Metody i techniki uczenia się. Samokształcenie jako proces Oświatowy i sposoby wdrażania uczniów do samokształcenia.

Gdy człowiek przychodzi na świat posiada wrodzony instynkt uczenia się. Dziecko po urodzeniu uczy się bardzo szybko a z czasem przybywających lat nauka następuje w coraz to wolniejszym tępię. Małe dziecko do trzeciego roku życia do nauki wykorzystuje wszystkie zmysły, obserwuje, dotyka, słucha, smakuje, z czasem ten instynkt zanika, dlatego też niezmiernie ważną rzeczą jest przygotowanie takiego procesu nauczania, jaki przyniesie jak największe rezultaty w przygotowani młodego pokolenia do pracy dla dobra całego społeczeństwa.

Jeżeli zastanowimy się, na czym polega proces uczenia się to także musimy mieć na uwadze nauczanie. To dwa powiązane ze sobą procesy, które warunkują skuteczne kształcenie. Nauczaniem zajmuje się osoba do tego w praktyczny i merytoryczny sposób przygotowana, czyli nauczyciel, który kieruje nauczaniem się uczniów, uczenie się to intelektualne czynność ucznia, które zapewnią mu przyswojenie nowej wiedzy. By proces skutecznego nauczania i uczenia się był prawidłowo wykonany należy w procesie kształcenia zachować równowagę między skutecznym a nowoczesnym nauczaniem.

Uczenie się to termin powszechnie używany. W codziennym życiu określamy tym terminem sytuację, w której ktoś przyswoił sobie jakąś wiadomość lub umiejętność. Wśród propozycji termo logicznych można wyodrębnić dwie kategorie:
- definicja teoretyczna
- definicja empiryczna

Definicja teoretyczna tłumaczy rodzaj uczenia się, lecz nie ukazuje cech wspólnych i zmiennych dla wszystkich rodzajów uczenia się. Wiąże się ona z określonymi koncepcjami teoretycznymi. W obrębie każdej z nich można określić czy jest uczenie się ze względu na domniemane mechanizmy

Definicja empiryczna zmierza do opisu ograniczając wyjaśnienia do tego, co dobrze udokumentowane i bezsporne. Dąży do sformułowania takiej definicji, która informowałaby, co jest wspólne w różnych przejawach uczenia się i jednocześnie dla nich wszystkich specyficzne, a co ponadto można przyjąć niezależnie od szczegółowych koncepcji interpretacyjnych. Służyć ona ma ludziom by mogli porozumiewać się w sposób komunikatywny jak też bezoporne znaczenie dla systematyzowania wiedzy.
W tej definicji głównie chodzi o to, by w większym stopniu można było porównywać i zestawić wyniki badań różnych autorów, laboratoriów czy szkół. Przez uczenie się rozumiemy proces prowadzący do zmian w szeroko rozumianym zachowaniu się osobników, które nie zależy wyłącznie od funkcji jego receptorów i efektów, zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i jeżeli nie odznaczają się trwałością, to podlegają na wystąpieniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającymi je zachowaniem.

Naturalne uczenie polega na uruchomieniu przez uczącego się człowieka własnych możliwości poznawczych:
- spostrzegania otaczających go rzeczy i zdarzeń
- obserwowanie ich , kiedy do głosu dochodzą procesy wyobrażeniowe
- myśleniu abstrakcyjnym , gdy uogólniając wyniki obserwacji odrywamy niejako od samych rzeczy i zdarzeń
- tworzeniu lub przetwarzaniu rzeczy i zdarzeń gdy pojawia się myślenie praktyczne (techniczne) w ślad za nim następuje działanie.

Antoni Bolesław Dobrowolski twierdzi, że rozwianie zdolności umysłowych takich jak: zdolności obserwacji, wyobrażenia, myślenie produktywne, pomięć logiczną, uwagę i zdolności do działania, jest ważniejsza niż nauczanie wiedzy. Wiedze zaś należy uczyć tylko tyle, ile trzeba, aby:
- wychowanek posiadał niezbędne elementy do uczenia się samemu po ukończeniu szkoły,
- rozszerzały swe horyzonty i przeżywał wielkie odkrycia i wynalazki,
- posiadał minimum różnej wiedzy, niezbędnej do nabywania różnych zdolności umysłowych,
- nabywając wiedze miał przez to okazje do rozwijania zdolności umysłowych i do treningu umysłowego. Każde nabywanie wiedzy ma być równocześnie, maksymalnym treningiem umysłowym.

Podstawą aktywności umysłowej jest rozwój zdolności umysłowych oraz samodzielności w myśleniu.

Nauczanie podające polega na przekazaniu bądź udostępnieniu osobie uczącej się gotowych informacji, które mniej lub więcej skutecznie podlegają zapamiętywaniu. Nauczanie problemowe opiera się nie na przekazywaniu gotowych wiadomości, lecz na uzyskiwaniu przez osoby uczące się nowych wiadomości i sprawności za pośrednictwem rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych. Najistotniejsza cech to aktywności badawcza uczącego się, zmusza go do stawiania sobie pytań – problemów, do formułowania hipotez i weryfikowania ich w toku operacji umysłowych i praktycznych.

Mózg ludzki części przekazywanych informacji może odebrać, części zaś nie odebrać a uzależnione jest to w znacznej mierze od treści tych informacji.

Dlatego też możemy powiedzieć, że mózg ludzki pracuje w sposób wybiórczy. Informacje zachowywane są w mózgu przez określony czas. Okres ten zależy od treści informacji w połączeniu z nastawieniem odbiorcy. Przy odbiorze informacji przez ludzi należy brać pod uwagę uczucie, od którego w dużej mierze zależy:
a). nastawienie odbiorcy na odbiór określonych informacji.
b). krótsze lub dłuższe zachowanie, tzw. zapamiętanie odebranych informacji.
c). deformowanie się niektórych zachowań i informacji.

Człowiek odbiera informacje przede wszystkim zrozumiałe i łączy je z informacjami już posiadanymi, (możemy to określać terminem system).

Każda nowa informacja, jeśli ma zostać odebrana i zachowana (zapamiętana), musi być włączona w ów system.

Im więcej człowiek posiada informacji z danego zakresu, tym więcej informacji z owego zakresu może sobie przystosować.

Program kształcenia lub szkolenia winien być progresywny: to znaczy każdy następny wykład może zawierać nieco większą ilość informacji z danej dziedziny niż poprzedni wykład.

Człowiek posiada zdolność odbierania informacji w bardzo różnorodny sposób.Informacje nadawane celowo lub nie celowo może to być ton głosu i gest, mimika, ubrania, cała powierzchowność, sposób zachowania itp.

Jakościowe znaczenie słowa przewyższa, mówiąc językiem cybernetyki, tę ilościową informacje, jaką ona w sobie zawiera.

Odbiór informacji częstokroć od razu jest interpretowany i to w różnorodny sposób.

Działanie mózgu ludzkiego zależne jest także od działania całego organizmu. Zależy od ogólnego stanu zdrowia psychofizycznego.

System utrwalanych w mózgu informacji powstaje pod wpływem dążeń. Im silniej dążymy do realizacji jakiegoś celu, tym łatwiej odbiera się i przyswaja informacje.

Informacje utrwalane są lepiej, jeżeli odbierane są za pomocą różnych kanałów. Kanał to: pamięć wzrokowa, a mniejszości słuchowa lub pamięć sensomotoryczna (ruch wykreowany przez pisanie lub mówienie.)
Do przyswajania wiedzy możemy zastosować następujące narzędzia:
Narzędzia papierowe – biblioteka, bibliografia katalogi.
Dzięki takiemu zastosowaniu narzędzi możemy wykorzystać posiadaną umiejętności czytania.
Czytanie polega na rozpoznawaniu drukowanych lub pisanych symboli służących jako bodziec do przywoływania znaczeń nagromadzonych dzięki wcześniejszym doświadczeniom życiowym i tworzeniu nowych znaczeń drogą manipulowania pojęciami, które czytelnikom są już znane.

Metoda konspektowana:
Odpowiednio dobrana publikacja, odpowiednia szybkość czytania, oraz umiejętność szybkiego i dokładnego konspektowania – to trzy podstawowe czynniki, które powodują skrócony czas nabywania określonej liczby wiadomości. Konspektowanie to sporządzeni na piśmie planu lub streszczenia w punktach a szczególnie ważnego rozdziału lub fragmentu rozdziału.

Zapamiętanie odbywa się.
- koncentracji uwagi o wiele większej niż przy samym czytaniu
- uruchamia się pamięci sensomotoryczna
- systematyzuje się materiał (punkty konspektu)oraz, wyrażając daną część skrótowo własnymi słowami, kojarzy się ów materiał z materiałami już znanymi
- daną część można częściej przypominać sobie (powtarzać)

Tworzenie konspektu.
- dwukrotnie należy przeczytać rozdział lub jego fragmentu , podkreśla najbardziej istotną treść co stanowi wstępną systematyzację .
- konspekt należy pisać na oddzielnych kartkach z wysokim marginesem górnym i bocznym , należy pisać wyraźnie niezbyt gęsto.
- Konspekt piszemy zdaniami krótkimi oraz skrótowymi , unikając orzeczeń , a także jeśli możliwe zaimków wskazujących .

Metody zapamiętywania.
1. Metoda zapamiętywania nie dosłownego
- dokładnie przeczytanie rozdziału w całości , jednocześnie wyjaśnić kwestie nie zrozumiałe . Po parominutowej przerwie, nie zaglądać do książki, trzeba powtarzać krótko z pamięci treść przeczytanego rozdziału.
- drugi raz należy przeczytać rozdział podkreślając najważniejsze informacje , należy także napisać krótki konspekt rozdziału .
- po kilku minutowej przerwie należy powtórzyć własnymi słowami treść rozdziału .
- po kilku godzinach nastąpić powinno ponowne powtórzenie .
2. Metoda zapamiętywania dosłownego. Treści słowne mają takie samo znaczenie jak przy zapamiętywaniu nie dosłownym.
- kojarzenie słów z ruchami i sytuacjami.
- Szukanie i utrwalanie różnego rodzaju myślowych skojarzeń między poszczególnymi zdaniami i partiami tekstu.
- Częste powtarzanie tekstu w różnych odstępach czasu.

Metoda notowania.
Notowanie, stanowiąc pewnego rodzaju czynność zewnętrzną, zmusza notującego do koncentracji uwagi na wykładzie.

Cel notowani:
- dla zainteresowania pośrednio w celu ułatwiania sobie koncentracji , uwagi na wykładzie .
- trwalszego zapamiętania wykładu i lepszej systematyzacji materiału.

W procesie dydaktycznym ważne miejsce zajmuje samodzielne uczenie się, czyli – świadome nabywanie wiedzy poprzez różnego rodzaju pomoce dydaktyczne. K. Śośnicki określa samodzielności w procesie kształcenia jako: „ realizacja procesu dydaktyczno – wychowawczego, w którym uczący się sam określa cele i zadania dla siebie, ustala przebieg i zakres własnego uczenia się, sprawdza i kontroluje swą pracę, udoskonala własne działania, kieruje świadomie i bez niczyjej pomocy własną edukacją”. By następował proces uczenia się jako samodzielne i świadome przyswajanie wiedzy wymaga zastosowania wielu pedagogicznych starań i dokładnego świadomego przygotowania. Nauczyciel jako pracownik oświatowy jest najważniejszym ogniwem w procesie dydaktyczno – wychowawczym. To on jest odpowiedzialny za przekazanie swoim uczniom podstawowych metod samodzielnego uczenia się, a przede wszystkim przekazać jak należy wykorzystać wykłady, starać się wprowadzić uczniów do dyskusji, co pozwoli wykształtować umiejętności rozmowy, nauczyć właściwego korzystania z różnego rodzaju podręczników i innych książek.

Jako jedną z pierwszych metod uczenia się jest „ Obserwacja”. Ta metoda występuje również poza procesem dydaktycznym i jest jedną z instynktownych metod pozyskiwania wiedzy. Metoda obserwacji w procesie dydaktycznym ma olbrzymie znaczenie i szeroki zastosowanie, jest po części nierozłączna z innymi metodami nauczania i uczenia się. Jednostka poddana procesowi kształcenia powinna w świadomy sposób i celowy uczyć się obserwowania. Nauczyciel powinien dokładnie wskazać i określić przedmiot jako cel i metodę obserwacji, ponieważ bez dokładnego ukierunkowania receptorów wzroku błądzi po demonstrowanych pomocach dydaktycznych, a uczący się werbalnie przyswaja przekazywane treści. W tej też metodzie nie należy zapominać także o wzbogaceniu innych receptorów spostrzegania takich jak, słuch, węch, smak bądź dotyk, ponieważ odgrywają one także istotną role w procesie oglądowym złożonych przedmiotów czy też zjawisk. Metoda obserwacji w procesie kształcenia powinna być w ciągły sposób doskonalona, wzbogacana i unowocześniana, a pozwala na to ciągły rozwój techniczny, który ułatwia obserwację rzeczywistości.

Następną metodą wykorzystywaną w procesie kształcenia jest „wykład”. Polega on na pośrednim lub bezpośrednim przekazywani informacji osobom zgromadzony w danej sali wykładowej. Metoda wykładu stosowana jest zazwyczaj w szkołach gimnazjalnych jak także w szkołach średnich a główne zastosowanie znajduje miejsce w szkolnictwie wyższym. Korzystanie ze środków masowego przekazu także w pewnym sensie możemy uważać jako wykład, dzięki któremu przyswajamy sobie przekazywane z pośrednictwem odbiornika informacje. Jednostka uczestnicząca w wykładzie zmuszana jest do zaangażowania dużego wysiłku i powinna posiadać dojrzałości umysłową. Od osób prowadzących wykład wymagany jest odpowiedni element narracyjny, ponieważ wywołuje on pewne uczucia, które wzmacniają uwagę, dzięki czemu słuchanie i rozumienie zachodzi w bardziej przystępny sposób. Wykładowca powinien opanować sztukę wykładania by treści wykładu mógł powiązać z życiem, dobierać trafnie przykłady, niezbędna jest sztuka wyraźnego wypowiadania się, największa sztuka to zainteresowanie słuchaczy treścią wykładu, budzenie motywacji i samodzielnego stosunku słuchaczy do przedstawionych treści.

Możemy rozróżnić kilka typów wykładu.
- wykład konwencjonalny
- wykład problemowy
- wykład konwersatoryjny

Pierwszy wykład konwencjonalny polega na bezpośrednim przekazywaniu przez wykładowcę treści gotowych do zapamiętania. Wykład problemowy posiada już bardziej złożony charakter, jest ilustracją pewnego problemu naukowego lub praktycznego, wykładowca demonstruje kierunki i sposoby rozwiązania danego zagadnienia oraz podaje się przepuszczalny wynik zdarzeń, które natopią po rozwiązaniu danego problemu w sposób omówiony. Natomiast wykład konwersatoryjny polega na przeplataniu fragmentów mówionych pomiędzy wykładowcą a słuchaczami lub też wykonaniu przez słuchaczy zadań teoretycznych lub praktycznych. Dzięki tak prowadzonemu wykładowi wiedza nabyta przez słuchaczy znajduje bezpośrednie zastosowanie. Inna forma wykładu, która także znajduje praktyczne zastosowanie jest wykład kursowy, który obejmuje systematyczny kurs jakiejś dyscypliny teoretycznej lub praktycznej.
Przeprowadzono badania, których celem było określenie wyższości wykładu problemowego nad konwencjonalnym, wyniki tych badań zamieszczone są w tabeli
Recepcja wykładu konwencjonalnego i problemowego ( w %)

„Na aktywność słuchaczy w czasie wykładu wpływa wiele czynników, zależnych nie tylko od walorów samego wykładu: należy do nich
- stosowanie w czasie wykładu bogatego arsenału środków dydaktycznych
wyrobienie recepcyjne , a więź tempo przebiegu procesów warunkujących recepcję , zależną od umiejętności koncentrowania uwagi , od zasobu doświadczeń i wiadomości słuchacza oraz sprawności jego myślenia czynnik , który może zwiększyć aktywność słuchacza tj. notowanie wykładu , aczkolwiek opinie na ten temat są różne . Z badań nad wykładem w szkole wyższej –notowanym i nie notowanym - wynika, że recepcja wykładu notowanego była niemal dwukrotnie korzystniejsza niż wykładu nie notowanego, przy czym obie grupy studentów – notująca i nie notująca –uczestniczyły w tym samym wykładzie (Okoń, 1971). Twierdzenie o wyższej wartości notowania można uzasadnić tym, że łatwiej jest skupić uwagę w trakcie notowania, jak również tym, że większość jest wówczas nastawiona na zapamiętanie, gdyż z reguły zamiarem notującego jest opanowanie materiału”.

Inną z metod uczenia się jest pogadanka, która polega na rozmowie z nauczycielem. Można wyróżnić trzy rodzaje zastosowań pedagogiki ze względu na rolę dydaktyczną:
- pogadanka wstępna
- pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości
- pogadanka utrwalająca

Pogadanka wstępna polega na przygotowaniu uczniów do pracy. Mianowicie należy przygotować ucznia do poznania czegoś nowego, dzięki czemu w trakcie pogadanki uczeń aktualizuje doświadczenia związane z tematem nowej lekcji. Drugim celem jest zorganizowanie klasy do nowej pracy, polegającej na ustaleniu tematu i celu lekcji. Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości polega na rozmowie nauczyciela z uczniem. Należy tak zaktywizować uczniów by nowe informacje były jak najbardziej zrozumiałe, powiązane z doświadczeniami i zapamiętaniem. By dane informacje zostały przyswojone muszą odbyć się odpowiednie operacje myślowe. Jako podstawowe operacje myślowe można wyróżnić rozumowanie dedukcyjne i redukcyjne. W rozumieniu dedukcyjnym przebieg następuje w kierunku od racji do następstwa i zalicza się do niego wnioskowanie i sprawdzenie.Redukcja przebiegu następuje w kierunku od następstwa do racji i zalicza się do niego tłumaczenie i dowodzenie

Pogadanka utrwalająca polega na operowaniu informacjami uprzednio przyswojonymi, które wymagają pewnej konfrontacji w celu lepszego ich utrwalania i przyswojenia nowych wiadomości.

Następną metodom jest dyskusja, która polega na wymianie zdań między nauczycielem a uczącym się. Dyskusję rzeczywistą cechują odmienności stanowisk a jego celem jest przyjęcie alternatywnego stanowiska ogółu uczestników dyskusji „Witold Marciszewski w książce „Sztuka dyskutowania” traktuje dyskusje jako „metodę kształcenia i wychowania przeciwstawną do metod, które można by objąć wspólnym mianem tresury „(1969, S.13) Toteż w jego książce znalazł się rozdział pod tytułem „Dyskusja kontra manipulacja”, w której stwierdza,że dyskusja i manipulacja zmierza do wytworzenia w kimś określonych stanów wewnętrznych. W dyskusji czyni się to jawnie i za zgodą drugiej strony, podczas gdy manipulacja polega na wytworzeniu stanów psychicznych nie drogą argumentacji, które ktoś mógłby zaakceptować lub odrzucić,lecz przez, wkładanie w umysł gotowych przekonań, pragnień czy gustów

W. Okoń wyróżnia kilka odmian dyskusji:
- dyskusja rozwijająca
- dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży
- dyskusja uzupełniająca wiedze uczniów

Dyskusja rozwijająca polega na rozwiązaniu problemu na gruncie grupy uczniów.
Drugi rodzaj dyskusji dotyczy spraw osobistych, czyli stosunku młodzieży do dobra czy też zła,sprawiedliwości lub niesprawiedliwości, lub też innego stylu życia.
Trzeci rodzaj dyskusji jest najmniej dynamiczny a ważną role odgrywają w niej argumenty i oceny. By taka dyskusja była możliwa do wykonania od uczących się wymagane jest posiadanie bogatych informacji na dany temat.

W procesie uczenia się bardzo ważną rzeczą jest zapoznanie uczniów z pracą z książką. Podręczniki, lektury, literatura popularno naukowa i czasopisma są źródłem informacji jak też dzięki nim można utrwalić posiadane informacje. Uczeń powinien umieć posługiwać się słowem drukowanym jak też umieć wykorzystywać środki masowego przekazu. Nauka czytania następuje już w pierwszym okresie edukacyjnym i odbywa się to na zasadzie czytania i objaśniania tekstu przeczytanego. Duży nacisk należy nakładać na płynne i miarę szybie czytanie.

Ze względu na ciągły rozwój cywilizacji naszego świata niezmiernie ważna jest do procesu kształcenia dołączyć kontynuacje uczenia się w życiu pozaszkolnym. Człowiek dorosły jest zobowiązany do dalszego dokształcania się a ma temu służyć proces samokształcenia.
Zofia Matulka w swojej książce „Metody samokształcenia” wyjaśnia termin samokształcenia. „Termin „samokształcenie” używamy na oznaczenie procesów samodzielnego przyswajania sobie nowej wiedzy i samodzielnego wyrabiania sprawności umysłowych oraz praktycznych, m.in. manualnych, opartych na przyswajaniu wiedzy,a więc procesu samodzielnego kształtowania swego intelektu, zdolności i umiejętności poznawczych, zainteresowań, zamiłowani i poglądów” (Z. Matulka”, 1983s.7)

Proces samokształcenia zapoczątkował na szeroką skale w XIX w a przyczyniło się do tego rozwój przemysłu i coraz większy udział w oświacie robotników i chłopów. Na ziemiach polski będącej ówcześnie pod zaborami samokształcenie rozwijało się w sposób tajny jako nauczanie w duchu narodowym.

Możemy wyróżnić cztery nadrzędne cele samokształcenie, należą do nich:
- Stałe dążenie do rozwijania,doskonalenia i wzbogacenia osobowości człowieka.
Dążenie do osiągnięcia tego celu jest zróżnicowanie ze względów kulturowych. Ma ono za zadanie rozwiać uczucia i postawy patriotyczne, człowiek powinien w wyrazisty sposób identyfikować się ze swoją narodowością a co za tym idzie posiadać wiedzę historyczną od początków istnienia własnego państwa, jak też być zorientowany z położenia własnego państwa w czasach współczesnych. Dodatkowo człowiek powinien posiadać znajomość literatury narodowej, kultury i sztuki jak też znajomość języka ojczystego. Nie powinno być mu obce położenie geograficzne i gospodarcze.
- Przygotowanie do zawodu, wykonywanie pracy i obowiązków zawodowych.
Dzisiaj sytuacja na rynku pracy wymaga od osób pracujących i poszukujących pracy ciągłego poszerzania własnych horyzontów zawodowych. Człowiek dorosły powinien ciągle starać się o podnoszenie własnych kwalifikacji i przydatności zawodowej. Dodatkowo powinno się dążyć do rozwijania osobowościowych cech przydatnych w wybranym zawodzie, stara się doskonalić swoje postawy wobec wykonywanego zawodu, poznanie jego specyfiki i nowych zadań.

- Aktywny udział każdego człowieka w dorobku kultury narodowej, w poznawaniu jej dziedziny, tradycji i osiągnięć, w kształtowaniu aktywnego oblicza, jej cech i wartości. Każdy człowiek w miarę możliwości powinien dążyć do aktywnego uczestnictwa w kulturze, a przede wszystkim starać się uaktywniać własną rodzinę i tym samym wyczulić swoje dzieci na dziedzictwo kulturalne.
- Wykształcenie jest najważniejszym celem, do którego powinno dążyć samokształcenie. Każdy człowiek powinien być jak najbardziej odpowiedzialny za rozwój własnego intelektu, stawiania przed sobą ambitnych celów oświatowych i stopniowo je realizować. Dzięki tak aktywnej postawie człowiek będzie potrafił samodzielnie rozstrzygnąć problemy, które życie stawia mu na drodze i stopniowo zwalczy w sobie postawę resentymentu.

Są to najogólniejsze cele procesu samokształcenia, które określają jego istotne miejsce w systemie działań i zadań oświatowych.

W terminie samokształcenie możemy wyróżnić dwa zasadnicze elementy: samodzielności i kształcenie, są one miedzy sobą powiązane i wzbogacone, dzięki czemu tworzą całości. By proces samokształcenia mógł być w pełni realizowany niezbędna jest samodzielność, która występuje wtedy, gdy uczestnik pracy oświatowej sam planuje swe działania, dobiera do jego realizacji odpowiednie formy i metody postępowania, kontroluje jego przebieg i ocenia uzyskiwane rezultaty. Oprócz samodzielności niezbędne jest także świadome dążenie do realizacji wytyczonego celu, niezbędne jest dokładne jego sprecyzowanie. Cele mogą przybierać różne formy a jest to uzależnione od potrzeb jednostki, dla niektórych może być to bohater stanowiący wzór godny do naśladowania, dla innych wykształcenie zgodne z jego oczekiwaniami.

Na Polskim rynku wydawniczym ukazała się książka Jerzego Kujawińskiego „ Wdrażanie uczniów do samokształcenia indywidualnego i nieindywidualnego”, w której jak sam autor piszę „ Metodykę tę napisałem, dlatego, ponieważ zamierzam włączyć się do bardzo trudnego przedsięwzięcia, jakim jest reformowanie naszego systemu szkolnego, a dokładnie – do doskonalenia jego warstwy metodycznej. Istota mojej propozycji polega na planowym wdrażaniu uczniów do samokształcenia indywidualnego i nieindywidualnego w procesie zintegrowanej działalności edukacyjno, – samoedukacyjnej, czyli lekcyjno – domowej, począwszy od klasy I szkoły podstawowej (J Kujawiński, 2000, s. 9)

Te słowa autora pozwalają wnioskować, że proces samokształcenia w ówczesnym świecie jest niezmiernie ważny i aby był w pełni wykorzystywany przez przyszłe pokolenia należy wdrażać uczniów do samokształcenia od samego początku ich edukacji szkolnej.

Nauczyciel poprzez swoją pracę prowadzi kształcenie kierowane, które opiera się na metodach nauczania, natomiast samokształcenie, samokierowane opiera się na metodach uczenia się. Dodatkowo można wyróżnić samokształcenie współkierowane przez conajmnieji dwie osoby, z udziałem lub bez udziału nauczyciela w roli równoprawnego partnera – na metodach dwustronnego wspierania edukacyjnego.

Jeżeli uczniów jakiejś szkoły zamierza się wdrażać do samokształcenia, to trzeba preferować następujący paradygmat podstawowych czynności samoedukacyjno – edukacyjnych:
Samokształcenie Samokierowane przez jednostkę i (lub) współkierowane przez dwie bądź więcej osób > Kształcenie kierowane przez nauczyciela, tzn., że samokształcenie dominuje nad kształceniem.

Aby mogło nastąpić wdrażanie dzieci do samokształcenia należy skoncentrować się na stworzeniu warunków sprzyjających uprawianiu przez dzieci skutecznej działalności autokreacyjnej bądź współkreacyjnej, które mają wywoływać pożądane zmiany instrumentalne lub kierunkowe w osobowości każdego ucznia. Nauczyciel, którego zadaniem jest wdrożenie uczniów do samokształcenia szkół podstawowych i ponad podstawowych powinien swoją uwagę skoncentrować na:
1. Tworzeniu, warunków sprzyjających powstawaniu u uczniów motywacji samokształceniowej, jej wspieraniu, inspirowaniu i pobudzaniu.
2. Doradzaniu zainteresowanym uczniom podczas dobierania odpowiednich źródeł informacji i innych środków dydaktycznych dostosowanych do realizowanych zadań samokształceniowych.
3. Pomaganiu zainteresowanym uczniom w racjonalnym korzystaniu z różnego rodzaju źródeł informacji lub w skutecznym posługiwaniu się innymi środkami dydaktycznymi.
4. Ukierunkowaniu w niezbędnym zakresie samokształceniowej aktywności uczniów, zarówno indywidualnej, jak i nieindywidualnej.

Proces wdrażania uczniów do samokształcenia wymaga posługiwania się możliwie „pełnym zbiorem metod dydaktycznych”, dzięki którym jednostka będzie potrawiła samo kierować działalnością samokształceniową, a kilku osobom – współkierować nieindywidualną działalnością samokształceniową.

Na tym wykresie pojedynczą linią ( grubą i cienką) oznaczone są metody oraz formy edukacyjne i samoedukacyjne pozwalające na wdrażanie uczniów do samokształcenia. Natomiast podwójną linią oznaczoną jest kierunkowa forma samokształcenia.

Przy wdrażaniu uczniów do samokształcenia następną istotną sprawą jest zaplanowanie aktywności samokształceniowej:

W. Okoń bardzo trafnie wyjaśnia znaczenie słowa „ plan” a mianowicie jest to „zdecydowanie i umiejętne postawione cele”

Szkoła, która zamierza wdrażać swoich uczniów do samokształcenia zobligowana jest do tworzenia programu szkolnego z udziałem osób ten program realizujących. Natomiast, jeżeli szkoła zdecyduje się na posiadanie programu działalności lekcyjno – domowej, to jego twórcami i współtwórcami powinni być uczniowie konkretnych klas.

Na ówczesnym rynku wydawniczym są publikacje, które pomogą rozpisać program dla danej szkoły jak też inne źródła. Należą do nich:
1. Obowiązujący Program klas I – III, opracowany lub zatwierdzony przez MEN, z którego treści i innych składników korzysta się elastycznie, w sposób wysoce zindywidualizowany, tzn. możliwie optymalnie dostosowany do potrzeb i oczekiwań oraz możliwości uczniów konkretnej klasy początkowej.
2. Propozycje uczniów, ich nauczycieli i rodziców dotyczące treści programowych przewidzianych, przez MEN oraz treści pozaprogramowych, które interesują poszczególnych uczniów i całą konkretną klasę początkową lub znaczną jej cześć.
3. Propozycje zgłoszone przez osoby z najbliższego otoczenia szkoły, np. przez jej sąsiadów, opiekunów pobliskich parków, dozorców pobliskich osiedli mieszkaniowych, opiekunów społecznych, działaczy PCK itp.

„Dobry” samoedukacyjno – edukacyjny program lekcyjno – domowy konkretnej klasy szkolnej jest rezultatem respektowania w jego powstawaniu i aktualizowaniu następujących zasad:
1. Swobodnego zgłaszania do niego propozycji treściowych, metodycznych i innych przez wszystkie podmioty ( uczniów, ich nauczycieli i rodziców) na etapie powstawania jego projektu.
2. Samodzielnego uzasadniania przez projektodawców własnych propozycji.
3. Wspólnego kwalifikowania do klasowego programu samoedukacyjno – edukacyjnego poszczególnych propozycji, np.: metody dialogu i negocjacji.
4. Wspólnego doskonalenia przez wszystkie podmioty klasowego programu samoedukacyjno – edukacyjnego w ciągu całego roku szkolnego.

Dzięki respektowaniu tych zasad uczeń może doznawać poczucia podmiotowości lub poczucia współpodmiotowości”

Samokształcenie jako proces oświatowy jest potrzebnym i bardzo ważnym przedsięwzięciem obecnej szkoły. Gdy zostanie uczeń w odpowiedni sposób wdrożony do samokształcenia z pewnością przyczyni się to do bardziej aktywnego udziału w zajęciach lekcyjnych i lepszego przygotowania do samodzielnej pracy na wyższych etapach edukacji czy też życia w okresie dorosłości. Samokształcenie jest ściśle powiązane z metodami uczenia się i szkoła ma obowiązek o dbanie o istniejące już formy i starać się je ulepszać.

Plan Pracy

Metody uczenia się.
Techniki uczenia się.
Proces samokształcenia
Przygotowanie uczniów do samokształcenia.