Antyk - Barok pytania i odpowiedzi od antyku do baroku- powtórka do matury ustnej.

1.Znane postacie mitologiczne:

Zeus (Ojciec Niebios, Władca Piorunów) i jego żona Hera (Białoramienna). Bóg - ustanawiał prawa, rządził ciałami niebieskimi, zaś bogini była patronką kobiet.
Hades (władca państwa zamarłych) i Persefona.
Posejdon (władca mórz) i Amfitryna
Afrodyta - opiekunka miłości. Narodziła się z piany morskiej i do brzegu Cypru dopłynęła w muszli.
Apollo - przewodnik Muz i opiekun wszelkich rzemiosł.
Muzy:
pieśni bohaterskiej: Kalliope (Pięknolica) - rylec i tabliczka do pisania
historii: Klio (Głosząca sławę) - zwój pergaminu
liryki: Euterpe (Radosna) - flet
komedii: Taleja (Rozkoszna) - maska komiczna
tragedii : Melpomene (Śpiewająca) - maska tragedii
tańca: Terpsychora (Kochająca taniec) - wielka lira
pieśni miłosnej Erato (Umiłowana) - mała cytra
hymnu i pieśni nabożnej: Polihymnia - odziana w zasłonę
gwiaździarstwa: Urania (Niebiańska) - globus astralny
Ares - bóg wojny, okrutny i chwiejny w swoich sympatiach. Lubował się w okrucieństwie. Jeździł rydwanem zaprzężonym w rumaki: Bojaźń, Strach, Niezgoda i Mord.
Artemida - bogini szczęśliwych łowów. Modlono się do niej o zdrowie i krzepkość. Bliźniacza siostra Apollina.
Atena - bogini mądrości i rzemiosła
Demeter - bogini wszelkich prac rolniczych, jej imię znaczy: “gleba-matka” i za jej sprawą następują pory roku.
Dionizos - tracki bóg płodności winnej latorośli. Kapłani delficcy przyjęli go do panteonu bogów olimpijskich i by zaznaczyć jego równorzędność z Apollinem, zaczęli dzielić święty rok pytyjski na dwie części: apollińską i dionizyjska.
Wędruje po świecie w towarzystwie satyrów, sylen, centaurów i menad. Cieszy się życiem i tę radość rozsiewa wokoło. Ze świąt na jego część wyprawianych, tzw. Wielkich Dionizjów, zrodził się teatr.
Erynie uosobienie wyrzutów sumienia. Trzy siostry, ścigają złoczyńców na ziemi i w piekle tak długo póki nie wypełnią należnej pokuty. Ich zadaniem jest pilnowanie sprawiedliwości.
Hefajstos - bóg ognia i wszelkiego postępu, doskonały rzemieślnik.
Hekate - dla jednych łaskawa bogini zsyłająca bogactwo, siłę i sławę dla innych - upiorna opiekunka czarów i czarownic.
Helios - bóg Słońca. Budzi go pianie koguta, ptaka, który jest mu poświęcony. Poprzedzony przez Jutrzenkę wyrusza ze wschodu na złocistym rydwanie, by dotrzeć na zachód. Później przeprawia się na złotym promie przez rzekę.
Hermes - opiekun handlu, herold olimpijski, czego symbolem jest laska z białymi wstążkami.
Hestia - bogini domowego ogniska, nigdy nie bierze udziału w sporach lub wojnach, bowiem jej zadaniem jest strzeżenie dobra rodziny.
Iris - boginka tęczy, pokojówka Hery, prawie nigdy nie sypiała a poruszała się nawet szybciej niż Hermes.
Mojry - uosobienie przeznaczenia ludzkiego. Trzy córki Nocy: Kloto - przędzie nić ludzkiego życia na wrzecionie, Lachezis - mierzy prętem długość nici a Atropos - przecina ową nić kończąc ludzkie życie.
Nike - bogini zwycięstwa, towarzyszy bitwom i zawodom szermierczym, lecąc - zawiadamia o szczęśliwym triumfie.
Pan - strzegł stad i pomagał myśliwym w łowach. Rogaty, brodaty, z ogonem i koźlimi nogami żył w Arkadii. W zasadzie był bardzo leniwy i najbardziej lubił drzemać w cieniu drzew. Dlatego wyrwany ze snu wydawał tak głośny krzyk, że włosy jeżyły się na głowie.
Selene - bogini księżyca. Wierzono, że zsyła rosę, która w susze ratowała zbiory.
Tanatos - bożek śmierci, Syn Nocy, pojawia się w pokoju konającego, by złotym no-żem odciąć pukiel umierającemu i w ten sposób oddać go we władanie bogom podziemia.
Temida - bogini prawa i porządku. Jako jedna z najstarszych bogiń znała rzeczy nieznane później zrodzonym dlatego też była powiernicą Zeusa i jego doradczynią.
Dzieje świata - za panowania Kronosa ludzie żyli w doskonale pięknym świecie, nie znali starości, czas spędzali na zabawach. Była to epoka złota
w epoce srebrnej - ludzie znacznie się zmienili, pojawili się prostacy i barbarzyńcy. Zeus postanowił zgładzić ziemian i na to miejsce powołać nowy rodzaj ludzki. Niestety w epoce brązowej również i to nowe pokolenie okazało się nieudane. Ludzie walczyli przeciwko sobie, zabijali się, a ich dusze zostały wygnane do Hadesu. Na ich miejsce bogowie stworzyli Bohaterów. W epoce bohaterów zdarzały się wielkie czyny znane np. z mitów o Troi. Bogowie pomagali ziemianom (np. Demeter nauczyła człowieka uprawy ziemi, szlachetny Prometeusz - stworzył prawa i obowiązki, które gwarantowały sprawiedliwość i czyniły z ludzi istoty myślące i mądre).
Mit to opowieść narracyjna wyjaśniająca w postaci alegorycznej lub symbolicznej zjawiska natury lub życia ludzkiego, zgodnie z wierzeniami w dawnych religiach. Bohaterami mitów są postacie obdarzone nadprzyrodzonymi cechami. Współcześnie pojęcie to można rozumieć dwojako:
- jako archaiczną opowieść narracyjną wyrażającą i organizującą wierzenia danej społeczności,
- jako wypowiedzi mających na celu modelowanie wzorców osobowych i wzorów zachowań, apelujących nie do opartej na faktach wiedzy, ale do emocji, uprzedzeń i przesądów.
Ponadczasowa wartość mitów polega na tym, że są one synonimami ludzkich zachowań, stosunku ludzi do bogów i bogów do ludzi, wyjaśniają prawa rządzące światem i przyrodą, uczą pokory, wiary i miłości.
W mitach utrwalone są archetypy (np. matka bolejąca - Niobe) - pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań, tkwiące w świadomości zbiorowej każdej społeczności.
Z mitów wywodzą się stałe obrazy i motywy literackie (np. Arkadia, “złoty wiek”). Noszą one nazwę topos, ich zbiór to topika.
Za chronologicznie pierwszy utwór, w którym znaleźć można uporządkowany i ujmujący w całość system wierzeń o powstaniu świata, bogach i herosach uchodzi “Teogonia” Hezjoda.
Narodziny świata (kosmogonia) - z Chaosu (otchłani, bezkształtnej masy, mieszaniny powietrza, ziemi, wody i ognia) powstał Dzień, a wraz z nim Jasność i Radość. Z niego też wyłoniła się Gaja (Ziemia) w otoczeniu Eteru, Uranos (Niebo), Tartaros (Podziemie) - będące jednocześnie i żywiołami, i istotami boskimi oraz Eros, przyczyna sprawcza wszelkiego rozwoju i rozmnażania..
Narodziny bogów (teogonia) - Gaja zroszona deszczem zesłanym przez Uranosa zrodziła wszelką roślinność i zwierzęta, a strugi deszczu wypełniły doliny dając początek rzekom, jeziorom i morzom.
Boska para spłodziła dzieci: sturękie olbrzymy (dzikie, niezrównoważone potwory), cyklopów z jednym okiem pośrodku czoła, bóstwa związane z piorunami, a także sześciu tytanów, min. Kronosa i Prometeusza, sześć tytanid, min. Reę i Temidę (patronkę sprawiedliwości).
Uranos obawiając gwałtowności najstarszych synów: sturękich i cyklopów strącił ich do Tartaru. Wówczas Gaja zbuntowała najmłodszego syna, Kronosa i ten zraniwszy ojca sierpem, pozbawił go tronu. Z krwi Uranosa zrodziły się Erynie - boginie zemsty, z włosami kłębiącymi się od wężów i biczami w rękach. Wówczas też zrodziło się nowe pokolenie gigantów i nimf.
Żoną Kronosa byłą Rea. Rodziły się dzieci, ale bóg mając w pamięci słowa ojca, który przepowiedział mu, że zostanie pokonany przez własnego syna, połykał dzieci. Rei udało się jedynie ukryć najmłodszego syna, Zeusa. Wychowywał się na Krecie, a dorósłszy zgodnie z przepowiednią pokonał ojca i przywrócił życie rodzeństwu: Herze, z którą się ożenił, Afrodycie (bogini miłości), Hadesowi (bogowi podziemia), Posejdonowi (bogowi mórz), Hesti (opiekunce ogniska domowego), Demeter (bogini urodzaju).
Dziećmi Hery i gromowładnego Zeusa byli: Ares (bóg okrutnej wojny), Hefajstos (bóg ognia), Atena (bogini mądrości), Apollon (bóg światła i muzyki), Artemida (bogini łowów, lasów i pól).
Władzę nad wiatrami sprawował Eol, rydwanem słonecznym objeżdżał świat Helios, a poprzedzała go różonopalca bogini jutrzenki, Eos.
Nad bezpieczeństwem świata i nieomylnością bogów czuwała Mojra - bogini przeznaczenia
Mity nie tylko obrazowo wyjaśniały jak powstał świat i człowiek, ale i organizowały wyobrażenie o otaczającej rzeczywistości, pozwalały interpretować rzeczywistość przyrodniczą i społeczną, m.in. przez kreowanie ich przyczynowości.

2.Cechy gatunkowe epopei homeryckiej:
Cechy gatunkowe epopei homeryckiej i jej związek z mitami.
Epos – to główny gatunek epicki, wykształcony w starożytności. Jest to rozbudowany utwór wierszowany przedstawiający dzieje legendarnych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności. Z czasem gdy epos stał się gatunkiem anachronicznym,gdyż nie przystawał do rzeczywistości, która coraz bardziej się demokratyzowała, ustąpił powieści, która stała się głównym gat. epickim.

Cechy eposu homeryckiego:
1 – źródłem są mity – mit o wojnie trojańskiej ( „Iliada” Homera), mit o tułaczce Odyseusza („Odyseja” Homera), mit herosów - zrodzeni z boga i człowieka.
2 – przedstawia bohaterów mitycznych biorących udział w ważnych dla narodu wydarzeniach. W „Iliadzie bohaterami są ludzie i bogowie: grecy - Achilles, Hektor, Odyseusz, Agamemnon, Ajaks, Priam, bogowie – Zeus, Apollo, Atena, Ares, Posejdon. Biorą udział w wojnie trojańskiej, mającej zdecydować o losach narodu.
3 – wydarzenia rozgrywają się w dwóch płaszczyznach, ziemskiej i boskiej. Jednocześnie przedstawione są wydarzenia między bohaterami i między bogami.
4 – o przebiegu akcji rozstrzygał los, przeznaczenie, nad którym czuwała bogini Mojra (Fatum), bóstwo losu, któremu podlegali nie tylko ludzie, ale również bogowie. Stąd też motywacja postępowania bohaterów była mitologiczna.
5 – fabuła obejmuje epizod wojny trojańskiej. Jest to fabuła epizodyczna, czyli przedstawiająca tylko fragment jakiegoś większego wydarzenia.
6 – wydarzenia są opowiedziane z epickim dystansem, który autor starał się zachować. Epicki dystans- narrator wydarzenia przedstawia, ale ich nie komentuje. Narrator w trzeciej osobie nie ocenia, nie ma swoich ulubionych bohaterów, nie angażuje się emocjonalnie.
7 – narrator ujawnia się w inwokacji. Jest to bezpośredni zwrot do muz z prośbą o natchnienie. Inwokacja jest jednocześnie ekspozycją tematu, zapowiada temat eposu. („Gniew bogini, opiewaj Achilla , syna Peleusa .Zgubę niosący i klęski nieprzeliczone Achajom”)
8 – narrator jest wszechwiedzący i obiektywny. Posiada wiedzę większą niż bohaterowie eposu, zna poczynania i zamiary bogów.
9 – bardzo drobiazgowe opisy ( tarczy Achillesa), scen batalistycznych, które zatrzymują akcję,lecz wzmagają napięcie tzw. retardacje.
10 – opisy nie są statyczne, odbywają się w czasie, przestrzeni, poszczególne elementy ukazane są w ruchu.
11 – narrator swój stosunek do bohaterów i wydarzeń wyraża z pomocą epitetów określających charakter bohatera, porównaniom homeryckim i tropom poetyckim.
12 – epos obfituje w realistyczne opisy.
13 – styl eposu jest podniosły.
14 – występują w nim epitety stałe( boski Dzeus, okrutny Ares), i stały epitet złożony (szybkonogi Achilles, różanopalca Jutrzenka, wołooka Atena)
15 – Występują porównania homeryckie – to specyficzne porównanie, rozbudowane, zestawiające ze sobą dwie różne akcje, dwa zdarzenia.
16 – epos pisany jest heksametrem, czyli wierszem sześciostopowym, szczególnym rodzajem metrum (wersyfikacji), nadającym podniosłość, patetyczną stylistykę utworu.
17 – każde porównanie ma dwa człony: porównywany i porównujący. Cechą charakterystyczną porównania homeryckiego jest artystyczne rozbudowanie członu porównującego. Na skutek tego zapominamy, ze człon ten jest tylko układem odniesienia dla pierwszego i nabiera on samoistnej wartości tematycznej lub obrazowej, polega na świadomej dysproporcji członów.
Gatunek najwyższy w epice, jedna z najwspanialszych realizacji zasady wysokiego decorum (styl, język, środki artystyczne, stosowne do rangi i wagi całego tematu).

3.Teatr grecki, tragedia antyczna

1.Początki teatru greckiego
Przedstawienia teatralne w starożytnej Grecji były ściśle związane z bogiem wina, przyrody i zabawy – Dionizosem. Na jego cześć obchodzono w Atenach święto nazywane Wielkimi Dionizjami, trwające przez cztery dni, podczas którego odbywały się sztuki teatralne. Święta przebiegały w uroczystej atmosferze. Pierwszego dnia do teatru przynoszono posąg Dionizosa, któremu składano ofiarę, następnie wybierano komisję, której zadaniem było ocenianie wystawianych sztuk. Teatr był konkursem poetyckim, przeglądem tańców, popisem muzycznym i wokalnym, a przede wszystkim odświętnym miejscem spotkania mieszkańców miasta i zaproszonych gości.

2. Chór i aktorzy
W V w. p.n.e. ukształtowały się dwa podstawowe gatunki literackie dramatu: tragedia i komedia. W dramatach występował chór złożony z dwunastu lub piętnastu młodych ludzi i aktorzy, początkowo jeden później dwóch, wreszcie trzech. Grywali oni więcej niż jedną rolę stąd sztuki miały więcej niż trzy postacie. Aktorzy byli profesjonalistami, chórzystów natomiast wybierano spośród ateńskiej młodzieży (tylko mężczyzn, kobiety nigdy pojawiły się na scenie, przedmiotem sporów jest to, czy nawet bywały na widowni). Przygotowano ich do określonego widowiska przez dłuższy czas. Dzięki temu teatr był także szkołą dla znacznej liczby ludzi. W czasie najważniejszego święta, o najbogatszym programie spektakli, potrzebowano na przykład około dwustu pięćdziesięciu chórzystów. Dla przedstawień teatralnych szyto specjalne stroje, sporządzano obuwie na grubych podeszwach (koturny). Aktorzy i chórzyści nosili maski, które wykonywano z usztywnianego płótna. Były one ściśle związane z określoną rolą i sygnalizowały widzą kim jest postać pojawiająca się na scenie. Aktor był słabo widoczny z oddali, ale jego głos dzięki znakomitej akustyce i odpowiednio zbudowanej masce, słyszano z najdalszych miejsc. Aktorzy tekst śpiewali lub śpiewanie recytowali, chóry śpiewały i tańczyły. Widowiska łączyły w ten sposób słowo, gest taneczny i muzykę. Dziś trudno było by odtworzyć te widowiska, gdyż dostępny nam jest tylko tekst, partytury muzyczne przepadły, a tańca w ogóle nie potrafimy sobie wyobrazić.

3. Inne fakty o teatrze greckim
Przedstawienia odbywały się najczęściej trzy razy w roku w czasie kolejnych kilku dni. Wystawiano sztuki kilku aktorów, a specjalna komisja oceniała komu przyznać nagrodę. Na widowiskach gromadziły się tłumy. Na wniosek Peryklesa niezamożnym obywatelom wypłacano kwoty, które umożliwiały im wstęp do teatru. Sądzono bowiem, że wszyscy członkowie polis powinni uczestniczyć w tym święcie. Wymagały tego względy pobożności, była to bowiem forma oddania czci Dionizosowi; sprawiedliwości społecznej, ponieważ wszyscy winni mieć udział w przyjemności, jaką dawało widowisko oraz względy wychowawcze, gdyż dramat uczył widzów moralności obywatelskiej. Przygotowanie spektaklu od strony technicznej, nadzór nad wyborem i nauką chórzystów zlecano wybranym zamożnym obywatelom. Jeśli sztuki zyskiwały nagrodę, to i oni otrzymywali ją razem z autorami.

4. Budowa teatru
Początkowo przedstawienia odbywały się najprawdopodobniej na ateńskiej Agorze, gdzie wznoszono w miarę potrzeby prowizoryczne drewniane konstrukcje. Po katastrofie, która miała miejsce w 490 r. p.n.e. i w wyniku której zginęło wielu widzów, miejsce przedstawień przeniesiono w okolice świątyni Dionizosa Eleutherosa (Teatr Dionizosa). Na przestrzeni V i IV w. p.n.e. wzniesiono tutaj konstrukcje kamienne, które ostatecznie ukształtowały założenia teatru greckiego. Wyodrębniono zatem skene, budynek służący do przebierania się aktorów oraz do wieszania dekoracji, a także amifiteatralnie posadowioną widownię, czyli theatron. Przed skene znajdowało się podium (proskenion), na którym występowali aktorzy. Między skene a widownią usytuowana była orchestra wraz z thymele stojącym pośrodku. Wokół niego występował chór, a niekiedy także aktorzy. Po obu bokach orchestry znajdowały się paradne przejścia (parodos), służące do wprowadzania aktorów. Po 460 r. wprowadzono dekoracje malowane, a także mechaniczne urządzenia pozwalające na niespodziewane pojawienie się aktora (deus ex machina). Stąd konieczne były podziemne przejścia pod orchestrą. W okresie hellenistycznym skene zajmowała coraz więcej miejsca, stając się wreszcie wielkim, wielokondygnacyjnym budynkiem; zmniejszała się natomiast powierzchnia orchestry na rzecz także rozbudowywanego proskenion. Jednym z najlepiej zachowanych teatrów w Grecji jest teatr w Epidauros, gdzie można wyraźnie zaobserwować większość wymienionych elementów teatru greckiego.

5. Sztuki wystawiane w teatrze.
Podczas czterodniowych świąt wystawiano dwa rodzaje sztuk. Przez pierwsze trzy dni wystawiano tragedie, a czwartego – komedie.
I) Pojęcie TRAGEDII. Najsławniejsi tragicy greccy.
TRAGEDIA – jest to gatunek dramatu, obejmujący utwory, których ośrodkiem akcji jest nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami człowieka a siłami wyższymi: losem, prawami historii, normą moralną, wolą bogów, itp. Konflikt ten nieubłagalnie prowadzi do klęski. Bohater jest z góry skazany na przegraną, każde posunięcie prowadzi do katastrofy. Budowa tragedii podlegała ścisłym prawom. Otwierał ją prolog (dialogowy lub monologowy), zarysowujący sytuację w punkcie wyjściowym fabuły. Po prologu następował parodos – pierwsza pieśń chóru. Następnie były przeplatające się epejsodia (sceny dialogowe, monologi, fragmenty narracyjne) i stasima, czyli pieśni chóru, zazwyczaj 3-5. Tragedię zamykał exodos – końcowa pieśń chóru. Los postaci antycznej tragedii miał wzbudzić w widzach uczucie litości i trwogi.

NAJWIĘKSI TRAGICY GRECCY
AJSCHYLOS, Eschyl (525 – 456), poeta grecki; uważany za twórcę tragedii klasycznej; tematy do swych sztuk czerpał głównie z eposów Homera i poematów cyklicznych, wzbogacając je konfliktami moralno-religijnymi; zajmował się problemem winy i kary, losem człowieka zmagającego się z przeznaczeniem i wolą bogów; podkreślał odpowiedzialność człowieka za jego czyny i ich skutki; cierpienie (jako wynik porażki) było, według Ajschylosa, jedyną szkołą życia, która uczy umiaru; powadze treści odpowiadał styl języka bohaterów. Z 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych zachowało się 7 tragedii: Błagalnice , Persowie, Siedmiu przeciw Tebom, Prometeusz skowany, trylogia Oresteja (Agamemnon, Ofiarnice, Eumenidy) oraz ponad 400 fragmentów. W historii dramatu Ajschylos zapisał się wieloma innowacjami: wprowadził drugiego aktora, czym umożliwił rozbudowę akcji i ożywienie dialogu, ograniczył znaczenie chóru; wprowadził też opisy i opowiadania przedstawiające wydarzenia spoza sceny, dbał o wywołanie odpowiedniego nastroju. Poeta zdobył uznanie zarówno u współczesnych (13 zwycięstw w agonach tragicznych), jak i u potomnych. Szczególne zainteresowanie wzbudził w XVIII w., a następnie w okresie romantyzmu, kiedy pod wpływem Prometeusza skowanego upowszechniło się pojęcie prometeizmu. Pierwsze polskie tłumaczenie tragedii Ajschylosa 1873 (Węclewski), późniejsze m.in. Kasprowicza (1931) i Srebrnego (1954).

SOFOKLES (około 496 – 406), tragediopisarz grecki; zajmuje pośrednie miejsce między Ajschylosem i Eurypidesem; autor około 120 sztuk (ok. 90 tragedii i 30 dramatów satyrowych), z których zachowało się 7 tragedii: Ajas, Antygona, Edyp król, Trachinki, Elektra, Filoktet, Edyp w Kolonie, 400 wierszy z dramatu satyrowego Tropiciele i około 1100 fragmentów. Sofokles czerpał tematykę głównie z twórczości poetów cyklicznych; na plan pierwszy wysuwał bohatera w pełni świadomego odpowiedzialności za swe czyny; w jego charakterze widział źródło konfliktów i od nich, nie od czynników zewnętrznych, uzależniał bieg wydarzeń; Sofokles wierzył ponadto w boską sprawiedliwość - Dike - czuwającą nad moralnym ładem świata. Sofokles wprowadził do dramatu wiele innowacji: dodał trzeciego aktora; podniósł liczbę członków chóru z 12 do 15 i ograniczył jego udział w akcji na rzecz przodownika chóru; zerwał z tematycznym związkiem tetralogii i wystawił 4 sztuki o samodzielnej treści. Tragedie Sofoklesa, popularne głównie za jego życia, odżyły w czasach renesansu; szczególne zainteresowanie wzbudziły w XIX w., zwłaszcza w Niemczech; tłumaczone na wiele języków i do dziś grywane na scenach teatrów; pierwszy polski przekład zachowanych tragedii Sofoklesa (Węclewskiego) - z 1875, ostatni (Morawskiego) - z 1916 (nowe wydanie 1969).

EURYPIDES (ok. 485 – 406), tragediopisarz grecki; uczeń Anaksagorasa z Kladzomen i Prodikosa z Keos, upowszechniał w swej twórczości myśli i hasła sofistów; pierwszy uczynił charaktery ludzkie przedmiotem studiów i dał tym początek tragedii psychologicznej; ożywiając tragedie epizodami komicznymi, stał się prekursorem tragikomedii. Z 90 sztuk Eurypidesa zachowało się 17 tragedii, m.in. Alkestis, Medea, Hipolit, Ion , Ifigenia w Taurydzie, Elektra, Orestes, Ifigenia w Aulidzie, dramat satyrowy Cyklop i ok. 1000 fragmentów. Eurypides pierwszy wprowadził monolog odsłaniający przeżycia psychiczne bohatera, stosował prolog oraz pieśni chóru i arie nie łączące się z akcją sztuki; pierwszy również posłużył się wprowadzeniem interwencji bogów w rozwiązywanie zbyt skomplikowanej akcji (deus ex machina). Doceniony po śmierci, inspirował swą twórczością pisarzy, poetów, filozofów i artystów starożytnych (np. Senekę Młodszego) i późniejszych; od końca XV w. był znany w zachodniej Europie (głównie w tłumaczeniu łacińskim); podziwiany i naśladowany, wywarł wpływ na teatr europejski; pierwsze polskie tłumaczenie tragedii Eurypidesa 1881–82; Tragedie (tłum. J. Kasprowicz, t. 1–3 1930), Tragedie (tłum. J. Łanowski, t. 1–3 1967–80).

II) Pojęcie KOMEDII
KOMEDIA – jest to gatunek dramatu pochodzący od obrzędowych zabaw ludowych (świąteczny orszak przebierańców w czasie święta Dionizosa), pełen żartów i kpin, przedstawiający zabawne sytuacje z życia ludzi.

Tragedia antyczna!
Początek tragedii greckiej sięga misteriów dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas których ich uczestnicy, ubrani w koźle skóry, śpiewali pieśni obrzędowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonów). Nazwa „tragedia” pochodzi od dwóch słów greckich: ‘tragos’ - kozioł i ‘ode’ - pieśń (tragedia = pieśń kozła). Z pieśni obrzędowych (pochwalnych) zrodziła się tragedia, której budowa oparła się na dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chórem. Pierwszego aktora wprowadził Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zespół aktorski ograniczał się do trzech osób. Aktorami mogli być tylko mężczyźni, grali więc też i role kobiece. W tragedii antycznej nie ma podziału na akty i sceny:
PROLOGOS - zapowiedź•
PARADOS - wkroczenie chóru•
• EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami
STASIMONY - wystąpienia chóru•
• KOMMOS - lament bohatera
EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbiór•
• ZASADA DECORUM - zasada jedności treści, formy, jednorodności stylistycznej, zgodności gatunku ze stylem, językiem bohatera
ZASADA TRZECH JEDNOŚCI :•
MIEJSCA - akcja rozgrywa się w jednym miejscu•
CZASU - akcja zamyka• się w ciągu 12-24 godzin
AKCJI - jeden wątek•
ZASADA TRZECH AKTORÓW -• tylko trzech aktorów może naraz przebywać na scenie(brak scen zbiorowych)
• KATHARSIS - oczyszczenie (wywołanie u odbiorcy uczuć, litości, współczucia) Katharsis według Arystotelesa, nie prowadziło do uszlachetnienia uczuć, ale wyzwolenia się z nich, doprowadzało do osiągnięcia stanu spokoju wewnętrznego.
MIMESIS - naśladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlać• rzeczywistość.
SCHEMAT AKCJI :•
EKSPOZYCJA, rozwinięcie,•
PUNKT• KULMINACYJNY, katastrofa,
ROZWIĄZANIE AKCJI.•

4. Inspiracje mitologiczne i Biblijne w literaturze polski.

Wstęp.
Biblia jak i Mitologia są to dwie księgi starożytne, w których spisane są dzieje i prawa boskie. Różnią się min. wartościami religijnymi jakie zawierają. Biblia inaczej zwana Pismem Świętym jest to zbiór ksiąg religijnych judaizmu i chrześcijaństwa, w niej mowa jest o jednym Bogu, nazywamy to monoteizmem. Natomiast Mitologia jest to zbiór mitów opowiadających o losach bogów, przygodach herosów i wyjaśniająca różne zjawiska w przyrodzie, tu występuje wielu bogów czyli politeizm. Jest wiele rzeczy, które różni te dwie księgi, ale jest też jedna moim zdaniem najważniejsza cecha która je łączy, jest to kultura śródziemnomorska. Biblia i Mitologia są źródłami kultury Europejskiej, wspólnej dla wszystkich mieszkańców starego kontynentu, jest czynnikiem integrującym poszczególne kultury narodowe. Należy też dodać, że jest to żywa kultura ponieważ wielu malarzy, pisarzy artystów czerpało i czerpać będzie z ich źródeł. Wielcy pisarze nawiązują w swych działach do Biblijnych i Mitologicznych motywów literackich, najpopularniejsze motywy to bardzo popularny w średniowieczu Vanitas, inne motywy to motyw winny i kary oraz apokalipsy. Z Mitologii największe ‘wziecie” maja motywy: Prometeusza, Syzyfa i o Ikarze i Dedalu.

Rozwinięcie.
I. Inspiracje Biblijne w literaturze:
♦ motyw Vanitas
„Vanitas czyli inaczej motyw marności (łac. „Vanitas vanitatum et on mia vanitas”) znaczy: Marność nad marnościami wszystko marność). Jest to motyw mający swoje źródło w Księdze Koheleta (ST), która należy do ksiąg mądrościowych. Dotyczy pesymistycznego obrazu człowieka, istoty kruchej i przemijającej.
a) „Rozmowa Mistrza Policarpa ze Śmiercią”
• utwór jest napisany prze anonimowego autora, jest to najdłuższy polski wiersz średniowieczny, charakter moralizatorski
utwór przedstawia spotkanie i• rozmowę Mistrza ze śmiercią ukazaną jako kobieta, opis jest z elementami turpizmu (z oczu krew ,nie ma ust, same żebra) ukazana w dosadny sposób by ludzie się jej bali, by pamiętali o śmierci – memento mori-
śmierć mówi ze• przed nią nikt się nie uchroni nawet źli księża nie będzie zważała na status społeczny, będzie karała ludzi złych i grzesznych
wszyscy podlegają• śmierci, ale powinni się jej bać ludzie, którzy czynią zło
człowiek• przemija i jest sĄdzony za swoje czyny, wobec śmierci jest marny, musi się jej podać, nie może się jej sprzeciwić.

b) „Bakczysaraj” Adam Mickiewicz
utwór należy do cyklu sonetów zwanych „Sonety Krymskie”, napisał• je Mickiewicz podczas emigracji, na której odwiedził min. Półwysep Krymski.
• Bakczysaraj to miasto, które dawniej tętniło życiem, było ośrodkiem potencji, teraz jest ruiną
miejsce mieszkańców• dawniej tam żyjących zajęła przyroda, która jest wieczna, nieśmiertelna i władcza
człowiek wobec potęgi natury jest marny , kruchy, mały• bezsilny

c) „Padlina” Charles Baudlaire
jest to utwór napisany w• epoce Młodej Polski, jej autor jest uznawany za prekursora symbolizmu, co widzimy w tym wierszu.
utwór opowiada historie pewnej pary, która na jednym• z swych spacerów napotyka leżącą padlinę.
poeta bardzo dokładnie opisuje• rozkładając się zwierzę, obraz ten jest odrażający, wstrętny
widok tej• padliny składnia podmiot liryczny do rozważań nad życiem i śmiercią
życie• ludzkie jest ulotne i szybko przemija, śmierci nikt nie ucieknie, dosięgnie każdego, brzydkiego i pięknego (z tym zwraca się do kobiety) przeznaczeniem człowieka jest umrzeć.

Wnioski z Vanitas.
Jak widać motyw marności przewija się przez wiele epok. Wielu pisarzy z niego korzystało w swych dziełach rozważając nad kruchością ludzkiego istnienia. Pisali oni ze człowiek jest marny i że przemija, ze zawsze czeka na niego śmierć i nie może przed nią uciec, nic go nie jest w stanie uratować nawet pozycja czy też uroda. Śmierć przyjdzie po każdego. Jedyna wieczna siła jest natura, przyroda która zawsze jest wkoło nas nigdy nie przemija jest wieczna. Człowiek wobec jej potęgi jest bezsilny.

♦ motyw Winy i Kary
Po raz pierwszy motyw ten pojawiła się w Księdze Rodzaju (ST). Pierwsi ludzie na Ziemi, Adam i Ewa, stworzenie przez Boga żyli w raju, gdzie mieli wszystkiego pod dostatkiem. Bóg jedynie zakazał im zrywania owoców z drzewa poznania dobra i zła. Lecz kobieta złamała ten zakaz i skuszona przez węża zerwało jabłko i poczęstowała nim Adama. Złamali jedyny zakaz, za co Pan ich pokarał i wyrzucił ich z raju.

a) „Hamlet” William Szekspir
• utwór napisany(w renesansie) przez wybitnego angielskiego pisarza, służył królowej Elżbiecie pisząc wspaniałe sztuki teatralne w tym Hamleta.
dramat• ten opowiada historie, która ma miejsce na zamku króla Danii, opowiada o przeżyciach księcia Hamleta po śmierci jego ojca (króla), wszyscy na dworze knują spiski, każdy chce tam każdego zabić, z tej strasznej plątaniny w ostatniej scenie pojawia się kara. Wszyscy Ci co zasłużyli giną .
w tym• utworze wyraźnie widać, kary za grzechy. Los nie szczędził nikogo, wszyscy którzy zasłużyli zostali ukarani. Wszystkie zbrodnie wyszły na jaw, stawało się nawet tak że winowajcy gineli od własnej broni. Chęć władzy zemsty i pożądania zostały ukarane.



b) „Lilie” Adam Mickiewicz
utwór ten• pochodzi z cyklu „Ballady i romanse” , datę wydania tego cyklu uznaję się za początek epoki romantyzmu w Polsce
ballada ta opowiada historie pewnej• kobiety, która zdradziła męża podczas jego nieobecności, ze strachu przed kara zabija go. Na jego grobie sadzi lilie. Po jakimś czasie o rękę wdowy starają się bracia zmarłego. Mają upleść wianki i przynieść na ołtarz, którego lepszy za tego wyjdzie. Wianki były z kwiatów które rosły na grobie zmarłego. Do cerkwi przybywa upiór zmarłego i sprawia ze cerkiew się zapada.
od kary nigdy nie• można uciec, prędzej czy później będzie ona wymierzona, ukaranie Braci za nie poszanowanie śmierci brata
zostały tu złamane surowe zasady moralne „nie ma• zbrodni bez kary”

c) „Zbrodnia i Kara” Fiodor Dostojewski
utwór• napisany w okresie pozytywizmu, powieść ta jest realistyczna i pochodzi z Rosji, gdzie w okresie pozytywizmu tworzyło najwięcej realistów
książka opowiada• historie Raskolnikowa, który zabija dla pieniędzy, żył w biedzie i na utrzymaniu matki i siostry.
uważał, że jego zbrodnia jest doskonała, ze wszystko• idealnie zaplanował, i nikt nigdy się niczego nie domyśli, miał zbyt słaba psychikę, która nie uciągnęła tak wielkiego ciężaru, bohater wciąż myślał o swym czynie, i to go właśnie zgubiło
jego zbrodnia wychodzi na jaw, on sam• przeżywa moralne katusze, jego sumienie go straszliwie dręczy, nie może się z nim pogodzić
kara dla niego jest zesłanie na Sybir, moim zdaniem g•orsza kara dla niego są wyrzuty sumienia, które będą go dręczyć do końca życia, upadły jego morale, i idee.

Wnioski z Winy i Kary
Już od stworzenia ludzi towarzyszy nam motyw Winny i Kary. Człowiek zawsze był kuszony do robienia rzeczy złych, niegodziwych i niemoralnych. Lecz zawsze też człowieka czyniącego zło spotykała kara. Była ona wymierzana w różny sposób, ale nikt przed nią nie uciekł. Cała prawda zawsze wychodzi na jaw, wszystko prędzej czy później zostaje odkryte. „Nie ma winy bez kary”.

♦ motyw Apokalipsy
Słowo apokalipsa (z gr apokalipsis) oznacza odsłonięcie, objawienie. Jest to ostatnia księga biblii opisująca koniec świata i sąd ostateczny. Została napisane przez jednego z ewangelistów św Jana, na którego Bóg zesłał wizje.

a) „Nie Boska Komedia” Zygmunt Krasiński
utwór napisany w epoce renesansu, w odróżnieniu• do innych dzieł w tej epoce które poruszają sprawy niepodległościowe, utwór ten porusza problematykę społeczną
bohaterem jest hrabia Henryk, który marzy• by stać się poetą, lecz nie umie on odróżnić prawdy od kłamstwa. Uwiedziony przez ducha zapomina o rodzinie, co powoduje śmierć jego żony. Jego syn Orcio okazuje się być prawdziwym poetą, który traci wzrok.
kierujący się• szlachetnymi intencjami Henryk ponosi nie tylko śmierć fizyczną, ale i duchową, skazany zostaje na wieczne potępienie
klęska arystokracji w bezpośrednim• starciu z rewolucjonistami jest dowodem na to, że klasa ta skazana jest na zagładę, a nowa władza wprowadzona przez rewolucjonistów zapowiada totalna destrukcje
rewolucja ukazana w tym dziele jest nieuchronna i nieunikniona,• prowadzi świat do katastrofy , utwór kończy się wizją zwycięskiego Chrystusa, będącego znakiem boskiej ingerencji w sprawy świata („Galilejczyku, zwyciężyłeś”)

b) „Dies Irae” Jan Kasprowicz
jest to hymn, powstały w• epoce Młodej Polski, tytuł oznacza dzień gniewu czyli Sądu Ostatecznego.
• tematem hymnu jest koniec świata i sąd ostateczny czyli Apokalipsa
obraz• końca świata napawa grozą, jest przerażający, świat obraca się w chaos, rzekami płynie krew, dokonuje się dzieło zniszczenia, mieszają się zywioły, z grobów powstają zmarli wszystkich czasów, przyłączają się do żywych i idą na spęd
• ludzi są bezradni, spanikowani, samolubni, nadal grzeszą
Bóg jest• bezwzględny i niewzruszony, obojętny jest mu los ludzki (Bóg Jahwe ST, Bóg surowy, niemiłosierny ale sprawiedliwy)
Apokalipsa według Kasprowicza• składa się tylko z katastrofy i z Sądu Ostatecznego, dalej już nie ma Nowego Jeruzalem

Wnioski z Apokalipsy
Apokalipsa w dziełach literackich jest ukazywana w różny sposób. Niektórzy uważają ze Apokalipsa jest końcem czegoś, nie koniecznie świata, może być końcem jakiegoś ustroju, jakiegoś okresu w którym cos się załamuje , cos ulega zagładzie, a na gruzach starego porządku powstaje cos nowego. Inni uważają też ze Apokalipsa kończy się na Sądzie Ostatecznym, że po nim nic już nie ma, nie ma Nowego Jeruzalem.

II. Inspiracje Mitologiczne w Literaturze

♦ motyw Prometeusza
Motyw ten pochodzi z mitu o Prometeuszu. Ulepił on człowieka z gliny i łez. Opiekował się ludźmi, dla nich to wykradł ogień z Olimpu. Za co Dzeus zesłał nieszczęścia i troski na ludzi.. Prometeusz zemścił się za co Dzeus, go ukarał przywiązując go do skał Kaukazu. Prometeusz jawi się w literaturze jako buntownik i osoba, która poświęca się dla innych.

a) „Dziady część III” Adam Mickiewicz
• dokładnie chodzi o Wielka Improwizacje, znajduje się ona w II scenie, kiedy to Konrad jest sam w celi i prowadzi monolog z Bogiem
Konrad• chce poznać przeszłość i przyszłość, żąda od Boga władzy nad duszami, aby mógł uratować kraj, wyzywa Boga na pojedynek, stawia siebie na równi z Bogiem, utożsamia się z narodem(„Ja i ojczyzna to jedno./ Nazywam się Milijon – bo za milijony/ Kocham i cierpię katusze”), chce powiedzieć ze Bóg jest carem, lecz mówi to za niego szatan
Konrad ma poczucie wyższości nad innymi ludźmi i• jest ponad nimi
sprzeciwia się Bogu jak Prometeusz w imię miłości dla• całego narodu, buntuje się przeciwko religii i rządom

b) „Dies Irae” Jan Kasprowicz
jest to młodopolski hymn, który przedstawiony jest powyżej, przy• omawianiu motywu Apokalipsy
postacią o cechach Prometejskich jest w tym• utworze Adam, prosi on Boga o litość, lecz Bóg jest głuchy i nieporuszony, Adam buntuje się przeciwko Bogu, swój przeciw demonstruje bluźniąc, staje po stronie ludzi, poświęca się dla nich, uważa on ,że to Bóg jest winny grzesznej naturze człowieka bo to on go stworzył, a wiec Bóg też stworzył zło

c) „Siłaczka” Stefan Żeromski
jest to jedno z młodopolskich opowiadań Stefana• Żeromskiego, utrzymane w tradycji pozytywistycznych.
opowiada historię• Pawła Obareckiego, który jako młody lekarz przybywa do małego miasteczka. Gdy po jakimś czasie spotyka swoja dawno miłość, na łożu śmierci przypomina sobie wszystkie dawne idee których zaciekle bronił
Stanisława jest to osobą• wierną swoim ideałom, nie podała się jak Paweł, nie miała dużo, żyła w nędzy i całkowicie poświęcała się pracy, była nauczycielką i pomagała ludziom
• pomagając ludziom poświęca własne zdrowie, a potem życie, wciąż wierna swym przekonaniom

Wnioski z Prometeusza
Pisarze epoki Romantyzmu i Pozytywizmu nawiązywali do motywu Prometeusza. Romantycy wiązali Prometeusza z osobą, która przeciwstawia się Bogu, ma dość cierpienia. Bohaterowie romantyczni często wyzywali Boga, pragnęli by w końcu nie był obojętny i zniszczył zło jakie się wokół nich dzieje. Z koleji pozytywiści ukazywali w swych bohaterach prometeizm jako poświęcenie się dla innych, wiarę w hasła: pracy u podstaw i pracy organicznej.

♦ motyw Dedala i Ikara
Ten Mitologiczny motyw wywodzi się z mitu o Dedalu i Ikarze. Dedal był rzeźbiarzem i wynalazca, mieszkał w Atenach na dworze króla Minosa. Tęsknił za Sycylią, król nie pozwolił Dedalowi wrócić. Więc ten skleił woskiem ptasie pióra dla siebie i Ikara. Przestrzegł Dedal swego syna Ikara, by za wysoko nie leciał ani za nisko bo słońce stopi wosk. Syn nie posłuchał ojca i zpadł na wyspę odtąd zwana Ikarią

a) „Oda do Młodości” Adam Mickiewicz
utwór napisany w epoce• romantyzmu, został wydany w pierwszym tomie poezji Mickiewicza
podzielny na• trzy części. W pierwszej dzieli świat na dwie części, mamy sferę góry i doły. Młodzi (romantycy) na górze, a starzy (klasycy) na dole
romantycy wznoszą• się ponad przeciętność, pragną równości, zmian, są irracjonalistami, kierują się uczuciem, ideałami i marzeniami
klasycy są pozbawieni sfery duchowej, żyją• w szarym, martwym świecie, racjonalnie wierzą w to co widza, nie są otwarci na zmiany
w drugiej części jest mowa o tym, aby się połączyć się razem i• walczyć z klasykami o nowy świat, młodzi chcą to osiągnąć na drodze rewolucji, chcą gwałtownych zmian. Trzecia cześć dotyczy się stworzenia nowego świata przez młodych
mamy to wyraźne nawiązanie do motywu o Dedalu i Ikarze. Starzy,• konserwatyści są porównani do Dedala, do osoby trzeźwo myślącej, twardo stąpającej po ziemi. A młodzi to Ikar, romantycy, którzy chcą zmian, kierują się uczuciem, są marzycielami.

b) „Ikar” Jarosław Iwaszkiewicz
• opowiadanie współczesne, którego akcja rozgrywa się w okupowanej Warszawie, podczas II wojny światowej. Narrator opowiada o chłopcu Michasiu, który czytając książkę wtargnął nieostrożnie na jezdnie. Niestety nadjechał wóz gestapo. Prawdopodobnie chłopca zabito.
Michaś jest współczesnym Ikarem, który• zapomniał, że nie może za wysoko latać, dał się ponieść uczuciu wolności. Michaś zapomniał o gestapowcach i czytał książkę, której nie wolno było posiadać. Dał się ponieść uczuciu swobody, myślał że nic mu nie grozi.

c) „Wciąż o Ikarach głoszą choć doleciał Dedal” Ernest Bryl
jest to utwór nawiązujący• do obrazu „Upadek Ikara” autorstwa Breugla
stwierdza się że większość• ludzi niepotrzebnie podziwia Ikara, bo to Dedal był bohaterem
podmiot liryczny• podchodzi do Ikara lekceważąco, szanuje za to Dedala, który kieruje się rozsądkiem i logika, aby osiągnąć swój cel
podmiot liryczny zwraca uwagę na• to , że jesteśmy zapatrzeni w swoje marzenia, zamiast racjonalnie spojrzeć na świat, uważa ze realiści nie są lubiani
autor, przenosi mit do realiów• współczesnych i udowadnia jego ponadczasowość

Wnioski z Dedala i Ikara
W utworach gdzie zawarty jest motyw Dedala i Ikara możemy zauważyć dwie postawy. Jedna z nich chwali postawę Dedala, który jest uosobieniem osoby racjonalnie myślącej, twardo stąpa po ziemi. Nie można żyć marzeniami, bo przysporzą one nam kłopotów. W utworze Mickiewicza mamy za to postawę chwaląca Ikara, który stawia na takie rzeczy jak uczucie i marzenia . Będzie on walczył o nowy lepszy ład.

♦ motyw Syzyfa
Pojawił się w micie o Syzyfie. Oszukał on Hadesa i znalazł sposób by wrócić do żywych. Gdy bogowie dowiedzieli się o jego podstępie skazali go na karę: wtaczania ogromnego kamienia pod górę, leczy gdy już jest przy samym szczycie góry kamień się obsuwa i Syzyf musi zaczynać od początku.

a) „Siłaczka” Stefan Żeromski
utwór omawiany powyżej•
• Syzyfem w tym utworze jest Stanisława Bozowska, która po studiach medycznych stała się społecznikiem, wcielała w życie hasła pozytywistów prace u podstaw i prace organiczna, nauczała na wsi dzieci, próbując wykształcić tamtejszych ludzi, lecz po jej śmierci wszyscy zapominają o niej i o nauce
jej ciężka• praca okazuje się bezcelowa, na marne się starał i wierzyła w głoszone hasła, ponieważ prosty lud nie rozumie jej wysiłku i poświęcenia

b) „Ludzie Bezdomni” Stefan Żeromski
jest to przełomowy• utwór dla Żeromskiego, ugruntował on pozycje pisarza
powieść opowiada• historie Tomasza Judyma, młodego lekarza, który za swe posłannictwo uważa pomoc ludziom ubogim, jest wrażliwy na ludzka nie dolę. Samotnie walczy o poprawę warunków życia najbiedniejszych
główny bohater jest porównany do Syzyfa ,ze• względu na trud mozolnej pracy, na swej drodze napotyka wiele przeszkód, odnosi porażki ale brnie by dotrzeć do celu
Judym ma cechy charakteru Syzyfa,• łatwo się nie podaje, nie rezygnuje mimo przeciwności losu

c) „Syzyfowe Prace” Stefan Żeromski
jest to książka nawiązująca do lat kiedy to Polska• była pod zaborami,
ogólnie opowiada o rusyfikacji Polskiego społeczeństwa,• starano się robić wszystko by Polacy zapomnieli o swoim narodzie, uczono ich po rosyjsku, zakazywano mówienia w języku polskim
książce występuje dwóch• „Syzyfów”, dwa „głazy” i dwa „szczyty gór”. Pierwszym Syzyfem są nauczyciele i cały obecny system oświaty, głazem młodzież polska, a szczytem góry jest w tym wypadku całkowita rusyfikacja Polaków.
drugim Syzyfem jest społeczeństwo• Polskie, które usilnie walczy z zaborcą

Wnioski z Syzyfa
Określenie „syzyfowa praca” oznacza ciężką, trudną, bezsensowną, bezowocną i niekończącą się pracę. To wszystko zamieszczali pisarze w swych dziełach. Nie można zapomnieć też o drugiej stronie Syzyfa, która jest nie wątpliwie upartość w dążeniu do celu, determinacja. Syzyfi się łatwo nie podają są uparci w swych poczynaniach mimo porażek. Przyjmują swój los z godnością i szacunkiem.

Zakończenie.
Swoja pracę chciałbym zakończyć cytatem Cypriana Kamila Norwida
„Przyszłość ocala, co jej potrzebne”
Nasza przyszłość jest nie wiadoma, nie mamy pojęcia co nastąpi. W czasach kapitalizmu każdy człowiek pędzi za pieniędzmi za dobrami materialnymi. Wielu współczesnych artystów obawia się jutra, swoje leki przedstawiają w swych dziełach często nawiązując do klasycyzmu czyli do dawnej kultury śródziemnomorskiej. Myślę, że artyści nigdy nie przestaną nawiązywać do Biblii i Mitologii ponieważ są to dzieła ponadczasowe, które obronią się przed zapomnieniem i zatraceniem.

5.Wpływy mitologii i Biblii na język polski.
Biblia, obok mitologii i reszty antyku stanowi podstawę kultury europejskiej, na niej bowiem opiera się większość motywów, archetypów i toposów przytoczonych w literaturze późniejszej; praktycznie cały światopogląd naszej cywilizacji, jest w dużym stopniu oparty na zawartych tam treściach; ma więc wpływ na literaturę (punkt 9); język potoczny (punkt 13), ponieważ z Biblii przeniknęło do zwykłego języka wielu narodów wiele sformułowań: Sodoma i Gomora; Salomonowa mądrość; wdowi grosz; Wieża Babel; Manna z nieba; także na kształt naszych wartości moralnych;
6.Gatunki literatury wywodzące się z tradycji biblijnej i antycznej.
Epopeja - "Iliada" i "Odyseja" Homera (epopeje greckie), "Eneida" Wergiliusza (epopeja rzymska) - utwór epicki, pisany wierszem lub prozą, ukazujący wszechstronnie i szczegółowo życie narodu (społeczeństwa) w przełomowym momencie historycznym. Charakterystyczne jest wprowadzenie bogatego tła obyczajowego, realizm przedstawienia, wielowątkowość akcji pozwalająca ogarnąć wiele środowisk i odzwierciedlić wszechstronnie życie społeczeństwa.
Anakreontyk - lekki i pogodny w nastroju utwór poetycki, głoszący pochwałę beztroskiego życia, wina, sztuki i miłości, uroków mijającej chwili; nazwa wywodzi się od Anakreonta z Teos (VI-V w. p.n.e.).
Epigramat - zwięzły utwór poetycki, na ogół dowcipny, cechujący się aforystycznością ujęcia i wyrazistością pointy, często o charakterze niespodzianki, kontrastu lub paradoksu.
Hymn - pieśń błagalna lub/i narracyjna, zawierająca pochwałę bóstwa, legendarnych bohaterów, upersonifikowanych zjawisk lub idei, utrzymywana w stylu wzniosłym, na ogół rozwijająca się wg schematu przemówienia, poczynając od apostroficznego zwrotu na początku; autorzy hymnu przemawiają w imieniu pewnej zbiorowości, snują rozważania moralne, niekiedy wyznania osobiste. Pean - (pieśń ku czci Apollina), pieśń pochwalna, dziękczynna, czasem zwycięska, pełna patosu.
Dytyramb - pieśń pochwalna, pierwotnie w starożytnej Grecji śpiew obrzędowy na cześć Dionizosa, w okresie późniejszym (VI-V w. p.n.e.) utwór liryczny, z którego wywodzą się tragedia i komedia antyczna.
Pieśń - gatunek liryczny, wywodzący się ze starożytnych pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Pieśń cechuje uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów.
Tragedia - gatunek dramatu, w którym są przedstawione dzieje bohaterów skazanych nieuchronnie na niepowodzenie, uwikłanych w konflikt dwóch racji, nie dających się pogodzić (np. konflikt prawa boskiego i prawa państwowego w "Antygonie" Sofoklesa). Bohaterowie uświadamiają sobie tę nieuchronność, przenikając zarazem istotę swego losu, nie rezygnują jednak ze swoich dążeń. Tragedia była gatunkiem wysokiego, wzniosłego stylu, cechowało ją bogactwo figur stylistycznych. Tragedia wywodzi się z obrzędowych dytyrambów na cześć Dionizosa.
Mit - opowieść o stałej warstwie fabularnej, wyrażającej wierzenia danej społeczności. Mit wyraża emocje - najczęściej zbiorowe, np. lęk, niepokój, podniecenie, radość. To, co niejasne, chwiejne, nieokreślone, otrzymuje wyraz i kształt w opowiadaniu mitycznym, np. przemienność pór roku zostaje przekształcona w barwną fabułę i uzyskuje motywację przyczynową w postaci bóstw uosabiających siły przyrody. Dzięki mitycznym formom myślenia to, co niejasne, zostaje wyjaśnione i przybliżone. Mity pełniły funkcje poznawcze - umożliwiając interpretację zjawisk przyrody; światopoglądowe - jako podstawa wierzeń religijnych; sakralne - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów. Głównymi bohaterami mitów są bogowie, demony i herosi, tj. ludzie obdarzeni nadprzyrodzonymi właściwościami, półbogowie (niekiedy zrodzeni ze związku bóstwa i człowieka). Mit tworzy świętą przestrzeń - miejsce, na którym żyją bogowie (np. Olimp).
Podziału literatury dokonał Arystoteles, dzieląc ją na:
epikę - epopeja, przypowieść (parabola) i saga rodzinna (dwa gatunki z Biblii) - w epice charakterystyczne jest występowanie fabuły wraz z narratorem;
dramat - tragedia, komedia, dialog filozoficzny (Biblia) - w dramacie charakterystyczny jest dialog przeznaczony do wystawienia na scenie;
lirykę - pieśń (Horacy), dytyramb, hymny, pean, epigramat, anakreontyk, psalm i tren (Biblia).

7.Biblia jako najstarsza księga świata
"Biblia" powstawała w ciągu ogromnego przedziału czasowego - spisywało ja wielu niezależnych autorów w przeciągu niemalże 1400 lat, począwszy od XIII w. p.n.e. (I księgi "Tory" i I psalmy). Spisywano ja po hebrajsku, grecku i aramejsku (NT - tylko po grecku z wyjątkiem "Ewangelii sw Mateusza" - jez. aramejski). Tytuł "Biblia" znaczyło po grecku początkowo zwój papirusu a później księgę.

"Biblie" przetłumaczono na ponad 1200 języków i narzeczy. Najstarsze tłumaczenie (na grecki) nosi nazwe "Septuaginta" co znaczy 70, gdyz wg legendy dokonało go wlasnie 70 niezależnych tłumaczy. Tlumaczeni powstalo na przełomie III a II w p.n.e. I lacinskie tlumaczenie to "Wulgata" ( z laciny - 'rozpowszechniony', gdzyz bylo to tlumaczenie powszechne, dostepne dla mas). dokonane pod koniec IV w, zostalo uznane przez sobor trydencki za obowiazujace w kosciele rzymskokatolickim. Byla to glowna podstawa do pozniejszych tlumaczen. Od 1979 w liturgii lacinskiej funkcjonuje tzw. "Neowulgata"

Najwazniejsze tlumaczenia na polski: "Biblia krolowej Zofii" z I pol XV w. "Biblia Leopolity" - tlumaczenie z II pol. XVI w. dokonane przez nieznanego tlumacza pod redakcja Jana Leopolity,profesora Akademii Krakowskiej. "Biblia Jakuba Wujka" katolicki przeklad "Biblii" na polski. Wydany pod koniec XVI w. byl najpopularniejszy przekladem n anasz jezyk narodowy, az do wydania "Biblii tysiaclecia" z 1965r. Caly czas (poczawszy od I pol XVI w) powstawaly przeklady i parafrazy psalterza. Z najslynniejszych tworcow zajmujacych sie tym nalezy wymienic Jana Kochanowskiego, Mikolaja Sepa-Szarzynskiego, L.Staffa i Cz.Milosza

"Biblia" jest ksiega niezwykla, jako ze pomimo rozciaglosci czasowej procesu tworzeni przekazuje jeden system filozoficzno-moralny. Jest ona przebogatym zrodlem gatunkow i form literackich.(np. piesn, modliwa) Stanowi nie tylko podstawe wiary chrzescijanskiej ale takze jest zrodlem kultury europejskiej i swiatowej, inspiracja dla artystow (chocby koscioly) i myslicieli. Jest ogromnym zbiorem symboli(np baranek), wzorcow osobowych i postaw (Hiob), metafor, zwiazkow frazeologicznych (patrz wlasciwy temat).


ŚREDNIOWIECZE
1.Świat i człowiek w literaturze średniowiecza (filozofia, mistyka, scholastyka, teocentryzm, uniwersalizm)

Filozofia średniowiecza:
Filozofia w dobie średniowiecza straciła swą niezależność z powodu podporządkowania się religii.

scholastyka –• filozofia szkolna. Jej zadaniem było udowadnianie i określanie dogmatów, prawd wiary z góry przyjętych jako pewnik. Posługiwano się tutaj sylogizmami (metoda schematów logicznych : jeżeli każde A=B, a każde B=C, to każde A=C). Rozumowanie zgodne z zasadami logiki Arystotelesa.

mistycyzm – założyciel Bernard• z Clairaix. Filozofia przeciwstawna scholastyce, w myśl którą poznanie prawdy wiary dokonuje się nie przez rozumowanie ,ale poprzez życie wewnętrzne i kontemplację.

augustynizm (dualizm) – nawiązywał on do koncepcji• wczesnochrześcijańskiej św. Augustyna (354-430). Przekonanie o zasadniczym przeciwieństwie świata ziemskiego (profanum- obszar grzechy, zła, przemijające) do Królestwa Bożego (sacrum- obszar świętości, dobre, wspaniałe, trwałe). Człowiek jest jednostką usilnie poszukującą Boga, rozdartą między Niebem a Ziemią- rozdarcie miedzy dobrem a złem, między cielesnością a duchowością. Tylko Bóg decyduje o naszych losach; miernikiem człowieka jest jego wnętrze. Filozofia ta przez wiele wieków była oficjalną filozofią Kościoła.

tomizm• (grodualizm) – twórca dominikanin św. Tomasz z Akwinu (1125-1274). Była to filozofia przeciwka dualizmowi: przekonanie o stopniowym układzie wszechświata, jako szeregu stopni prowadzących do Boga. Każdy człowiek jest na określonym przez Boga szczeblu drabiny bytów. Żeby dojść do Boga, żeby się doskonalić człowiek musi wspinać się po owej drabinie, czyli walczyć ze złem, z pokusami. Optymistyczna wizja nie gardząca ówczesnym światem.

franciszkanizm –• twórcą był św. Franciszek z Asyżu (1182-1226). Zupełnie inna filozofia. Wiara radosna, prosta, płynąca z głębi serca. Wszechogarniająca miłość do świata i wszelkiego stworzenia. Należy nie tylko kochać Boga i bliźniego, ale także każde stworzenie boskie, każde drzewko i kwiat. Obowiązywał także ewangeliczny nakaz miłosierdzia, pokory, ubóstwa i braterstwa. Św. Franciszek jest uważany za pierwszego reformatora Kościoła katolickiego ogarniętego kryzysem moralnym, religijnym i etycznym.
Człowiek wobec Boga, życia i śmierci w literaturze średniowiecza
Głównym założeniem filozofii średniowiecznej był teocentryzm, który w centrum wszechświata i ludzkiego zainteresowania umieszczał Boga. Stąd w literaturze i sztuce dominowały tematy sakralne. Ludzie byli bezwzględnie podporządkowani Kościołowi, a idealnym bohaterem został człowiek głęboko wierzący i zwalczający wrogów Kościoła. W literaturze średniowiecznej dominowały motywy życia, śmierci i uwielbienia dla Boga.
Filozofowie tacy jak św. Augustyn czy św. Tomasz z Akwinu uważali, że jedynym celem istnienia człowieka jest poznanie prawdy o Bogu, a przez to osiągnięcie szczęścia po śmierci. Św. Augustyn uważał, że bez Boga nie można działać, poznawać, ani istnieć. Inne podejście do Boga miał św. Franciszek, który nie ujmował Go w aspekcie filozoficznym, tylko kochał swoją prostą, szczerą miłością, której wyraz dawał w każdym swym działaniu.

Człowiek średniowiecza wielbił Boga i był mu podporządkowany, czego potwierdzenie znajdziemy przypatrując się bohaterom tamtej epoki. Najważniejszą i jedyną oprócz honoru wartością dla Rolanda był Bóg. To dla niego walczył z niewiernymi, chciał rozszerzyć Jego kult wśród innych narodów. Podobny obraz znajdujemy w Kronice Galla Anonima, gdzie przedstawiony został portret Bolesława Chrobrego. Król również przy każdej okazji toczył woje z poganami, aby swoją odwagą i zwycięstwami chwalić Boga, ponadto miał tytuł pomazańca Bożego. Inaczej natomiast wielbili Boga asceci jak św. Aleksy, czy św. Szymon Słupnik, którzy wyrzekali się domu, majątku, swojej tożsamości, a wszystko na chwałę bożą.

Wierną, pełna pokory postawę wobec Boga prezentuje osoba Matki Boskiej w utworze „Żale Matki Boskiej pod krzyżem”. Maryja trwa przy Bogu, mimo strasznego cierpienia, jakie stało się jej udziałem, w wyniku śmierci krzyżowej jej ukochanego syna.
Ze średniowiecza pochodzi też wiele pieśni i psalmów chwalących Boga, z których najważniejszym jest „Bogurodzica”.
Życie doczesne nie miało dla ludzi większej wartości. Z maksymy „vanitas vanitatum et omnia vanitas” – „marność nad marnościami i wszystko marność” wynikało, że wszystko, co doczesne przemija. Należało zatem jak najlepiej przygotować się na śmierć i temu podporządkowana była ludzka egzystencja. Ludzie bali się, że mogą zaprzepaścić swoje szanse na szczęście wieczne i dlatego starali się żyć tak, aby na łożu śmierci móc spokojnie patrzeć w swoją przyszłość.

Asceci wychodząc z założenia, że służba Bogu jest jedynym powołaniem ludzkiego życia, wyrzekali się wszelkich spraw ziemskich, ograniczając fizyczną stronę życia do zaspokajania najniezbędniejszych potrzeb. I tak św. Aleksy opuścił w dniu ślubu swoją małżonkę i wyruszył w świat, aby całkowicie oddać swą osobę Bogu. Rozdał wszystko, co posiadał biednym, a następnie przez wiele lat żebrał u bramy kościoła, aby w końcu powrócić do rodzinnego miasta i spędzić szesnaście lat jako nędzarz pod schodami swego własnego domu. Natomiast Szymon Słupnik spędził 68lat życia na słupach oddając się wyłącznie kontemplacji i żywiąc się tym, co przynieśli mu ludzie. Inaczej swoje życie przeżył św. Franciszek, nazywający siebie „wesołkiem bożym”, twórca radosnej filozofii wiary. On również wyrzekł się bogactw, ale uczynił to, aby być wolnym. Żył w ubóstwie, a jednak czerpał ogromną radość ze swojego życia. Miłował cały świat, zajmował się chorymi, szczególną opieką otaczał zwierzęta i we wszystkim tym znajdował przyjemność. Chciał aby jego życie było pożyteczne i radosne. Mimo, że również uważał, że życie doczesne, było tylko etapem wędrówki do Raju, to głosił, że należy je przeżyć jak najlepiej i wykorzystać je odpowiednio.

Najwięcej na temat śmierci pisało się w XIV i XV wieku. Był to okres wojen i epidemii, które dziesiątkowały ludność. Człowiek widział więc bardzo wyraźnie nietrwałość życia. Śmierć z jednej strony budziła lęk, ponieważ była końcem życia, ale z drugiej strony traktowano ją jako początek czegoś lepszego, doskonalszego. Śmierć była sprawiedliwa, traktowała tak samo zarówno biednego jak i bogacza. Mimo, że każdy się z nią musiał spotkać, nikt nie mógł jej zrozumieć.

W „Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią” śmierć wyobrażano sobie jako nagą kobietę, przerażająco bladą, przepasaną chustą, Jej twarz była żółta, brakowało części nosa, z oczu płynęła krew, brakowało warg. W rękach trzymała kosę i sprawiała wrażenie jakby uśmiercanie ludzi nużyło ją. Utwór ten powstał ponieważ ludzie chcieli wiedzieć, co następuje po śmierci. Uczony Polikarp pragnąc zaspokoić swoją ciekawość dążył do spotkania ze śmiercią, a kiedy już do niego doszło uleciała cała jego mądrość, zadawał naiwne pytania, co podkreśla, że nikt nie jest w stanie ogarnąć tego, co następuje po śmierci. W utworze przedstawiony jest też taniec śmierci, podczas którego Śmierć oznajmia, że zabierze ze sobą każdego człowieka, ale w pierwszej kolejności będą to grzesznicy, księża żyjący w dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, niesprawiedliwi sędziowie oraz pijacy.

Śmierć w poniżeniu i samotności poniósł św. Aleksy. Jednak było to jego świadomym wyborem. Wybrał życie ascety, aby zasłużyć sobie na nagrodę w niebie. Umarł biedny, zapomniany, pod schodami własnego domu, a ponieważ znał datę swojej śmierci, wcześniej napisał list, w którym opisał swoje życie, co miało być wskazówką dla innych, jak żyć.

W „Pieśni o Rolandzie” natomiast bohater umiera modląc się i jednając z Bogiem. Nie ma w nim strachu, ani przerażenia. Śmierć nie jest straszna, sama w sobie nie ma też znaczenia, jest ona niezbędna, aby spotkać się ze Stwórcą. Jest może o tyle pożądana, że bohaterska zapewnia zbawienie. W utworze ukazany jest również cały rytuał przygotowania się do śmierci: modlitwa, wyznanie grzechów, pokuta- bicie się w piersi i kładzenie twarzy ku ziemi, zniszczenie miecza, aby żaden niewierny się nim nie posłużył, zwrócenie głowy w stronę pogan, wyciągnięcie do nieba prawej rękawicy – zwrócenie Bogu lenna – życia. Podobne wskazówki, jak przygotować się do śmierci (ars bene moriendi – sztuka dobrego umierania) znajdują się w „Skardze umierającego”. Dotyczą one zwykłego człowieka, gdyż jego przygotowania powinny wyglądać inaczej niż króla czy ascety.

Motyw śmierci obecny jest też w dziełach z przełomu średniowiecza i renesansu. W „Wielkim testamencie” Franciszka Villona śmierć przedstawiona jest odrażająco, jak w „Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią”, jako zgnilizna i rozpad ciała. Villon ukazuje podziały społeczne, z czego wynika, że dla biedoty śmierć była zbawieniem od trosk doczesnych, a w bogatych budziła niepewność, ponieważ woleli korzystać z dostatku na ziemi.

Natomiast w „Boskiej Komedii” Dantego wyobrażenie śmierci ukazane jest, jako wędrówka bohatera po 3 zaświatach. W czasie tej wędrówki poznajemy człowieka grzesznego, od poznania swych win, poprzez cierpienie, oczyszczenie z grzechu, aż do moralnego odrodzenia się i doskonałości.

Podsumowując, możemy powiedzieć, że w średniowieczu Bóg był dla ludzi najwyższą wartością, życie było przygotowaniem się człowieka do śmierci, która z kolei otwierała drogę do wieczności.
2.Najważniejsze zabytki piśmiennictwa polskiego-świeckie i religijne.
Można powiedzieć, iż polskie piśmiennictwo rozwijało się od X i XI wieku, kiedy to na ziemie polskie przybywali liczni mnisi, duchowni i misjonarze. Tworzyli oni liczne kroniki, posługując się łaciną. Jednak z czasem zaczęły pojawiać się w nich pierwsze polskie słowa.
Chronologicznie, najstarsze zabytki piśmiennictwa polskiego to :
1. Geograf bawarski: Pochodził on z IX wieku. Jego nazwa pochodzi od miejsca znalezienia. Jest to opis historyczno - geograficzny, w którym odnaleźć można pierwsze nazwy polskich plemion
2. Dagome judex: jest to dokument z 990r, w którym Mieszko I oddaje Polskę pod opiekę papieża. Zawiera nazwy plemion, rzek, grodów.
3. Bulla gnieźnieńska: inaczej "złota bulla języka polskiego". Powstała w 1136 roku. Był to dokument z wykazem dóbr arcybiskupa gnieźnieńskiego. Zawarto w nim 410 polskich nazw, imion własnych, nazw miejscowych.
4. Księga henrykowska: Jej powstanie datuje się na 1270 rok. Można ja uznać za jeden z najważniejszych zabytków języka polskiego, gdyż właśnie tam pojawiło się pierwsze polskie zdanie: daj, ać ja pobrusze a ty poczywaj.

Pierwszymi teksty w pełni napisane po polsku pochodzą z XIII i XIV wieku. Są to:
1. Bogurodzica: najdawniejsza polska pieśń religijna, uznawana za pierwszy hymn polski. Rdzeń stanowią dwie zwrotki, których powstanie umieszcza się w I poł. XIII wieku. Zachowały się one w tzw. odpisie krakowskim z 1407 roku.
2. Kazania świętokrzyskie: Powstały na początku XIV wieku. Jest ich 6. Pochodzą z klasztoru na górze Św. Krzyża ( stąd nazwa ). Zostały znalezione przez Aleksandra Bryknera w Petersburgu. Były one elementem oprawy Kodeksu Łacińskiego. Odmiana polszczyzny jaką zostały napisane to odmiana małopolska. Przeznaczone dla ludzi wykształconych.
3. Psałterz floriański: powstał: koniec XIV, pocz. XV wieku. Przetłumaczony dla królowej Zofii, a odnaleziony w miejscowości Sankt Florian (stąd nazwa)
4. Kazania gnieźnieńskie: pochodzą z początku XV wieku. Pisane polszczyzna wielkopolską. Przeznaczone były one dla ludzi prostych, stąd pisane językiem jasnym, zrozumiałym. Zawierały podania, legendy, sceny z życia.
5. Psałterz puławski; powstał w XV wieku i jest on najobszerniejszym zabytkiem piśmiennictwa polskiego.
6. Biblia królowej Zofii: inaczej biblia szaroszpatacka, gdyż odnaleziona w miejscowości Sarospatak na Węgrzech. Był to pierwszy przekład Pisma Świętego. Pochodzi ona z 1455 roku.

Potem rozwijać zaczęła się twórczość świecka.Do najstarszych dzieł z tego okresu można zaliczyć m.in. "Satyrę na leniwych chłopów" czy "Rozmowę mistrza Polikarpa ze śmiercią"
W tym czasie powstały także: "Legenda o św. Aleksym", "czy modlitwy: Zdrowaś Mario, Ojcze Nasz, Dekalog, Kolędy.

3.Bogurodzica jako pieśń maryjna, rycerska i hymn.

"Bogurodzica" jest najwspanialszą i najstarszą polską pienśią religijną. Nie znamy dokładnej daty jej powstania. Jej powstanie wiąże się z okresem pomiędzy wiekiem X i XIV, a najczęściej przyjmuje się pierwszą połowę wieku XIII. Z powstaniem "Bogurodzicy" w X wieku wiąże się legenda, przypisująca jej autorstwo świętemu Wojciechowi. Był on jednak biskupem przybyłym z Czech i prawdopodobnie nie znał dobrze języka polskiego. Autor pieśni jest nieznany, mógł nim być wykształcony mnich średniowieczny. "Bogurodzica jest wzorowana na uroczystych tekstach łacińskich. Nie jest to jednak przekład, ale utwór oryginalny.

Najstarszy zachowany odpis "Bogurodzicy" tzw. krakowski pierwszy pochodzi z roku 1407. Obejmuje on dwie zwrotki. Pierwsza skierowana jest do Matki Bożej, druga do Jezusa za pośrednictwem Jana Chrzciciela. Z 1408 roku pochodzi odpis krakowski drugi. Liczy on już 14 zwrotek. Do dwóch pierwszych dołączono pieśni pasyjne (wielkanocne) i pieśni litaniczne skierowane do różnych więtych.
O ogólnonarodowym znaczeniu "Bogurodzicy" świadczy umieszczenie jej we wstępie do Statutu Łaskiego z 1506 roku - także pierwszy drukowany. Statut Łaskiego był zbiorem praw polskich. Z kroniki Jana Długosza dowiadujemy się, że Bogurodzica była śpiewana przed bitwami pod Grunwaldem i Warną. Miała wtedy charakter pieśni patriotycznej. Był to hymn koronacyjny pierwszych Jagiellonów. Bogurodzica straciła swe znaczenie w drugiej połowie wieku XVI. Z zapomnienia wydobył ją nurt poezji patriotycznej XIX wieku (narodowo-wyzwoleńczej). Świadczy o tym między innymi przedruk Bogurodzicy przez Niemcewicza w "Śpiewach historycznych". Nawiązuje do niej także Juliusz Słowacki w hymnie napisanym na wieść o wybuchu powstania listopadowego pt. "Bogurodzica". Do pieśni tej nawiązuje Sienkiewicz w "Krzyżakach" i "Potopie" oraz młodzi poeci okresu okupacji np. Baczyński - "Modlitwa do Bogurodzicy".

Pierwsza strofa to apostrofa do Matki Boskiej, którą autor w imieniu zbiorowości prosi o pozyskanie dla ludzi łaski jej syna - Chrystusa. Druga strofa to apostrofa do Chrystusa. Za pośrednictwem Chrzciciela autor prosi o spełnienie próśb ludzi. Zwrotki przedziela powtarzający się zwrot "Kyrie Eleison".

Kompozycja utworu i jego intelektualny charakter przypomina porządek naukowego traktatu godzącego (zgodnie z wymogami scholastyki) prawa wiary i rozumu. Matka Boga, Dziewica, Pośredniczka jawi się tutaj jako wyposażona w godności przypisane jej dogmatycznie. Dalsze osoby występujące w tekście - Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel - tworzą z Maryją święty zespół czterech osób. Jest to liczba symboliczna, odnosi się do czterech cnót (męstwo, sprawiedliwoć, umiarkowanie, roztropność). Liczba ta obok trójki, dziewiątki, dziesiątki, bywała często eksponowana w średniowiecznej sztuce np. z kwadratowych kamieni budowano wczesnośredniowieczne romańskie świątynie.
Jak typowy wiersz średniowieczny "Bogurodzica" jest wierszem rymowo-zdaniowym (asylabicznym). Nie przestrzega jednakowego rozmiaru sylabicznego w każdym wersie. Typowy dla utworów średniowiecznych był także ich meliczny charakter, "Bogurodzica" znakomicie nadaje się do śpiewania. Występują rymy wewnętrzne - "Bogurodzica, dziewica" i rymy zewnętrzne - "sławiena, zwolena". Charakterystyczna jest także intonacja rosnąco-opadająca. Wynika ona ze zgodności zdań lub jednorodnych członów zdań z długocią wersu.
W "Bogurodzicy" odnajdujemy wiele starych form językowych, dziś już nie stosownych. Przykładem są zmiany fonetyczne - brak przegłosu, tłumaczony wpływem czeskim, związany z hipotezą autorstwa świętego Wojciecha. Przegłos to dawny proces fonetyczny polegający na przejściu w okrelśonej