Bogurodzica to pierwsza zapisana polska pieśń religijna. Powstała w XIII wieku.
Najstarsze są dwie pierwsze zwrotki, a później do początku XIV wieku dopisano ich jeszcze 22.
To pieśń o charakterze religijnym. Wyraża prośbę ludzi o charakterystyczne dla średniowiecza ideały: szczęśliwe życie na ziemi i zbawienie po śmierci.
W niej to także poznajemy światopogląd człowieka średniowiecza czyli postawę teocentryzmu i ascetyzmu.
Najstarszą jej część stanowią dwie strofy przedzielone literackim wezwanie kyrie elejson (panie zmiłuj się) pełniącym funkcje refrenu.
Pierwsza strofa zawiera apostrofę do Matki Boskiej o wstawiennictwo do Jej Syna.
W drugiej strofie słowa zwrócone są do Chrystusa, aby przez wzgląd na Jana Chrzciciela zapewnił ludziom dostatnie życie na ziemi i szczęście w raju.
Na początku była pieśnią religijną (a także pierwszą pieśnią Maryjną), potem do XVI wieku pieśnią bojową i hymnem narodowym. To ona rozbrzmiewała na polach walk. Rycerstwo śpiewało ją przed bitwą pod Grunwaldem.
Bogurodzica zdumiewa kunsztowną budową, wysokim poziomem artystycznym i melodią wiersza. Zawarty w niej krasomówczy styl świadczy, iż autor był człowiekiem wykształconym.
W pieśni są stosowane rymy wewnętrzne (syna Gospodzina) i zewnętrzne zamykające wersy (popyt przebyt).
Zastosowany wiersz średniowieczny nazywano zdaniowo rymowym, ponieważ w każdym wersie zamyka się zdanie pojedyncze.
Bogurodzica jest zabytkiem języka staropolskiego. Językoznawców interesują dzisiaj archaiczne formy gramatyczne i leksykalne.
1 archaizmy leksykalne (zwolena – wybrana, zbożny – dostatni)
2 archaizmy fleksyjne (Bogurzodzica Dziewica Maryja – współcześnie brzmi Bogurodzico Dziewico Maryjo, Bożyce – dzisiaj bożycu)
3 archaizmy fonetyczne ( krzciciela – dzisiaj chrzciciela)
4 archaizmy słowo twórcze (Bożyc czyli syn Boga)
5 archaizm składniowy (twego dziela – dla Twego. Dziela znaczy dla i dawniej stał zawsze po wyrazie rządzonym.
(archaizmy – to wyrazy które we współczesnym języku nie są używane lub zmieniły swe znaczenie)
Dzisiaj „Bogurodzica” prezentowana jest jako skarb narodowy w czasie uroczystości religijnych, wojskowych i państwowych