontynentu, a 60% obywateli określa siebie jako "klasę średnią". Wytrąca to argumenty z ręki tych, co twierdzą, że neoliberalizm powoduje ubóstwo szerokich warstw społecznych i koncentrację bogactwa w rękach nielicznych. Spektakularne sukcesy neoliberalizm odniósł przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii, gdzie pierwsze reformy wdrożyli Ronald Reagan i Margaret Thatcher. Od początku lat 90. neoliberalizm realizuje również Nowa Zelandia.
- Społeczna gospodarka rynkowa. Jest to niewątpliwie bardzo ciekawa koncepcja funkcjonowania gospodarki rynkowej. Należy się jej przyjrzeć choćby dlatego, że wokół tego typu gospodarki narosło wiele różnego rodzaju nieporozumień. A przecież nie bez powodu zwolenników "czystej" społecznej gospodarki rynkowej zalicza się czasami do neoliberałów! Głównym założeniem społecznej gospodarki rynkowej jest możliwość i konieczność pogodzenia twardej logiki zasad liberalnej gospodarki rynkowej, swobodnego działania jej mechanizmów z zabezpieczeniem określonego poziomu świadczeń socjalnych i zapewnieniem w ten sposób spokoju społecznego. Odrzuca się jednak zarówno własność państwową, jak i ingerowanie państwa w funkcjonowanie mechanizmów rynkowych. Teoretyczne źródła społecznej gospodarki rynkowej tkwią w tzw. ordoliberalizmie.
Ordoliberalizm odniósł ogromne sukcesy w Niemczech Zachodnich. Koncepcję tą wdrażał Ludwik Erhard, który nie dopuścił do nacjonalizacji przedsiębiorstw i ograniczenia mechanizmu rynkowego. Dlatego rozbite po wojnie Niemcy szybko stały się najbardziej rozwiniętym krajem europejskim. Trzeba więc jeszcze raz podkreślić, że społeczna gospodarka rynkowa nie ma nic wspólnego z socjalizmem i interwencjonizmem państwowym, a dzięki bezkrytycznemu zaufaniu do mechanizmów rynkowych pozwala odnieść gospodarczy sukces. Pewnym powrotem do korzeni tej koncepcji jest opublikowany w 1999 roku przez Blaira i Schroedera "Manifest socjaldemokratyczny", który wbrew nazwie jest odwrotem od koncepcji tzw. trzeciej drogi i próbą powrotu do mechanizmów wolnorynkowych.
Socjaldemokratyczna (interwencjonistyczna) gospodarka rynkowa. Jej podstawą jest przyjęcie założenia tkwiącego w tzw. ekonomii dobrobytu, iż korzyści społeczne wynikające z pewnego ograniczenia wolności gospodarczej będą większe niż straty. W praktyce państwa realizujące ten model gospodarki rynkowej mają bardzo wysoką stopę redystrybucji budżetowej, ogromne długi publiczne, nadmierne świadczenia socjalne, wysokie obciążenia fiskalne przedsiębiorstw. Powoduje to ogólnie spadek stopy inwestycji i wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie spadek konkurencyjności danej gospodarki. W sferze społecznej model ten powoduje demoralizację części społeczeństwa, tzw. kulturę bezrobocia, spadek aktywności i kreatywności.
Model ten, realizowany w większości krajów Europy Zachodniej odniósł jednak porażkę. Dlatego następuje powolne wycofywanie się z jego niektórych założeń. Napotyka to jednak na duży opór zarówno przyzwyczajonego do świadczeń socjalnych społeczeństwa jak i przywiązanych do mirażu państwa opiekuńczego polityków. Czasami niektórzy teoretycy ekonomii wyróżniają również dodatkowy typ gospodarki rynkowej: gospodarka rynkowa "azjatyckich tygrysów". Cechuje się ona z jednej strony daleko posunięta wolność gospodarcza, a z drugiej autokratyzmem państwa, także w sferze polityki gospodarczej. Ingerencja państwa (w przeciwieństwie do interwencjonizmu) preferuje przedsiębiorców, a nie pracowników najemnych, których niskie płace i wymagania powinny zapewnić sukces inwestycyjny i eksportowy. Gospodarki "azjatyckich tygrysów" powinny ewaluować w kierunku jednego z trzech głównych typów gospodarki rynkowej. Można jedynie przypuszczać, że najbliżej krajom tym jest do gospodarki neoliberalnej.
Cechy gospodarki rynkowej Mimo tak wielu modeli, mimo różnego stopnia interwencjonizmu państwowego, trzeba jednak stwierdzić, że wszystkie przedstawione wyżej typy gospodarki rynkowej zachowują istotne cechy ustrojowe i funkcjonalne, jak: dominacja prywatnej własności, rachunku mikroekonomicznego, praca na własny rachunek i odpowiedzialność, wymienialność pieniądza i mechanizm rynkowy jako główna forma funkcjonowania gospodarki. Tak więc mimo przeróżnych stereotypów nie możemy nazwać gospodarek krajów zachodnioeuropejskich socjalistycznymi. Proste porównanie wyników ekonomicznych wypada jednak druzgocąco: zarówno państwa neoliberalne jak i państwa realizujące model społecznej gospodarki rynkowej rozwijają się o wiele szybciej i powoli uciekają krajom zachodnioeuropejskim.

Spółka cywilna
Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem spółki w Polsce jest tzw. spółka cywilna, która jako jedyna opiera się na przepisach kodeksu cywilnego. Cechy s.c. :
- umowa określa cel działania, nie można zmienić wspólników bez zmiany umowy,
- co najmniej dwóch wspólników,
- brak osobowości prawnej, przed sądem występują wspólnicy,
- wspólnicy odpowiadają całym swym majątkiem za zobowiązania spółki,
- zgłoszenie podjęcia działalności do ewidencji działalności gospodarczej w gminie lub dzielnicy.

Spółka jawna
- rodzaj spółki osobowej, opierającej się o przepisy kodeksu handlowego,
- pisemna umowa wspólników (niekoniecznie w formie aktu notarialnego),
- rejestracja w sądzie rejestrowym,
- wspólnicy odpowiadają całym majątkiem za zobowiązania spółki.
Zakładanie spółek jawnych nie cieszy się dużą popularnością ze względu na konieczność poniesienia wyższych kosztów rejestracji niż w przypadku spółki cywilnej, która niewiele różni się od spółki jawnej.

Spółka komandytowa
- forma pośrednia między spółką jawną a spółkami kapitałowymi tzn. występują w niej dwie kategorie wspólników : komplementariusz - odpowiada całym majątkiem za zobowiązania, komandytariusz - odpowiada tylko do wysokości wniesionego wkładu (nie może stracić więcej niż zainwestował).
Spółka z o.o. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością :
- spółka kapitałowa działająca w oparciu o kodeks handlowy
- nieograniczona liczba wspólników (choć może to być także tylko 1 osoba) ,
- wymagana jest pisemna umowa w formie aktu notarialnego,
- rejestracja w sądzie ,
- wniesienie kapitału przez wspólników (minimum 4.000zł podzielonego na udziały o wartości nominalnej 50zł), kapitał może być wniesiony w formie pieniężnej lub rzeczowej (aport),
- obligatoryjne (konieczne) występowanie Walnego Zgromadzenia Wspólników i Zarządu, możliwość powołania Rady Nadzorczej i Komisji Rewizyjnej,
- wspólnicy odpowiadają do wysokości wniesionego wkładu.

Spółka akcyjna
- spółka kapitałowa działająca w oparciu o kodeks handlowy,
- zawierana w formie pisemnego aktu notarialnego i rejestrowana w sądzie,
- minimalny kapitał - 100.000zł,
- nieograniczona liczba wspólników, odpowiadających za zobowiązania spółki akcyjnej tylko do wysokości wniesionego wkładu,
- powoływana zazwyczaj dla większych przedsięwzięć gospodarczych, dla których łatwo może zdobyć kapitał poprzez emisję nowych akcji,
- występowanie Statutu, uchwalanego przez WZA określającego m. in. nazwę, siedzibę, liczbę i rodzaj akcji, wysokość kapitału akcyjnego, sposób działania władz spółki.
Spółki inwestora giełdowego Najważniejszym rodzajem spółek dla inwestora giełdowego są spółki akcyjne (tylko one mogą być notowane na giełdzie), dlatego też je opiszemy szerzej. Spółki notowane na giełdzie muszą spełniać znacznie więcej szczegółowych warunków poza tymi przedstawionymi powyżej.
Przedsiębiorstwo - wyodrębniona pod względem ekonomicznym i prawnym jednostka gospodarcza, której celem jest osiągnięcie zysku. Wyróżniamy m.in. przedsiębiorstwa:
- państwowe, są tworzone przez organ państwa i wyposażone przez niego w kapitał niezbędny do prowadzenia działalności gospodarczej. Działają na własny rachunek i ryzyko,
- komunalne, tworzone przez organy gminy w celu zaspokojenia potrzeb ich mieszkańców, stanowi własność gminy, działają podobnie jak przedsiębiorstwa państwowe.





9 Walka polityczna w systemie demokratycznym












10 Polityka zagraniczna RP.

Polityka zagraniczna Polski po 89 roku
Polityka zagraniczna RP, sformułowana po przemianach politycznych w 1989, określa ją polska racja stanu. Podstawowe cele polityki zagranicznej w latach 90. pozostawały niezmienne mimo zmian politycznych w parlamencie i rządzie. Są to: członkostwo w NATO oraz Unii Europejskiej, współtworzenie stabilnego systemu bezpieczeństwa europejskiego opartego na współdziałaniu NATO, UZE, OBWE oraz ONZ, utrzymywanie dobrosąsiedzkich stosunków z państwami regionu, działanie na rzecz współpracy regionalnej, zrównoważona polityka wobec Zachodu i Wschodu, popieranie procesów rozbrojeniowych, ochrona tożsamości narodowej i dziedzictwa kulturowego, rozwinięte kontakty z Polonią.

CELE POLITYKI ZAGRANICZNEJ:
Funkcjonalne jako pozycja, prestiż, rola państwa na scenie międzynarodowej
egzystencjalne "żywotne" jako bezpieczeństwo i niezawisłość polityczna państwa
koegzystencjalne jako cele związane z rozwojem gospodarczym, cywilizacyjnym i materialnym państwa.

ZASADY POLITYKI ZAGRANICZNEJ:
Ogólne porozumienia wielostronne tj. Karta Narodów Zjednoczonych
Partykularne przynależność do sojuszy, porozumień

KIERUNKI POLITYKI ZAGRANICZNEJ
kryterium geopolityczne
kryterium funkcjonalne

DZIEDZINY POLTYKI ZAGRANICZNEJ:
• środki stosowane w polityce zagranicznej np. dziedzina politycznych stosunków zewnętrznych państwa
• środki gospodarcze poprzez politykę finansową czy handlową
• środki kulturalne
• środki wojskowe potencjał, wielkość, struktura
• środki normatywne
• propaganda psychologiczno-społeczna

Uwarunkowania polityki zagranicznej:
Terytorium wielkość i usytuowanie państwa wobec jego sąsiadów
Ludność struktura narodowościowa, wiekowa, mniejszości narodowe itp.
Ekonomia potencjał gospodarczy, umiejscowienie w gospodarce światowej
Militaria potencjał militarny
Ustrój sposób podejmowania decyzji politycznej itp.
kultura i religia zwyczaje, kultura polityczna, tradycja itp.
Minister spraw zagranicznych - organ administracji państwowej kierujący sprawami zagranicznymi - działa na podstawie Ustawy o urzędzie ministra spraw zagranicznych oraz Rozporządzenia Rady Ministrów bardziej szczegółowo regulującego kompetencje ministra (oba dokumenty pochodzą z maja 1974 r.). Na mocy ustawy i rozporządzenia minister pełni funkcję politycznego koordynatora całokształtu stosunków z zagranicą i ich zgodności z generalną linią polityki państwa. Tę funkcję minister ma sprawować m.in. poprzez opracowywanie długofalowych założeń polityki zagranicznej i bieżącą ich realizację, programowanie i wykonywanie polityki traktatowej, reprezentowanie państwa w stosunkach dwu- i wielostronnych (w organizacjach), koordynowanie działalności innych ministrów w sferze stosunków zewnętrznych państwa.
Niemałą rolę w procesie kształtowania i realizacji polityki zagranicznej RP odgrywał parlament, mimo iż nie znalazło to precyzyjnego i bezpośredniego określenia w Ustawie Konstytucyjnej.

1989
W 1989 roku załamał się dwubiegunowy porządek międzynarodowy w sensie geopolityczno strategicznym:
1.Załamał się system Wschód/Zachód
2. Upadek ZSRR
3. Zachód jako system międzynarodowy pozostał, zwarty instytucjonalnie i organizacyjnie.
4. Zjednoczenie Niemiec
5. Pojawienie się Europy Środkowej- w sensie geopolitycznym.
Skutki owych zmian:
• Zmiana ustrojowa
• System demokratyczny
• Środowisko antykomunistyczne
Głównym realizatorem polityki zagranicznej był Skubiszewski. W tedy tez odbyły się obrady „okrągłego stołu”, otwierające proces liberalizacji i demokratyzacji życia publicznego oraz fundamentalnych zmian ustrojowych. Zapoczątkowało to istotne przemiany w polskiej polityce zagranicznej:
- uległo zmianie nastawienie ZSRR, pogodzonego z niemożliwością podtrzymania doktryny Breżniewa, każącej traktować suwerenność państw socjalistycznych jako wartości podrzędnej w stosunku do interesów imperialnych.
19 sierpnia przedstawiciel Rumuńskiej Partii Komunistycznej, wyraził w obecności ambasadora PSL sprzeciw wobec wyznaczenia na premiera przedstawiciela „Solidarności”, dopatrując się w tym rezygnacji PZPR z kierowniczej funkcji w państwie oraz zaprzeczając naukowej rewolucji socjalizmu. Treść oświadczenia miała zostać przekazana m.in. członkom Układu Warszawskiego. Wywołało to negatywną reakcje ze strony PZPRu i 21 sierpnia Biuro Polityczne KC PZPR stwierdziło, że PZPR „kieruje się nadrzędnymi interesami narodu i państwa, biorąc za podstawę istniejące realia”, w istocie stanowisko PZPR w sprawie suwerenności, nadrzędności interesu narodu i państwa, prawomocności władz pokrywało się z ujęciem zawartym w expose nowego premiera. Owym premierem był Tadeusz Mazowiecki, który wyparł się odpowiedzialności za przeszłość na Sejmie 24.08 - „przeszłość odkreślany grubą linią, odpowiadać będziemy jedynie za to, co uczyniliśmy by wydobyć Polskę z obecnego stanu załamania”. Tadeusz Mazowiecki tworzy nowy rząd.
12 września Prezes Rady Ministrów zakreślił nowe kierunki polityki zagranicznej:
- szczególne oczekiwania skierował pod adresem międzynarodowych instytucji finansowych. Chęć „wyzwolenia” się z ograniczeń spowodowanych podziałem Europy i świata.
- Zwracał się do sojuszników, starając się przekonać ich, że zmiany w Polsce nie wpłyną negatywnie na gospodarkę światową, próbował przekonać, że „ stosunki międzynarodowe oparte na suwerenności i partnerstwie są bardziej stabilne niż porządek opierający się na dominacji i sile”
- Zapowiadał również udział Polski w współtworzeniu „NOWEJ EUROPY”, zapewnienie Polsce bezpieczeństwa- prowadzenie takiej polityki żeby Europa Środkowa nie była "szarą strefą". Zmiana położenia geopolitycznego przy jednolitych standardach bezpieczeństwa.
- Zapewniał respektowanie zobowiązań sojuszniczych
- Przeciwstawiał się temu by blokady wojskowe wpływały na kształt wewnętrznego ładu gospodarczego i politycznego
- zapewniał Polsce pełną suwerenność międzynarodową i wewnętrzną
- Polska musiała zobowiązać się do przestrzegania prawa międzynarodowego. Nastąpiła ratyfikacja I Protokołu do Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych
- Likwidacja RWPG
- PROCES JEDNOCZENIA Niemiec jednoczesny z uznaniem granicy na Odrze i Nysie. Na konferencji " 2+4"

Cele nadrzędne polskiej polityki zagranicznej mają zachować swoje znaczenie w każdych okolicznościach., bez względu na to jaka rządzi orientacja polityczna. Polska próbowała w tym czasie uniezależnić się do ZSRR.
Polska otwierając przemiany w Europie Środkowej i Wschodniej, przynosząc destrukcję realnego socjalizmu zyskiwała aplauz potęgi świata zachodniego. 10 lipca G. Bush występując przed członkami polskiego Zgromadzenia Narodowego zapowiedział przyjęcie akcji wspierających reformy Polski.
Wrzesień - podpisanie umowy w sprawie handlu i współpracy gospodarczej z UE
KPN ( „Solidarność Radziecka”) 17 września w Katowicach, Opolu, Nowej Hucie i Gdańsku doszło do demonstracji antyradzieckich, celem ich było usunięcie wojsk radzieckich z terytorium Polski. Pomimo, że nie były oficjalnie akceptowane, zasygnalizował, że część społeczeństwa uległa nastroją antyradzieckim i chce rozwiązania Układu Warszawskiego. Jednak „rozumną opcją dla Polski zdaje się przeto pozostanie w ramach Układu, ale przekształconego w sojusz równych partnerów” . Rząd Mazowieckiego skłaniał się ku pozyskaniu przychylności Zachodu. Państwa europejskie były zainteresowane przebiegiem zdarzeń w Polsce, które niosły zburzenie pojałtańskiego porządku. Na początku lipca Polska, Jugosławia i Węgry zyskały status „specjalnego gościa w Radzie Europy i od 21 września uczestniczyły w jej obradach.
18 października premier udał się do Włoch, gdzie złożył wizytę papieżowi, otworzyło to drogę do utrzymania osobliwych więzi z Watykanem.
9-14 listopada, pojawiła się szansa na polepszenie stosunków między Polską a RFN, do Polski przybył kanclerz Helmut Kohl, jednak owa wizyta nie przyniosła domniemanych efektów.
Wizyta Lecha Wałęsy w USA, gdzie 15 listopada wystąpił on na wspólnym posiedzeniu obu izb Kongresu, wzbudzając przychylność amerykańskich deputowanych, wobec sprawy polskiej, którzy witali w nim przywódcę „Solidarności”, ruchu, który wybił się w „imperium zła”
23-27 listopada Mazowiecki przybył do Związku Radzieckiego, gdzie prowadził dyskusje w sprawach gospodarczych, stosunki polsko-radziecki określono mianem sojuszniczych i dobrosąsiedzkich. W ramach Układu Warszawskiego - stosunków opartych na zasadach „wzajemnego poszanowania, swobody wyboru drogi rozwoju społeczno-politycznego i nieingerencji w sprawy wewnętrzne. Zapowiadano także przebudowę wzajemnych stosunków gospodarczych (m.in. w ramach RWPG)- „w kierunku zbliżenia ich do warunków rynku światowego, stworzenia możliwości przejścia etapami do rozliczeń w walutach wymienialnych na bazie cen światowych”. Powstała wspólnota socjalistyczna – stosunki utrzymywane na płaszczyźnie równorzędności i wzajemnych korzyści, oczyszczenie pola współpracy poprzez wejrzenie w przeszłość i usunięcie jej tragicznych nawarstwień (m.in. zbrodnia katyńska). 4 grudnia spotkanie przywódców obu państw w Moskwie, Gorbaczow przedstawił „szczegółową” informację o swych rozmowach z Georgem Bushem na Malcie i zrelacjonował spotkanie z papieżem. Podczas tego spotkania rozważano sprawy „ścisłego współdziałania i odnowy we współczesnych warunkach form i metod działania organizacji” . Potępiono interwencję wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968. W Polsce nie doszło do zdarzeń, mogących posłużyć za źródło wątpliwości co do spokojnego przebiegu przeobrażeń politycznych.
Warianty polityki zagranicznej dla Polski po 1989 roku:
- Utrzymanie powiązań ze Wschodem w wymiarach ekonomicznym, bezpieczeństwa poprzez zawieranie szeregu umów. Koncepcja sojuszu wojskowego i wymiany gospodarczej.
- Zapisano utrzymanie sojuszy
- Wyraźny brak zaufania wobec Zachodu
- Nurt nieobecny w świadomości polskiej dyplomacji

Kwestia neutralności Polski
- Polska pomiędzy Wschodem a Zachodem,
- Przeważała lewicowa opinia że trzeba szukać tzw. "trzeciej drogi", gdyż liberalny kapitalizm nie sprzyjał neutralności (koncepcja była popierana prze Ministerstwo Obrony oraz Unię Pracy). Okazało się że właśnie wolny rynek jest gwarantem neutralności.

1990
Nadrzędnym celem Polaków stało się związanie z Wspólnotami Europejskimi oraz NATO. Starano się przełamać rezerwę państw euroatlantyckich wynikającą z kryzysów celów NATO oraz niechęci zwiększania zobowiązań, wobec państw gorzej uzbrojonych. Obawiano się również sprzeciwów Rosji.
październik - Wizyta w Moskwie szefa polskiego MSZ Krzysztofa Skubiszewskiego. Podpisano deklarację o wzajemnej współpracy z Rosją i Ukrainą. Budowa związków „2+4" subregionalnych w Europie Środkowej, które zapewnią Polsce bezpieczeństwo polityczne i rozwój gospodarczy.

Podpisany został również traktat o potwierdzeniu istniejącej granicy, który odwoływał się do układu zgorzeleckiego Polska-NRD z1950 i zawartego w 1970 układu normalizującego stosunki PRL-RFN.
• Traktat zawierał wzajemne zobowiązania do poszanowania suwerenności i integralności terytorialnej oraz oświadczenie, że strony nie mają wobec siebie żadnych roszczeń terytorialnych.
• Ustalał podstawy współpracy Polski i Niemiec we wszystkich ważniejszych dziedzinach
• Powoływał wieloszczeblowe mechanizmy regularnych konsultacji
• Uregulował kwestie mniejszości narodowych, zgodnie ze standardami europejskimi ustalonymi w dokumentach KBWE
Podpisano także 4 ważne umowy:
1. współpraca młodzieży polskiej z niemiecką
2. utworzenie Polsko-Niemieckiej Rady Ochrony Środowiska
3. utworzenie Polsko-Niemieckiej Komisji Narodowej ds. Współpracy Regionalnej u Przygranicznej
4. porozumienie w sprawie pomocy ofiarom zbrodnii hitlerwoskich
Dzięki poprawie tych stosunków ułatwiona została spłata długów zagranicznych oraz uzyskaliśmy status członka stowarzyszonego z Wspólnotą Europejską.
Z Rosją podpisano: „Deklarację o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy”. Polska zmierzała do:
• zawarcia z Rosją traktatu ustanawiającego nowe zasady współpracy
• szybkiego wycofania wojsk rosyjskich z jej terytorium
• normalizowania stosunków gospodarczych

1991
26stycznia polski rząd powołał pełnomocnika do spraw Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej
kwiecień - Wizyta w Moskwie premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego. Premier rozmawiał o traktacie handlowym, wzajemnym zadłużeniu i wycofaniu wojsk rosyjskich z Polski.
Początek wycofywania z Polski 40.000 żołnierzy wojsk sowieckich stacjonujących tu od zakończenia II wojny światowej.
Polska podjęła współpracę z Wielką Brytanią.
Natomiast z Francją zawarliśmy układ o przyjaźni i solidarności.

czerwiec - Rozwiązanie RWPG(Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej)
Podpisano również „Deklarację o przyjaźni i współpracy” z Łotwą

Podstawową sprawą było rozwiązanie Układu Warszawskiego- szybka i sprawna
inicjatywa Polski, Czechosłowacji i Węgier doprowadziła do uchylenia porozumień 1.07.1991 roku.
W lipcu rozpoczęła się współpraca Polski z Belgią.
Polska włączyła się do współpracy z Płn.-płd do grupy adriatycko-bałtyckiej, skupiającej 6 państw oraz współpracy bałtyckiej. Z inicjatywy Polski powstało Stowarzyszenie Miast Bałtyckich.

sierpień - próba przewrotu w ZSRR i odsunięcia od władzy Michaiła Gorbaczowa.
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Łotwą i podpisanie umowy o współpracy gospodarczej, transregionalnej, kulturalnej, naukowej oraz transportowej (91-92).
Wrzesień był miesiącem, kiedy to nawiązaliśmy kolaborację z Szwajcarią.
Październik - układ o przyjaźni i solidarności z Włochami
26 listopada 1991 Polska stała się członkiem Rady Europy, której podstawą działania jest „konwencja praw człowieka” z 53 roku.
grudzień - Rosja, Ukraina i Białoruś wypowiedziały w Białowieży układ związkowy ZSRR. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich przestał istnieć. Polska jako pierwsze państwo uznała niepodległość Ukrainy.
Wizyta w Moskwie wicepremiera Leszka Balcerowicza.
Powstała Rada Paktu Północnoatlantyckego(NACC), której członkiem jest Polska. Polska w tymże roku wstąpiła również do Inicjatywy Środkowoeuropejskiej, powołała ona szereg grup roboczych mających ułatwić współpracę polityczną i gospodarczą, opracowano wspólne przedsięwzięcia komunikacyjne (linia autostrad Północ-południe).
Podpisano w Brukseli układ europejski o stowarzyszeniu między Polską a 12 państwami EWG, układ ten stworzył ramy stopniowej integracji Polski ze Wspólnotą:
• dostęp do rynków państw członkowskich
• pomoc gospodarcza
• transfer technologii

Z Estonią rozpoczęto stosunki do podpisania umów gospodarczych.

1992
Nadrzędnym, priorytetem polityki zagranicznej RP był rozwój i umacnianie powiązań z głównymi instytucjami wielostronnymi zachodnioeuropejskimi i euratlantyckimi oraz z naszymi tradycyjnymi partnerami zachodnimi. Istotą było zapewnienie Polsce bezpieczeństwa oraz warunków gospodarczej przebudowy i rozwoju. Chodziło o utrwalenie procesu integracji Polski z Zachodem, a także o uzyskanie akceptacji i współpracy państw oraz instytucji zachodnich w tym procesie. Przede wszystkim dotyczyło to Wspólnoty Europejskiej (i jej państw członkowskich), głównego partnera naszego kraju na scenie międzynarodowej. Polska ratyfikowała Układ o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi. Układ został także zaakceptowany przez Parlament Europejski, jednak jego proces ratyfikacji przez parlamenty państw WE w większości przypadków nie został nawet zapoczątkowany. Zauważalna rezerwa niektórych członków WE, próby niekorzystnej dla Polski interpretacji filozofii stowarzyszenia, a także uzyskiwania jednostronnych korzyści handlowych (wbrew wpisanej w Układ zasadzie korzystnej dla nas asymetrii) wymagały z polskiej strony aktywnego przeciwdziałania. Polska "ofensywa" nasiliła się zwłaszcza w drugiej połowie roku i związana była z rządem premier H.Suchockiej. Praca na rzecz zbliżenia ze Wspólnotami przebiegała w układzie dwustronnym (wobec instytucji w Brukseli oraz stolic państw WE) oraz wielostronnym (w ramach Grupy Wyszehradzkiej). Hanna Suchocka złożyła wizytę w Komisji Wspólnot, odbyły się spotkania premierów państw Grupy Wyszehradzkiej z przewodniczącymi Wspólnot i Komisji oraz ministrów spraw zagranicznych. Stanowisko państw Grupy w sprawie przyspieszenia integracji i perspektyw przystąpienia do WE zostało zawarte i przekazane Wspólnotom w specjalnym memorandum.
Mimo licznych oficjalnych kontaktów dwustronnych między Polską a NATO (między innymi wizyty premierów Jana Olszewskiego i Hanny Suchockiej, liczne spotkania na szczeblu ministerialnym, seminaria, sesje NACC). Sojusz Atlantycki niechętnie podejmował problematykę swego udziału w gwarantowaniu bezpieczeństwa państwom Europy Środkowej. W 1992 r. Polska oficjalnie zadeklarowała, iż członkostwo w Sojuszu jest jej strategicznym celem. Jednak na stanowisku NATO w tej sprawie ciążył czynnik rosyjski, którym najwyżsi przedstawiciele Sojuszu i państw członkowskich uzasadniali potrzebę ostrożnego i stopniowego zbliżania Polski do NATO.
Podobnie jak w przypadku Wspólnot, z którymi swe stosunki Polska postrzegała nie tylko w kategoriach gospodarczych, lecz i bezpieczeństwa sensu largo (niezależnie od UZE), tak zbliżenie i ewentualne członkostwo w Sojuszu było widziane również jako istotny element budowy bezpieczeństwa ekonomicznego i politycznego Polski (także w sensie nieodwracalności przemian wewnętrznych).
Według Polaków KBWE służyła stabilizowaniu sytuacji bezpieczeństwa oraz tworzeniu i utrwalaniu ładu militarnego i politycznego (w tym ustrojowego) w naszym bezpośrednim otoczeniu i strefie obejmowanej formułą KBWE. Dzięki aktywności na forum wiedeńskich instytucji KBWE Polska weszła do wąskiego grona państw kreujących kształt i dynamikę ewolucji tego procesu.
W naszych stosunkach dwustronnych z głównymi partnerami zachodnimi skupialiśmy uwagę nie tylko na aspektach dwustronnych, lecz także na pozyskiwaniu wsparcia dla naszych dążeń pełniejszej integracji z Zachodem (WE, UZE, NATO). Chodziło też o zaangażowanie Zachodu we wspieranie procesów transformacji w Europie Środkowej i Wschodniej oraz zapewnianie bezpieczeństwa wszystkim państwom tego regionu. Szczególnie ważny był rozwój stosunków z Niemcami, których udział w naszych zagranicznych obrotach handlowych sięgał już niemal 30%. Waga, jaką przywiązywaliśmy do dobrego sąsiedztwa i współpracy z Niemcami, znajdowała wyraz w bardzo dobrych międzypaństwowych stosunkach politycznych (dialog na najwyższym szczeblu), rozwoju współpracy regionalnej i przygranicznej, dobrym rozwiązywaniu spraw mniejszości, a także w przychylności Niemiec wobec naszych aspiracji integracyjnych (kontrastującej z postawą Francji). Udało się utrzymać, mimo roku wyborczego, dużą dynamikę kontaktów polsko-amerykańskich, w tym zwłaszcza dialogu politycznego (wizyta George'a Busha) oraz wzrostu amerykańskiego zaangażowania gospodarczego w Polsce. Porażka Busha przyniosła zmianę administracji. W programie demokratów sprawy Europy Środkowej znalazły się na odległym planie, z czego wynikało nowe wyzwanie dla polskiej dyplomacji na rok następny.
Takim wyzwaniem stało się również od przełomu 1991 i 1992 r. powstanie w miejsce ZSRR kilku państw wzdłuż naszej wschodniej granicy, w tym Rosji (obwód kalingradzki). Opierając swą politykę na ogólnych zasadach KBWE Polska skoncentrowała się na ustanawianiu stosunków dyplomatycznych z nowymi państwami, tworzeniu podstaw traktatowych stosunków międzypaństwowych, rozwoju dialogu politycznego, poszukiwaniu szans współpracy gospodarczej i wymiany handlowej. Starała się też wspierać zapoczątkowane tam procesy przemian ustrojowych. Priorytet miały stosunki z Rosją, z którą negocjowano, oprócz trudnych kwestii gospodarczych (zadłużenie) i zaszłości historycznych, ostateczne wycofanie wojsk z Polski. Majowa wizyta w Moskwie prezydenta Lecha Wałęsy, którego sytuacji nie ułatwiała napięta sytuacja polityczna w Polsce (głównie na linii rząd-prezydent), przyniosła jednak podpisanie długo negocjowanego - jeszcze w toku wizyty przez obu prezydentów - Traktatu o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy.
Traktatowa regulacja stosunków z Rosją ułatwiła aktywizację stosunków z innymi państwami WNP, zwłaszcza z Ukrainą. Jednakże rozwój stosunków z nowymi państwami zależał w ogromnym stopniu od zachodzących tam procesów gł. Państwotwórczych oraz natury ich współzależności z Rosją. Ważne było zainicjowanie z nimi dialogu politycznego na najwyższym szczeblu.
W ramach europejskiej polska polityka zagraniczna była aktywna w procesie rozbudowy nowych powiązań regionalnych: Grupy Wyszehradzkiej, Inicjatywy Środkowoeuropejskiej i współpracy bałtyckiej. Był to nasz wkład w stabilizowanie sytuacji w Europie Środkowej - w strefie między nadal Zachodem a obszarem na wschód od Polski.
Ponadto Polska rozwijała stosunki z wybranymi krajami pozaeuropejskimi, uczestniczyła w pracach wielu organizacji międzynarodowych, zwłaszcza ONZ i Rady Europy; resort spraw zagranicznych był aktywny wobec środowisk polskiego uchodźstwa i polskich mniejszości narodowych oraz w gospodarczej, naukowej i kulturalnej sferze naszych stosunków zewnętrznych. .
17 pa