Ważne pojęcia dotyczące Rzymu

LEGION, największy związek taktyczny w armii rzymskiej, którego liczebność była zmienna w różnych okresach historycznych. W okresach najwcześniejszych legion liczył 3000 pieszych i 300 jezdnych, za czasów Dioklecjana zaś (ok. 243-313) 6100 pieszych i 726 jezdnych.

DIVIDE ET IMPERA!, dziel i rządź. Zasada sprawowania władzy, której ideą jest sianie niezgody, w celu umacniania własnej pozycji i łatwiejszego rządzenia, zasada polityczna, charakteryzująca zaborcze, imperialistyczne dążenia starożytnych Rzymian.

PROWINCJA (łc. provincia) 1. w antycznym Rzymie – terytorium podbite znajdujące się poza Italią, zarządzane przez prokonsula lub propretora. 2. pot. część kraju, region, miasto lub wieś oddalone od stolicy. 3. adm. jednostka podziału administracyjnego niektórych państw lub część składowa federacji.

TRYUMF (łc. triumphus) 1. pokonanie przeciwnika, zwycięstwo, wygrana. 2. sukces odniesiony w jakiejś dziedzinie. 3. radość z osiągniętego zwycięstwa, sukcesu. 4. staroż. w antycznym Rzymie – przyznawany przez senat uroczysty wjazd zwycięskiego wodza do stolicy.

PATRYCJUSZE, patricii, w starożytnym Rzymie początkowo prawdopodobnie potomkowie arystokracji rodowej (zamknięta liczba rodów - \"gentes\"), która we wczesnym okresie państwa (okres królewski i wczesnej republiki) cieszyła się pełnią praw politycznych.

PLEBEJUSZE, plebei, w starożytnym Rzymie warstwa społeczna, która w okresie królestwa i wczesnej republiki nie posiadała pełnych praw politycznych. Nie jest dokładnie znane pochodzenie tej warstwy.

TRYBUN (łc. tribunus od tribus ‘tribus’) 1. przywódca ludu, obrońca, rzecznik prostych ludzi. 2. w antycznym Rzymie – urzędnik wybierany przez plebejuszy z ich grona, mający za zadanie obronę praw społeczności plebejskiej. 3. jeden z sześciu najwyższych oficerów legionu rzymskiego; dowódca oddziału.

SENATOR, członek senatu. W dawnej Polsce od XV w. członek izby wyższej sejmu. Z mocy pełnionych urzędów senatorami byli: biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, podskarbiowie i in. wysocy urzędnicy królewscy. Od 1989 senator wybierany jest w wyborach powszechnych na 4 lata. Posiada prawo inicjatywy ustawodawczej i przysługuje mu immunitet.

KONSUL (łc. consul) 1. adm. w antycznym Rzymie – tytuł jednego z dwóch najwyższych urzędników w czasach republiki (V–I w. p.n.e.), którzy byli wybierani na rok i posiadali całkowitą władzę cywilną i wojskową, oznaką ich władzy były fasces2. hist., adm. jedna z trzech osób, którym przyznano władzę wykonawczą w okresie konsulatu we Francji w latach 1799–1804; pierwszym i najważniejszym z k. był Napoleon Bonaparte. 3. polit. stały przedstawiciel państwa za granicą, reprezentujący jego interesy gospodarcze, kulturalne itp. oraz zajmujący się ochroną prawną współobywateli, którzy przebywają w tym kraju.

PRETOR, praetor, w starożytnym Rzymie tytuł początkowo dwóch urzędników, których funkcje przejęli później (w okresie królewskim) konsulowie. W czasach republiki pretor był (od 367 p.n.e.) wybieralnym urzędnikiem (kadencja - 1 rok), który sprawował władzę sądowniczą, zastępował nieobecnych konsulów (pretor urbanus).

CENZOR, urzędnik powoływany w starożytnym Rzymie od połowy V w. p.n.e. Do jego obowiązków należało sporządzanie spisu majątku (census) oraz sprawowanie pieczy nad moralnością ludzi.

KWESTOR, quaestor, urzędnik skarbowy w starożytnym Rzymie. Jego urząd powstał prawdopodobnie w czasach królewskich. W okresie wczesnej republiki 2 kwestorów, mianowanych przez konsulów, było ich pomocnikami. Kwestorowie zajmowali się głównie sprawami finansowymi. Od 421 p.n.e. stali się urzędnikami wybieranymi przez comitia tributa (zgromadzenie ludowe), ich liczba wzrosła do 4. Za Oktawiana Augusta (koniec I w. p.n.e.) było ich 40. W mieście Rzymie dwaj quaestores urbani nadzorowali skarb i finanse państwa. Byli też kwestorzy na prowincji, towarzyszyli ponadto dowódcom wojskowym w czasie działań wojennych.

EKWICI (łc. equites ‘jeźdźcy’ od equus ‘koń’) 1. staroż., wojsk. konne oddziały zbrojne złożone z najbogatszych obywateli. 2. staroż., społ. warstwa wpływowej ludności rzym., która posiadała odpowiednio wysoki status majątkowy; e. piastowali wiele wysokich stanowisk urzędniczych, nie mogli jednak zasiadać w senacie.

GLADIATORZY (z łaciny gladius = miecz), w starożytnym Rzymie zawodnicy staczający walki na arenie cyrkowej lub w amfiteatrze, zarówno pomiędzy sobą, jak i z dzikimi zwierzętami.

IDY, Idus, w kalendarzu rzymskim nazwa trzynastego dnia miesiąca. W marcu, maju, lipcu i październiku był to dzień piętnasty.

TRIUMWIRAT, w starożytnym Rzymie określenie kolegium złożonego z 3 urzędników, wybieranych do pewnych zadań=> Cezar, Kresus i Pompejusz.

PRYNCYPAT, forma ustrojowa państwa rzymskiego w okresie od Oktawiana Augusta do Dioklecjana (27 p.n.e. - 284 n.e.). W tym czasie nadal funcjonowały urzędy i instytucje o rodowodzie republikańskim (senat, konsulat, trybunat i in.), jednak pozbawione były dawnego znaczenia (pozory republiki). Princeps- w starożytnym Rzymie w okresie republiki princeps senatus - członek senatu pierwszy na liście senatorów, wyznaczany przez cenzora spośród byłych konsulów. Jako pierwszy zabierał głos podczas obrad;
cesarstwo adm., polit. obszar podlegający władzy cesarza, Cesarz, najwyższy tytuł monarszy, wywodzący się od jednego z członów nazwiska Gajusza Juliusza Cezara. Łacińskimi odpowiednikami tego tytułu, używanymi w starożytności i średniowieczu, były formy princeps, a zwłaszcza imperator, od którego pochodzą francusckie i angielskie określenia cesarza; w językach germańskich i słowiańskich przyjęto zwroty kaiser i cesarz, także tytuł car pochodzi od greckiej lub łacińskeij wersji nazwiska Cezara.