Inkowie - geneza

Inkowie, Inka, plemię zamieszkujące południowo-zachodnią część Ameryki Południowej, które prawdopodobnie w połowie XII w. stworzyło doskonale zorganizowane państwo o nazwie Tawantinsuyu ("państwo pszczół"). Dzięki ekspansywnej polityce władców szybko wchłonęli okoliczne drobne państewka, samodzielnie funkcjonujące wcześniej na terenie Ameryki Południowej, narzucając im własną organizację państwową, religię i język (kiczua).

W okresie największego rozkwitu Tawantinsuyu zajmowało powierzchnię przeszło 950 tys. km2 i liczyło co najmniej 7 mln mieszkańców. Głównym ośrodkiem państwa Inków było miasto Cuzco (w chwili odkrycia przez Europejczyków zbudowane na planie zbliżonym do kształtu ciała pumy, czczonej przez Inków za odwagę i siłę). Innymi ośrodkami Inków były m.in.: twierdza Sacsahuaman, Tambo Machay - sanktuarium wody, Kenko - miejsce kultowe i obserwatorium słoneczne, Machu Picchu, pałac Pilcocaina na Wyspie Księżyca na jeziorze Titicaca.

Dokładniejsza historia dynastii panujących znana jest dopiero od objęcia władzy przez Paca-kuti Inka Yupauki w 1438. Przypisuje się mu największe podboje oraz podział administracyjny kraju na cztery prowincje: Qulla Suyu (dzisiejsza Boliwia, północne Chile i część Argentyny), Kunti Suyu (na południowy zachód od Cuzco), Cinca Suyu (północna część dzisiejszego Peru, Ekwador) i Anti Suyu (wschodnie zbocza Andów). Każda z tych dzielnic składała się z kilku mniejszych jednostek administracyjnych, na czele których stał kuraka, te z kolei obejmowały terytorium kilku wsi czy miast. Podstawową jednostką w państwie był ród (ayllu), początkowo zorganizowany na zasadzie więzów krwi, później także więzów terytorialnych, który wspólnie uprawiał określoną część gruntów. Szeregowy poddany związany był ze swoim rodem dożywotnio. Na czele państwa Inków stał władca absolutny - Inka Sapa (Jedyny), wywodzący się od boskiego Słońca i sam uważany za boga. Następcę wybierał spośród synów (nie musiał być nim pierworodny). Ciało zmarłego Inki mumifikowano i umieszczano w pałacu, który był jego główną siedzibą (Mumifikacja). Mumia siedziała na złotym tronie, obok którego znajdował się naturalnej wielkości złoty posąg Inki. Pałac taki stawał się świątynią, a nowy Inka budował dla siebie kolejną siedzibę.

Poza Inką do uprzywilejowanych mieszkańców Tawantinsuyu należeli jego krewni, piastujący najwyższe urzędy państwowe (m.in. stanowiska arcykapłana i zarządców prowincji). Niższy szczebel w klasie panującej zajmowali kurakowie, będący ogniwem pośrednim między Inką a ludem. Cała ludność podległa podzielona była wg wieku na 12 klas, każda z nich miała ściśle określone warunki pracy i tylko ostatnia, ludzie po ukończeniu 60 roku życia, zwolnieni byli z obowiązku produkcyjnego.

Siły zbrojne

Pomimo rozległego obszaru Tawantinsuyu istniał tylko jeden zawodowy oddział wojskowy, będący gwardią przyboczną Inki. Inne oddziały formowano w wypadku wojny, zbierając i łącząc je w związki taktyczne w stolicach dzielnic. Obowiązek służby wojskowej obejmował każdego mężczyznę - poddanego. W armii panowała bardzo surowa dyscyplina. Wziętych do niewoli dowódców nieprzyjacielskich wtrącano do lochów z jadowitymi wężami, a pozostali jeńcy po ukorzeniu się przed świątynią Słońca w Cusco i synem Słońca Inką wracali do ojczyzny, wcielonej już do państwa Inków i od tej chwili byli jego obywatelami, posiadającymi pełnię praw i obowiązków.

Gospodarka

Podstawą gospodarki państwa była uprawa roli oraz hodowla lam (zwierzęta uważane za święte, wykorzystywane jedynie jako juczne, nie pociągowe). Inkowie uprawiali przede wszystkim kukurydzę, na mniej urodzajnych terenach ziemniaki, jak również fasolę i paprykę. Z powodu częstego w Andach braku wody Inkowie posiadali stosunkowo doskonały system kanałów nawadniających.
Osiągnięcia cywilizacyjne Inków

Inkowie, zwani przez konkwistadorów "Rzymianami Ameryki Południowej", wznosili monumentalne kamienne budowle, konstruowane z potężnych bloków łączonych bez użycia zaprawy (Cuzco, Machu Picchu, twierdza Pisac, Sacsahuaman). Nie znając wynalazku koła ani wozu, dokonali niezwykłego osiągnięcia, budując system dróg liczący łącznie ok. 20 tys. km.

Najważniejszą z nich była tzw. Wielka Droga Królewska, biegnąca między pasmami Andów na długości ok. 5300 km. Równolegle do niej prowadziła nieco krótsza (4300 km) droga nad brzegiem Oceanu Spokojnego. Oba główne trakty, o szerokości 8 metrów każdy, powiązane były ze sobą w różnych miejscach drogami łącznikowymi, biegnącymi głównie wzdłuż rzek spływających z gór, a także po trawersach zboczy Andów. Niektóre z nich prowadziły na wysokości przekraczającej 5500 m. Wzdłuż Wielkiej Drogi Królewskiej zbudowano rowek, którym płynęła, ku wygodzie podróżnych, świeża woda.

Wzniesiono również liczne tambos - gospody, w których można było odpocząć lub zanocować. Istniały także specjalne "hotele" dla władcy i jego rodziny. Przy wszystkich drogach znajdowały się składy żywności, odległe od siebie o dzień marszu.

Przy każdym zajeździe stale dyżurowało po dwóch biegaczy, stanowiących państwową służbę pocztową. Dzięki krótkim odcinkom, które pokonywali, maksymalna szybkość takiej sztafety dochodziła do 400 km dziennie (informacje biegacze przekazywali sobie ustnie).
Wszystkie drogi były doskonale konserwowane przez specjalną służbę drogową. Po podboju Inków przez Hiszpanów, drogi zostały w stosunkowo krótkim czasie zniszczone. Do dziś zachowały się jedynie ich fragmenty, zwłaszcza Wielkiej Drogi Królewskiej, która jeszcze do początków XX w. była najdłuższą drogą świata.

Rok w kalendarzu inkaskim liczył 365 dni, podzielonych na 12 miesięcy i rozpoczynał się od przesilenia grudniowego. W ciągu roku przypadało wiele uroczystości i świąt związanych przede wszystkim z kalendarzem rolniczym, a także z rodziną i godnościami władcy.

Rozpad imperium inkaskiego rozpoczął się w 1527. Nagła śmierć władcy Huayna Capaca spowodowała spór o sukcesję pomiędzy jego dwoma synami (Huascarem i Atahuallpą) i długotrwałą wojnę domową. Dezorganizację tę wykorzystali Hiszpanie, którzy pod wodzą F. Pizarra podbili (1531-1534) państwo Inków i niemal całkowicie zniszczyli ich kulturę. Dzisiejsi Indianie w Peru, Boliwii, Ekwadorze w dużej części są potomkami dawnej ludności tego państwa.

1. Tahuantinsuyu nie znaczy "państwo pszczół" ale "cztery połączone ze sobą części", Tahuantinsuyu było nazywane Państwem Pszczół.
2. Inkowie nie narzucali organizacji a jedynie zwierzchnictwo, nie narzucali religii lecz kazali czcić jako najwyższego ich boga, "keczuanizacja" nastąpiła pod panowaniem Hiszpanów a nie Inków.
3. Ponad kuraką stał apu - "wielki pan"
4. Sapa Inca dokładniej był synem Inti (Słońca).
5. Następcę wybierano, a nie wybierał. Decydowało o tym kilka czynników.
6. Znali koło lecz go nie potrzebowano. Częsty błąd.
7. Kalendarz składał się z 354 dni podzielonych na 12 miesięcy synodycznych. Inkowie mieli przynajmniej 3 początki roku. Oba przesilenia i przejście Słońca przez zenit w Cuzco - święta raymi. Proszę zajrzeć do "Mitów, rytuałów i polityk Inków" do rozdziału 10.