Ery i okresy ziemi (ściąga)

PREKAMBR (4,5 mld - 600 mln)
<BR>Powst. platforma wsch. - europ., fundamenty krystaliczne kontynentów (kratony), tarcza syberyjska i kanadyjska, pierwsze ślady życia (delikatne nie pozostawiły skamieniałości), atmosfera ziemska i hydrosfera, wyst. liczne ruchy górotwórcze. Pasma górskie zostały zniszczone. Skały prekambryjskie: gnejsy, łupki krystaliczne, granity. Zachodził metamorfizm i zjawiska plutoniczne. Na obszarze polskim wyst. platforma wsch. europejska przykryta osadami późniejszych er, gnejsy w Sudetach, masyw Śnieżnika, łupki krystaliczne w Tatrach zach.
<BR>PALEOZOIK (600 mln. - 225mln.)
<BR>Orogenezy : kaledońska i hercyńska. Powstały liczne pasma górskie apallachy w Am. Pn., trzęsienia ziemi, zjawiska wulkaniczne, zachodził metamorfizm i plutonizm. Tworzyły się obniżenia (baseny) i zapadliska śródgórskie, powstawały w nich pokłady węgla kamiennego. Zmieniał się zasięg mórz i kształt lądów. Pojawiają się bardziej złożone organizmy roślinne i zwierzęce. W końcu paleozoiku pojawiają się pierwsze gady. Pojawiają się organizmy posiadające skorupki i szkielety. Skamieniałości przewodnie: trylobity, grabtolity, głowonóg, ramienionóg, koral.
<BR>Kambr (570mln - 500mln.)
<BR>Powst. piaskowce kwarcytowe, kwarcyty i łupki krystaliczne wyst. w górach Świętokrzyskich i bud. ich najwyższe pasmo - Łysogóry. Wapienie kambryjskie wyst. w okolicach Wojcieszowa w górach kaczawskich.
<BR>Ordowik (500mln. - 435mln.)
<BR>W końcu ordowiku zaznacza się pierwsza faza orogenezy kaledońskiej. Obszar Polski pokrywa zbiornik morski. Zlepieńce, piaskowce w G. Świętokrzyskich, szarogłazy w Sudetach.
<BR>Sylur (430mln. - 395mln.)
<BR>Orogeneza kaledońska wypiętrzone zostają południowe G. Świętokrzyskie, Kaczawskie w Sudetach. Działalność wulkaniczna, powstają skały wulkaniczne (serpentynity) występują na pogórzu sudeckim.
<BR>Dewon (395mln. - 345mln.)
<BR>Kończy się orogeneza kaledońska. Utworzone w Sylurze łańcuchy górskie ulegają intensywnej erozji dostarczając materiału skalnego do tworzenia się skał osadowych. Klimat ciepły, tworzyły się rafy koralowe. Wapienie kaledońskie w Chęcinach koło Kielc, Dębniku koło Krakowa. W okolicach Chęcin wapienie (marmury Chęcińskie) są jasno szare z wtrąceniami białego kalcytu. Wapienie Dębnickie są ciemne niekiedy czarne, posiadają białe wtrącenia kalcytu. Dolomity w G. Świętokrzyskich, serpentynity na przedgórzu sudeckim.
<BR>Karbon (345mln. - 280mln.)
<BR>Orogeneza hercyńska. W całości wypiętrzyły się Sudety i Świętokrzyskie. Zjawiska wulkaniczne, metamorficzne i plutonizm. Powstały intruzje magmowe, w których utworzyły się masywy granitowe, tworzące trzon krystaliczny Tatr i Karkonoszy, wyst. także w okolicach Strzegomia, Strzelin, Ślęży. Sjenit wyst. w Sudetach w okolicy Złotego Stoku. Porfir, melafir i diabazy wyst. w okolicach Chrzanowa i Krzeszowic koło Krakowa. Powstało zapadlisko Śląsko - Krakowskie (istniały także zapadliska w innych częściach Europy) w obniżeniach tych tworzyły się pokłady węgla kamiennego. Węgiel kamienny w Polsce wyst. na Wyżynie Lubelskiej, Śląskiej i Nizinie Śląskiej. Rudy polimetaliczne wyst. w Sudetach (rudy żelaza, miedzi, cynku i ołowiu, uran, srebro, złoto, nikiel), Łupki ogniotrwałe w okolicach Nowej Rudy.
<BR>Perm (290mln. - 225mln.)
<BR>Klimat gorący, pustynny. Powstawały czerwone piaskowce w Sudetach. Powst. rudy miedzi na Nizinie Śląskiej (Lubin, Bolesławiec, Złotoryja, Głogów). Powst. piryt (rudy w G. Świętokrzyskich), ropa naftowa i gaz ziemny (pomorze zachodnie oraz Krosno Odrzańskie), Zlepieniec Zygmuntowski (G. Świętokrzyskie). Powst. porfiry, melafiry w Sudetach oraz sole kamienne i potasowo - magnezowe (Kujawy: Kłodawa, Inowrocław, Wapno, Ciechocinek, Janikowo, Kołobrzeg i Zatoka Pucka).
<BR>MEZOZOIK (225mln. - 65mln.)
<BR>W mezozoiku istnieje Laurazja i Gondwana. Laurazja rozpada się na Eurazję i ląd północnoamerykański. Zaczyna tworzyć się ocean Atlantycki. Na starych częściach lądów kształtują się pokrywy osadowe. W końcu kredy mają miejsce pierwsze ruch orogenezy alpejskiej. Pojawiają się dinozaury, praptaki. Skamieniałości przewodnie amonity i telomity.
<BR>Trias (225mln. - 195mln.)
<BR>Czerwone piaskowce w Sudetach i na przedgórzu sudeckim. W Polsce wyst. morze (zalew morski), tworzą się wapienie muszlowe wyst. w G. Świętokrzyskich i Wyżynie Śląskiej. Dolomity w Tatrach i na Wyżynie Śląskiej. Rudy cynku i ołowiu z domieszką srebra i tytanu (Olkusz, Zawiercie, Bytom, Tarnowskie Góry), zlepieńce w Tatrach i margle na Dolnym Śląsku. Tworzy się geosynklina (obniżenie skorupy ziemskiej w którym gromadzą się skały osadowe, które w przyszłości będą budowały góry fałdowe, może to być dno zbiornika wodnego).
<BR>Jura (195mln. - 140mln.)
<BR>Wapienie białe w Pn. części G. Świętokrzyskich. Rudy żelaza (syderyty ilaste) region Świętokrzyski okolice Kielc, Częstochowy i Łęczycy. Wapienie jurajskie na wyżynie krakowsko - częstochowskiej, w Tatrach, Pieninach. Margle (Tatry, Pieniny). Sygnały orogenezy alpejskiej. Zaczął formować się wał środkowopolski (kujawsko - pomorski) ma on charakter antykliny po obu stronach wału zaczynają powstawać obniżenia w formie niecek (synklin). Trwa sedymentacja w geosynklinie Karpackiej.
<BR>Kreda (140mln. - 65mln.)
<BR>Faza zarambijska orogenezy alpejskiej, całkowite wypiętrzenie wału środkowopolskiego i powst. niecek po obu jego stronach. Niecka szczecińsko-mogileńsko-łódzka i miechowska na zach., niecka brzeżna na wsch. Kształtuje się monoklina przedsudecka. W Kredzie wyst. regresja. Margle wyst. na wyż. Lubelskiej i w okolicach Opola na D. Śląsku. Margle, opoki, gezy (na wyż. Lubelskiej). Kreda pisząca (Mielnik, Krolnica nad Bugiem, okolice Chełma). Wapienie, kreda (Niecka Nidziańska). Piaskowce (Bolesławiec, Lwówek Śląski, Kotlina Kłodzka). Wypiętrzany zostaje Pieniński pas Skałkowy. Tatry pojawiają się jako wyspa.
<BR>KENOZOIK (od 65mln. lat)
<BR>Trzeciorzęd:
<BR>I okres kenozoiczny, orogeneza alpejska, wypiętrzają się Tatry i Karpaty zewn., tworzą łuk, mają bud. płaszczowinową i zbud. ze skał fliszowych (na dnie zbiornika skały poch. morskiego), ulegają sfałdowaniu i bud. góry fałdowe powst. zapadliska Podkarpackie w zapadlisku liczne surowce mineralne pochodzenia. chemicznego i organicznego oraz skały okruchowe, sole kamienne (Wieliczka, Bochnia, Tarnów), siarka (Tarnobrzeg, Staszów, Grzybów, Szydłów, Lubaczów), ropa naftowa, gaz ziemny (Krosno, Jasło, Gorlice, Lubaczów, Jarosław), gipsy (Niecka Nidziańska, Pińczów, Wiślica), piaskowce (karpaty Zewn.), węgiel brunatny (Bełchatów, Konin, Turek, Gubin, Zielona Góra, Bogatynia). Sudety i Świętokrzyskie ulegają odmłodzeniu, zostają wydźwignięte, w Sudetach tworzą się powierzchnie spękań, wzdłuż których następuje przesunięcie mas skalnych, powstają uskoki, Sudety kształtują się jak góry zrębowe, zjawiska wulkaniczne w Sudetach (porfiry, melafiry, bazalty) w Pieninach andezyty.
<BR>Czwartorzęd
<BR>orogeneza alpejska, góry Europy Pd, Himalaje, Ameryki Pn. i Pd., zapadliska w sąsiedztwie gór, rozkład lądów i oceanów, kształtuje się zarys współczesnej rzeźby kontynentów, wulkany w strefie śródziemnomorskiej, Japonii, Indonezji, Islandii, w czwartorzędzie kształtuje się M. Bałtyckie, pojawił się praczłowiek, następuje epoka lodowa (plejstocen), wyginięcie części organizmów.
<BR>