Narząd wzroku - oczy

Większość informacji o otaczającym świecie dociera do nas przez narząd wzroku – oczy. Naukowcy stwierdzili , że 80% tego, co pamiętamy, widzieliśmy.

Nasze oczy dostarczają nam wielu informacji o odległości, kształcie i ruchu oraz, oczywiście, o barwach. Dzięki poruszaniu się w górę, w dół i w bok pozwalają nam na najszersze, jak to tylko możliwe, widzenie otoczenia.

Jak pracuje oko
Ludzie i zwierzęta potrafią nie tylko odbierać obrazy uzyskiwane na siatkówce, ale także odpowiednio je interpretować. Dzieje się tak dlatego, że oko jest połączone z mózgiem poprzez nerw wzrokowy, który znajduje się wewnątrz niewielkiej szypuły w tylnej części gałki ocznej. Informacje z siatkówki są błyskawicznie przenoszone wzdłuż nerwu wzrokowego do mózgu. Te wszystkie informacje przybierają postać impulsów, które mózg następnie przetwarza.

Każde oko widzi przedmiot pod nieco innym kątem, dlatego przesyła do mózgu odmienną informację. We wczesnym dzieciństwie mózg uczy się składać te dwa obrazy w jedną całość, dlatego widzimy pojedynczy obraz, a nie podwójny. Ten powstały obraz pozwala nam stwierdzić, czy dany obiekt jest bryłą oraz jak położony jest względem innych przedmiotów. Taki sposób widzenia nosi nazwę trójwymiarowego

Nasz mózg zatem umożliwia prawidłowe widzenie. Światło przechodzące przez soczewkę załamuje się , czyli ulega refrakcji, a to powoduje, że obraz padający na siatkówkę jest odwrócony. Dlatego mózg odpowiednio odczytuje docierające do niego impulsy i natychmiast odwraca obraz . Nauczenie się tego wymaga jednak trochę czasy, dlatego maleńkie dzieci w rzeczywistości widzą „odwrotnie”.

Budowa oka
Oko ludzkie przypomina kształtem małą piłkę. Pośrodku przedniej części oka znajduje się przezroczysta, mocna warstwa zwana rogówką. Przechodzi w białą część oka – twardówkę, która otacza niemal całą gałkę oczną. Twardówka jest pokryta cienką warstwa tkanki, wewnątrz której przebiega sieć drobnych naczyń krwionośnych. Rogówka jest przezroczystą soczewką , przez którą przechodzą promienie świetlne. Jest to soczewka o stałej ogniskowej – zawsze znajduje się w tym samym miejscu i nie zmienia kształtu.

Za twardówką znajduje się tęczówka. Jej nazwa w wielu językach pochodzi od greckiego słowa oznaczającego tęczę. Najczęściej tęczówki są niebieskie, zielone lub brązowe. W rzeczywistości tęczówka ma kształt dysku z otworem pośrodku. Ten otwór to źrenica, przez którą przechodzi docierające do niej światło. W jasnym świetle tęczówka kurczy się, w wyniku czego źrenica staje się bardzo mała, umożliwiając wniknięcie niewielkiej ilości światła. W ciemnościach tęczówka rozkurcza się i rozciąga, powodując poszerzenie źrenicy i umożliwiając wejście większej ilości światła do oka. Źrenice powiększają się także, kiedy odczuwasz duże emocje, takie jak miłość i strach.

Przestrzeń pomiędzy rogówką a tęczówką wypełniona jest przezroczystym płynem, zwanym cieczą wodnistą. Dzięki niemu rogówka jest gładka i wolna od zarazków.

Za tęczówką znajduje się soczewka. Jest bardziej miękka i elastyczna niż rogówka. W stałym położeniu utrzymuje ją sieć włókien zwanych więzadłami obwódkowymi. Do soczewki przymocowany jest mięsień rzęskowy, który kurcząc się i rozkurczając, powoduje zmianę jej kształtu. Na przykład, kiedy patrzymy na daleki obiekt mięsień rozkurcza się i wtedy soczewka staje się szersza i bardziej płaska. Gdy patrzysz na jakiś obiekt znajdujący się blisko, soczewka jest bardziej zakrzywiona.

Za soczewką leży tylna komora oka. Wypełniona jest ona galaretowatą substancją , zwaną ciałem szklistym. Światło załamane przez rogówkę i soczewkę musi przejść przez nią , nim dotrze do siatkówki – błony leżącej w tylnej części gałki ocznej.

Pręciki i czopki
Siatkówka zbudowana jest z około 130 milionów światłoczułych komórek, zwanych pręcikami i czopkami. Pręciki są bardziej wrażliwe na światło, ale nie odróżniają barw poza niebieską i zieloną. Czopki różnicują barwy i umożliwiają ostrzejsze widzenie, ale przestają pracować, gdy jest mało światła. Dlatego, gdy się ściemnia, widzimy mniej wyraźnie, barwy „znikają”, a obraz jest w tonacji niebieskiej i zielonoszarej. Pracują nadal tylko pręciki.

W bardzo jasnym świetle pręciki „zamykają się”, natomiast czopki pracują nadal. Kiedy światło gaśnie, pręciki stają się znów aktywne.
Istnieje rodzaj ślepoty, spowodowany chorobą siatkówki , która niszczy pręciki i czopki, uniemożliwiając im prawidłowe działanie. Naukowcy pracują nad sposobem pobudzania czopków i pręcików przez wszczepienie bardzo małych elektrod, wytwarzających impulsy elektryczne. Innym pomysłem jest odtwarzanie siatkówki przez wszczepienie prawidłowych czopków i pręcików, pozyskiwanych z tkanki płodu.

Czopki są skupione na małym obszarze, zwanym dołkiem środkowym, leżącym w plamce żółtej. Większość pręcików go otacza,
a na pozostałej części siatkówki rozrzucone są również czopki. Wewnątrz plamki żółtej znajduje się przerwa w siatkówce. Promienie świetlne padające na siatkówkę nie wywołują w tym miejscu żadnego efektu, co oznacza, że w każdym oku mamy niewielką „ślepą plamkę”.

Ruch gałek ocznych
W normalnych warunkach najlepiej widzimy centralną częścią siatkówki. Dzięki temu, że możemy poruszać gałkami ocznymi, podobnie jak głową , dokładnie widzimy interesujące nas obiekty. Gałkę oczną porusza sześć mięśni , pozwalając na szeroki zakres ruchu. Oczy są chronione przed wszelkiego rodzaju urazami. Znajdują się w oczodole (zagłębieniu kostnym), wysłanym miękką tkanką tłuszczową. Kiedy upadniemy lub ktoś nas uderzy, szybciej zostanie uszkodzony oczodół niż oko.

Przód oka i wewnętrzna część powieki są wysłane przezroczystą błoną śluzową , zwaną spojówką. Chroni ona i czyści cały przód oka. Łzy wytwarzane są stale przez gruczoły łzowe leżące w zewnętrznym kąciku oka, skąd przepływają do kącika wewnętrznego. Kiedy do oka dostanie się kurz lub piasek, gruczoły produkują więcej łez, żeby wypłukać zanieczyszczenia.

Wyściółka powieki czyści oko za każdym razem, kiedy mrugamy. Zaciskamy także powieki, chroniąc oczy przed jaskrawym światłem i zanieczyszczeniami znajdującymi się w powietrzu, które mogłyby uszkodzić rogówkę. Do pewnego stopnia przed brudem chronią także rzęsy. Nawet brwi mają swoje znaczenie. Chronią oczy przed kroplami potu spływającego z czoła.

Najczęstsze wady wzroku
Krótko – i dalekowzroczność (nadwzroczność) to najczęstsze wady wzroku Krótkowidze nie widzą wyraźnie obiektów leżących daleko, a dalekowidze położonych w pobliżu. Te wady są niemal zawsze spowodowanym nieodpowiednim kształtem gałki ocznej. Żeby widzieć idealnie, oko powinno być okrągłe. Krótkowidze mają gałkę oczną wydłużoną , a dalekowidze skróconą . U niemowląt i małych dzieci występuje nadwzroczność fizjologiczna wynikająca z małego rozmiaru gałki ocznej. W miarę jej powiększania wraz z rozwojem fizycznym dziecka nadwzroczność zmniejsza się .

Zarówno krótko - , jak i nadwzroczność mogą być łatwo skorygowane przez stałe noszenie szkieł okularowych lub kontaktowych. W nadwzroczności stosuje się soczewki skupiające (wypukłe), oznaczone znakiem „+”, natomiast w krótkowzroczności soczewki rozpraszające (wklęsłe), oznaczone znakiem „-”.

Obecnie naukowcy odkryli nową metodę leczenia krótkowzroczności, polegającą na trwałym, chirurgicznym spłaszczaniu rogówki.
Nieodpowiedni kształt gałki ocznej może także upośledzić wzrok w inny sposób, powodując astygmatyzm, który zazwyczaj współistnieje z krótko – lub nadwzrocznością. Rogówka powinna mieć równomierne krzywizny, podobnie jak piłka. U niektórych ludzi (cierpiących na astygmatyzm) krzywizna rogówki przypomina bardziej piłkę do rugby, przez co oko nie może prawidłowo ogniskować promieni świetlnych.

W zależności od zniekształceń rogówki zarówno wrodzonych, jak i nabytych w czasie przebytych chorób bądź po operacjach powstaje niezborność nadwzroczna i krótkowzroczna. Objawem niezborności jest zniekształcenie widzianych obrazów.

Oko zezuje, kiedy patrzy w inną stronę niż drugie pracujące prawidłowo – przeważnie w kierunku nosa bądź na zewnątrz, czasami w górę lub w dół. Zwykle spowodowane jest to „lenistwem” jednego z mięśni poruszających gałką oczną. Aby zachęcić oko zezujące do normalnej pracy, oko prawidłowo ogniskujące zakrywa się. Jeśli to nie pomaga, problem mogą rozwiązać okulary lub leczenie chirurgiczne.

U dzieci głównymi przyczynami niezborności oka są zez i urazy. Dorośli zaś mogą zapaść na inne choroby oczu – jaskrę i zaćmę.
Jaskra to stan, w którym wzrasta ilość cieczy wodnistej pomiędzy tęczówką a rogówką, co powoduje bolesny wzrost ciśnienia w oku. Obraz może się rozmazywać, a nie leczona jaskra prowadzi do ślepoty.

W zależności od rodzaju jaskry i jej przebiegu stosuje się leczenie zachowawcze lub operacyjne. W leczeniu zachowawczym zwykle zaleca się środki zwężające źrenicę lub zmniejszające wytwarzanie cieczy wodnistej. Natomiast leczenie operacyjne polega na odtwarzaniu dróg odpływu cieczy wodnistej. Chorzy na jaskrę powinni unikać wszelkich stresowych, ponadto nie stosować używek, np. nie pić nawet słabej kawy naturalnej ani tym bardziej herbaty,
a także nie nosić szkieł przeciwsłonecznych.

Zaćma (katarakta) to zmętnienie soczewki, dlatego ludzie chorzy na tę chorobę widzą, jakby patrzyli przez zamgloną szybę. Zaćma rozwija się latami, bezboleśnie, nie dając na początku zauważalnych objawów. Można ją usunąć niszcząc zmętniałą soczewkę ultradźwiękami lub stosując kriochirurgię. W miejsce zniszczonej soczewki wkłada się nową plastikową.

Pionierem kriochirurgii w skali światowej był znany polski uczony – prof. Tadeusz Krwawicz z Lublina.

Ciekawostki :
- ludzie co 10 sekund mrugają 1-2 razy. Każde mrugnięcie trwa mniej więcej 1/3 sekundy. Oznacza to, że podczas 12-godzinnego dnia mrugamy łącznie około 25 minut !!! Nowo narodzone dzieci wcale nie mrugają – zaczynają około 6 miesiąca życia .
- płaczemy, kiedy jest nam smutno, ale nikt nie wie naprawdę dlaczego. Wydmuchujemy nos podczas płaczu, gdyż łzy spływają tam przewodem nosowo-łzowym.
- jedzenie marchewki poprawia widzenie w ciemności. Dzieje się tak dlatego, że witamina A, zawarta w marchewce, pobudza pręciki do efektywniejszej pracy. Kapusta i inne zielone warzywa dzięki witaminom pomagają zwalczać choroby oczu.
- oko ludzkie może widzieć do 10 milionów różnych odcieni barw. Niestety, istoty ludzkie, w przeciwieństwie do owadów, nie widzą ultrafioletu.