Formy geomorfologiczne powstałe w procesach eolicznych

Formy geomorfologiczne powstałe w procesach eolicznych.

Procesy eoliczne - procesy geologiczne i rzeźbotwórcze zachodzące pod wpływem działania wiatru.

Działalność wiatru polega przede wszystkim na transportowaniu luźnych cząstek skał i minerałów. W związku z tym procesy eoliczne najsilniej działają w klimacie suchym o dużych dobowych i rocznych amplitudach temperatury oraz na obszarach równinnych pokrytych ubogą szatą roślinną, a więc na obszarach sprzyjających erozji skał. Warunki takie występują na obszarach pustynnych, półpustynnych, stepowych i skalistych, a także na wybrzeżach morskich.

Niszcząca działalność wiatru przejawia się w trzech procesach: korazji (erozja), deflacji (transport) i akumulacji.

Korazja polega na formowaniu i ścieraniu skał przez cząstki transportowane przez wiatr. Cząstki takie uderzają o skały i szlifują je, co prowadzi do powstawania form o najdziwniejszych kształtach, takich jak grzyby skalne. Swój charakterystyczny kształt zawdzięczają one temu, że stoki skał najsilniej niszczone są u podnóży.

Deflacja (transport) jest procesem najbardziej charakterystycznym dla działalności wiatru. Polega na wywiewaniu luźnych cząstek skalnych aż do odsłonięcia litej, niezerodowanej skały, tzw. bruku deflacyjnego. Działalność deflacyjna powoduje powstawanie mis deflacyjnych - wgłębień (kotlin) powstałych wskutek wywiewania mniej odpornego podłoża skalnego. Na terenach występowania skał o różnej odporności na erozję tworzą się ostańce. Skały mniej odporne niszczeją i są wywiewane szybciej od skał bardziej odpornych. Typowe ostańce występują głównie na pustyniach kamienistych.

Najważniejszą formą deflacyjną są pustynie. Zajmują one powierzchnię 20 mln km2, czyli 12% lądowej powierzchni Ziemi. Pustynie dzielą się na: p. piaszczyste (ergi) - np. Wlk. Erg Wschodni, Wlk. Erg Zachodni na Saharze, pustynia Kara-Kum i Kizył-Kum w Azji, pustynia Ar-Rub al.-Chali na płw. Arabskim, Wlk. Pustynia Piaszczysta i Wlk. Pustynia Wiktorii w Australii, p. żwirowe (serir) - np. Pustynia Gobi czy Pustynia Gibsona, p. kamieniste (hamady) - Sahara (Ahaggar, Tibesti, Al.-Hamada, Tanizruft), p. ilaste.

Istnieją dwie podstawowe formy powstałe w procesie akumulacji. Są to wydmy i lessy. Wydmy dzielą się na dwa rodzaje: barchany i wydmy paraboliczne. Barchany są zwrócone stroną wypukłą do wiatru, przyjmują niewielkie rozmiary. Z czasem mogą przekształcić się w wały piaszczyste, przekraczające wysokość 100 m.. Wydmy paraboliczne występują w klimatach wilgotnych, zwrócone są stroną wklęsłą do wiatru. Wydmy, na których piasek jest ciągle przewiewany przez grzbiet na stronę zawietrzną to wydmy wędrowne. Średnia wysokość wydm wynosi kilkanaście metrów, nachylenie stoku nawietrznego 3 - 12o, zawietrznego 25 - 33o. Lessy powstają przez przenoszenie i akumulację pylastych produktów wietrzenia skał. Pył osadza się między łodygami traw, przede wszystkim na obszarach stepowych, gdzie przeważają wiatry o stałym kierunku. Less składa się głownie z pylastego kwarcu (60 - 70%) i węglanu wapnia (10 - 25%). Największe złoża lessu występują w Chinach - złoża te utworzyły się z pyłu nawianego z pustyni Gobi. W Europie złoża lessu występują na Węgrzech, w Rumunii i w Polsce (wyż. Małopolska, wyż. Lubelska, Przedgórze Sudeckie). Współcześnie less tworzy się w środkowej Azji i na pustynnech obszarach Ameryki Płn.

Bibliografia:
1. H. Radlicz - Rhlowa, M. Wiśniewska - Żelichowska "Podstawy Geologii", WSiP Warszawa 1988
2. Jan Flis "Szkolny Słownik Geograficzny", WSiP Warszawa 1985 3. "Nowa Encyklopedia" PWN, PWN Warszawa 1996
4. B. Modzelewska, E. Piełowska "Podstawy geografii fizycznej i geologii dla klasy I i II LO", Stowarzyszenie Oświatowców Polskich Toruń 1997

Monika Mikołajczyk
Konrad Kublicki
Marcin Mądry
Mateusz Mroczek
Tomek Skórski
Wojciech Szczecina
kl. II c