Przeworsk zabytki

Zabytki Przeworska

WPROWADZENIE

Poprzez to opracowanie pragnąłbym zainteresować Czytelnika zabytkami dawnej sztuki miasta Przeworska. Ponadto chcę zwrócić uwagę na często niedostrzegalne wartości artystyczne, z którymi spotykamy się na co dzień.

Przeworsk jest miastem typowo średniowiecznym. Rozwój jego przypada na schyłek gotyku. O tym fakcie świadczą monumentalne budowle, czyli dawny kościół i klasztor zakonu Bożogrobców, obecnie kościół parafialny, kościół i klasztor Bernardynów, ratusz, fragmenty murów obronnych. Z dziedziny zaś malarstwa, rzeźby i przemysłu artystycznego zachowały się dwa freski w klasztorze Bernardynów, przedstawiające drogę krzyżową, a w kościele farnym chrzcielnica, płyty nagrobkowe Rafała Tarnowskiego i jego żony oraz obraz Tarnowskich z roku 1490.
W ciągu następnych wieków zmieniły się upodobania artystyczne ludności i fundatorów. Miały na nie wpływ nie tylko czynniki kulturalne, ale również gospodarcze i społeczne. Materialnych świadectw czasów renesansu i manieryzmu nie ma zbyt wiele w Przeworsku. Stanowią je nieliczne nagrobki oraz duży, piękny manierystyczny szczyt wzniesiony nad trójbocznie zakończonym prezbiterium kościoła Bernardynów. Okres baroku pozostawił po sobie kaplicę „Grobu Bożego” wzniesioną przy kościele farnym oraz wiele ruchomych dzieł sztuki, jak: obrazy, ołtarz rzeźbione i malowane na ścianie, stalle, ornaty, dzwony itp. zachowane w obu kościołach. Ponadto pod koniec tego okresu powstały kościółek i klasztor SS Miłosierdzia oraz budynek przyramkowy, zwany oberżą. Do budowli z początku XIX wieku zaliczamy pałac utrzymany w duchu angielskiego klasycyzmu z wytwornie urządzonymi wnętrzami.

Nie można oczywiście pominąć często ludowej kultury artystycznej miasta. Po duży wkład w rozwój często ludowej kultury artystycznej miasta. Po nich to pozostało wiele pamiątek w postaci budynków mieszkalnych, zagród chłopskich, typowych dla naszego regionu. Mieszczanie byli także wspaniałymi twórcami wielu ruchomych dzieł sztuki jak: zachowany w kościele farnym obraz nagrobkowy Tarnowskich, fresk w kaplicy Bożego Grobu przedstawiający „ Zmartwychwstanie ” z roku 1782, dzieło mieszczanina Antoniego Jopińskiego, monstrancja wykonana w roku 1755 przy współpracy miejscowych złotników. W miejscowym Muzeum znajduje się obraz malowany na płótnie z XVII wieku, przedstawiający „ Adorację ” przed szopką ”. pamiątką po słynnym rzeźbiarzu Antonim Rarogiewiczu są dwa ołtarze, główny i św. Antoniego w kościele Bernardynów oraz dwa boczne w kościele farnym. Brał on również udział w Wystawie Krajowej we Lwowie w roku 1894 i za swą rzeźbę przedstawiającą Chrystusa (obecnie eksponowaną w muzeum) otrzymał srebrny medal.

Najazd nieprzyjaciół ze wschodu, zaborcy austriaccy, I i II woja światowego, pożary, zniszczyły wiele zabytków. Pastwą najazdu tatarskiego stał się gotycki zamek Tarnowskich, a za czasów rządów austriackich, głównie Józefa II padły ofiarą dwa gotyckie kościoły: św. Katarzyny i Matki Boskiej Śnieżnej, trzy bramy miejskie oraz wspaniałe i ozdobne odcinki murów obronnych. Podczas I wojny światowej, kwaterujące wojska rosyjskie zniszczyły modrzewiowy dworek, starą, XVIII – wieczną siedzibę Lubomirskich. Potem hitlerowcy spalili zabytkową, barokową synagogę oraz rozebrali budynek starego sądu i odcinek murów obronnych przy ul. Kazimierzowskiej. Natomiast Brama Jarosławska podła zniszczona pożarem a wraz z nią spaliły się dokumenty tam przechowywane. Jednak ofiarą częstych pożarów były również domy mieszczańskie.
Wielkim wrogiem zabytków był i jest człowiek. Brak patriotycznego stosunku do posiadanego dziedzictwa kulturalnego stanowi główny czynnik niszczący często dla błahej przyczyny wartościowe obiekty. Stąd także wywodzą się częste usiłowania, aby budynkom zabytkowym nadać pseudo nowoczesne kształty. To samo robi się z ruchomymi dziełami sztuki.
W pewnym stopniu do uratowania zabytków ruchomych, dokumentów przeszłości, dzieł rąk ludzkich, również pamiątek przyczyniło się w Przeworsku muzeum, powstałe w roku 1958.
Wśród licznych zabytków minionych wieków powstaje nowy Przeworsk. W miejscu dawnego domku mieszczańskiego lub zagrody chłopskiej buduje się dom o współczesnych formach artystycznych, wyrastają bloki mieszkalne o kilku kondygnacjach, budynki administracji terenowej, służby zdrowia i zakładów przemysłowych. Kontrastuje z nimi dawne budownictwo, które jako relikty przeszłości należałoby nie tylko otoczyć opieką, ale również konserwować, aby stanowiły niezaprzeczalny dowód dawnej kultury naszego miasta.
Tą krótką przedmowę chciałbym zakończyć słowami Feliksa Kanclerza, … Wielką prawdą jest powiedzenie, że naród żyje tak długo, jak istnieją pomniki jego kultury. Kataklizmy dziejowe mogą naród zniszczyć, lecz gdy pozostaną pomniki jego kultury, pamięć o tym narodzie będzie wierna. Ludzkość będzie o nim wiedzieć… ”.


RATUSZ, MUZEUM I BUDYNKI STANOWIĄCE WŁASNOŚĆ MIASTA

RATUSZ

Ratusz pochodzi z pierwszej połowy XV wieku. Fundował go założyciel miasta. Jan z Tarnowa. Dokładną datę budowy trudno ustalić. Z dokumentu wystawionego przez Rafała Tarnowskiego w roku 1473 wynika, że ratusz już w tym czasie istniał 1. Najprawdopodobniej wznosił go Wacław Klepacz, budowniczy pozostający w służbie zamkowej.
Obiekt usytuowany jest we wschodniej połaci rynku, na najwyżej wzniesionym miejscu. Wybudowany jest z cegły gotyckiej, podobnej do tej, która znajduje się w murach obronnych. Początkowo posiadał dach gontowy z drewnianą wieżyczką. Podczas kapitalnego remontu który został przeprowadzony w roku 1909 zmieniono gachową konstrukcję, nadając jej formę mansardową i pokryto dachówką karpiową. Wykonano również nową, drewnianą wieżę z loggią obitą blachą 2. Dobudowano parterową, murowaną przybudówkę nakrytą tak samo dachówką zwaną karpiówką 3.
Ratusz posiada dwie kondygnacje i częściowo jest podpiwniczony. Elewację zachodnią, frontową, zamkniętą u góry gzymsem, wieńczy trójkątny przyczółek, którego na osi znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca herb miasta. Główne wejście stanowi portal flankowany pilastrami dźwigającymi belkowanie z trójkątnym przyczółkiem. W całość budowli od strony zachodniej wtopiona jest drewniana wieża. Nad jej loggią, umieszczony jest zegar 4. Wyżej, nad dwukondygnacjowym zwieńczeniem widnieje herb miasta „Leliwa”, u którego podstawy umieszczone jest wyobrażenie ręki z mieczem – symbol prawa karania śmiercią przez sąd miejski 5.
W pomieszczeniach na parterze, w których dominuje dużych rozmiarów sień, znajdują się sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami. Sień posiada spadek od wschodu w kierunku zachodnim, zgodnie z konfiguracją terenu. Do mniej więcej drugiej dziesiątki XIX wieku parter użytkowany był jako zajazd. Tu mieściły się także miara i waga 6. Natomiast piętro ratusza przeznaczone było na biura magistralu i lokal sądu wójtowsko – ławniczego. Piwnica służyła dawniej na więzienie 7. Po zorganizowaniu państwowego sądownictwa część pomieszczeń piętrowych zajęła szkoła męska, a od 1903 roku szkoła żeńska. Obecnie ratusz zajmuje administracja miejska a na parterze mieści się restauracja. W Przybudówce mieściła się ochotnicza straż pożarna, wozownia, stajnia, magazyny i areszty. Obecnie służy ona na pomieszczenie działów Prezydium Miejskiej rady Narodowej – Urząd Stanu Cywilnego, oraz Powiatowe Archiwum państwowe.

.........

Pozostałą część pracy znajdziesz w załączniku.
Praca została wyszczególniona, przez prof. Czajkowskiego, więc chyba jest ogólnie ok. Jest ona umieszczona w załączniku, gdzie zamieszczam przypisy, dla bardziej zainteresowanych.