Sarmatyzm w literaturze epok późniejszych

Wstęp: Sarmatyzm – światopogląd polskiej, XVII-wiecznej szlachty, według którego pochodzi ona od walecznego i dzielnego ludu Sarmatów – jego źródłem jest chęć utrzymania „złotej wolności”; jego cechy to konserwatyzm, przywiązanie do religii, tradycjonalizm, niechęć wobec zmian, pieniactwo,
- J. Ch. Pasek „Pamiętniki” – informacje o życiu codziennym szlachty sarmackiej, jej zwyczajach, kulturze, upodobaniach, skłonności do pieniactwa, awanturnictwa
- W. Potocki „Transakcja wojny chocimskiej” – epos idealizujący rycerzy, mówi o waleczności, dzielności – miał zmobilizować współczesnych do obrony zagrożonej przez Turków ojczyzny

Rozwinięcie: Żywa obecność sarmatyzmu w kulturze polskiej wieków późniejszych

Krytyka sarmatyzmu:
-I. Krasicki „Do króla”, „Pijaństwo” – satyry – uwypuklone zostały wady szlachty sarmackiej jak opilstwo, próżność, rozpolitykowanie, niechęć do reform; w satyrze „Do króla” ukryta ironia – wady władcy wymienione w utworze są tak naprawdę jego zaletami – zakamuflowana krytyka zacofania społeczności szlacheckiej
- J. U. Niemcewicz „Powrót posła” – starosta Gadulski: przedstawiciel szlachty sarmackiej; jego cechy: porywczość, pieniactwo, gadulstwo, zacofanie, niechęć do reform – konserwatyzm; postrzeganie spraw kraju przez pryzmat własnej gospody
- „Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta”
- J. Słowacki „Grób Agamemnona” – podmiot liryczny obarcza szlachtę - „czerep rubasznego” - za brak porozumienia z ludem, „duszą anielską”, który był przyczyną upadku powstania lisopadowego

Sarmatyzm – ostoją polskości
- A. Mickiewicz „Pan Tadeusz ” – dwór w Soplicowie, gdzie kultywowano polską tradycję, ściśle określony porządek, szacunek dla starszych.; patriotyzm – szlachta, mimo sporów, potrafiła współdziałać w walce z wrogiem ojczyzny
- A. Fredro „Zemsta” - komiczna kreacja świata, szlachta ukazana w krzywym zwierciadle, pobłażliwość dla złych cech Cześnika i Rejenta; pieniactwo i wybu- chowość Cześnika nie śmieszy, lecz bawi; prostolinijność i gościnność Cześnika vs obłuda i wyrachowanie Rejenta
- H. Sienkiewicz „Potop”, „Ogniem i mieczem”, „Pan Wołodyjowski” – idealizacja polskiej szlachty siedemnastowiecznej – podkreślenie patriotyzmu i waleczności Polaków, walka w obronie wiary katolickiej

Zakończenie: Sarmatyzm jest trwałym elementem polskiej kultury, wielu artystów się do niego odwoływało, jego przejawy widoczne są również dzisiaj