ARCHAIK
era najstarsza (3 mld lat - 1,5 mld lat temu). Skały magmowe i metamorficzne - z nich zbudowane są stare tarcze kontynentów. Miały miejsce potężne ruchy górotwórcze, doprowadziły one do sfałdowania i metamorfizacji skał; rychom tym towarzyszyły wielkie intruzje granitów. W skałach archaicznych nie stwierdzono dotychczas żadnych szczątków organicznych.
PREKAMBR
(proterozoik) - 1,5 mld - 510 mln lat temu; głównie skały magmowe i metamorficzne, z których powstały tarcze kont. Stwierdzono występowanie szczątków organicznych, rzadkie i źle zachowane szczątki zwierząt bezkręgowych (jamochłony, pierścienice, itp.) oraz sinic i bakterii i prawdopodobnie wiciowców i grzybów.
PALEOZOIK
od 520 mln lat - ok. 185 mln lat temu; dzieli się na 6 okresow: kambr, ordowik, sylur, dewon. Główne skały okruchowe, wapienie organogeniczne, pokłady soli, gipsów. W erze miały miejsce 2 wielkie orogenezy: kaledońska (przełom sylyru i dewonu), hercyńska (karbon). Występowały już wszystkie znane obecnie typy świata zewn., a ponadto pewne grupy wymarłe. Świat roślinny od glonów do wysoko uorganizowanych roślin lądowych.
ERA MEZOZOICZNA
Nazwa ery pochodzi z greckiego mesos - środkowi i dzoon - zwierzę.
Erę mezozoiczną można by nazwać średniowieczem dziejów Ziemi. Czas trwania oblicza się na około 155 milionów lat.
Era mezozoiczna jest okresem wielkich zalewów morskich. Zmieniały się granice lądów, powstał Ocean Atlantycki. Ląd północnoatlantycki oddalił się od Europy. Na półkuli południowej rozpada się ląd Gondwany na Afrykę i na Amerykę Południową, które również oddalają się od siebie.
Era mezozoiczna jest okresem względnego spokoju tektonicznego. W jurze miały miejsce słabe fałdowania staroalpejskie - kimeryjskie. Osadami tej ery są przede wszystkim wapienie, margle i piaskowce.
Klimat w erze mezozoicznej zmieniał się od ciepłego do chłodnego, obserwujemy już zróżnicowanie stref klimatycznych.
Ogromne zmiany nastąpiły w świecie organicznym. Wygasła nadzwyczaj bujnie rozwijająca się flora paprotnikowa, zaczęło się panowanie roślin nagonasiennych a pod koniec ery
- okrytonasiennych. W świecie zwierząt wielki rozwój osiągają gąbki, koralowce, szkarłupnie, jeżowce i liliowce. Z głowonogów do przewodnich należą amonity i belemnity, wymarłe z końcem ery. Licznie żyły ślimaki i małże. Wśród kręgowców charakterystyczny był gwałtowny rozwój gadów, które osiągnęły olbrzymie rozmiary i wygasły z końcem ery.
Ważnym wydarzeniem w rozwoju życia jest zjawienie się pierwszych ssaków.
W erze mezozoicznej wydzielono trzy okresy: trias, jurę i kredę.
KENOZOIK
Od 60-70 mln lat temu do dziś. Obejmuje 3-rzęd i 5-rzęd. Na 3-rzęd przypadło największe nasilenie orogenezy alpejskiej; powstały młode łańcuchy górskie (Alpidy), czasami doformowane ostatecznie w czwartorzędzie (Himalaje). Węgiel brunatny, wapienie, złoża soli i gipsu. Pod koniec 3-rzędu nastąpiło ochłodzenie zapowiadające zbliżanie się 4-rzędowej epoki lodowcowej. Bezkręgowce: małże, ślimaki, owady. Kręgowce: ryby kostnokształtne, ptaki, ssaki - małpy człekokształtne. Roślinność podobna do współczesnej, przeszła w tej erze różne przeobrażenia. 4-rzęd - dzieli się na plejstocen i holocen. Po 3-rzędzie nastąpiło krótkie ocieplenie klimatu, ustąpienie lądolodu i ochłodzenie - ponowne powiększenie zasięgu.
Zlodowacenie: -najdalej dotarło aż do Karpat, -po ociepleniu zatrzymał się na wyżynach do podnóża Sudetów, -trzecie zlodowacenie sięgało tak, jak sięgają jeziora: Zasieki, Lubsko, Nowa Sól, Płock, Lidzbark, Grodno. Osady i formy galcjalne i glacifluwialne : -glina, glina morenowa, żwiry, piaski, iły. F
ormy: a)akumulacyjne: -moreny czołowe (wały porozcinane przez rzeki (wał zielonogórski, wzniesienia w ok. Leszna), -moreny denne, -sandry(Na płd. od moren): Bory Tucholskie, Puszcza Kurpiowska, -ezy, kemy; b)erozyjne: -pradoliny, -rynny.
Fazy postoju lodowca w Polsce: leczszyńska, barciańska, poborska (wszystkie w zlod. bałtyckim).
Przekształcenia rzeźby polodowcowej: -rzeki rozcięły wały, -materiał z moren w obniżenia między nimi, -zanik jezior, -człowiek i jego działalność.