Geneza i ewolucja jezior świata

Śródlądowe naturalne zbiorniki wodne, których woda nie podlega swobodnej wymianie z wodami wszechoceanu nazywają się jeziorami. Jeziora pokrywają około 2,7 miliona kilometrów kwadratowych, to jest około 1,8 % powierzchni lądów i stanowią 0,019 % ogólnych zasobów atmosfery, lokalnie jeziora odgrywają bardzo dużą rolę w przyrodzie i w życiu gospodarczym. Są one ważnymi zbiornikami retencyjnymi, oddziałują na lokalny klimat, stanowią swoiste środowisko życia roślin i zwierząt, dostarczają wody dla celów komunalnych i przemysłowych oraz mają duże walory rekreacyjne. Pochodzenie jezior jest różne. Najogólniej, występowanie jezior wiąże się z nagromadzeniem wód opadowych, rzecznych, niekiedy także podziemnych w tzw. misach jeziernych, będących naturalnymi obniżeniami terenu. Misy jezierne powstały w skutek działania różnorodnych czynników. W rezultacie ruchów skorupy ziemskiej powstały jeziora tektoniczne, a ich przykładami są: najgłębsze jeziora świata – Bajkał (maksymalna głębokość 1620 m.), jeziora w Rowie Afrykańskim, miedzy innymi Tanganika, Malawi, (Niasa) i Alberta. Jeziora wulkaniczne wypełniają kratery wygasłych wulkanów, stąd są stosunkowo niewielkie np. jezioro Albano we Włoszech, jeziora na Masywie Centralnym we Francji i na Jawie. Wulkanicznego pochodzenia są też jeziora powstałe przez zatamowanie doliny rzecznej potokiem lawy, np. jezioro Sewan w Armenii. Licznie występujące jeziora polodowcowe powstałe w wyniku erozyjnej i akumulacyjnej działalności lądolodów i lodowców górskich. Dlatego występują głównie na terenach, które były objęte zasięgiem ostatniego zlodowacenia, tj. na nizinach w północnej Ameryce i Europie, w tym także na naszych pojezierzach (np. jezioro Wigry, Charzykowskie) oraz w wysokich górach (np. Morskie Oko, Czarny Staw w Tatrach). Inne czynniki wytworzyły jeziora nadbrzeżne – przez odcięcie zatok lub części zatok morskich mierzeją, np. jezioro Sarbsko; jeziora zakolowe – (starorzecza), gdy rzeka wytworzyła sobie nowe koryto, a opuściła stare, np. Jezioro Czerniakowskie w Warszawie; jeziora krasowe – wypełniające wklęsłe formy krasowe np. jeziora w Polsce na Polesiu Lubelskim. Przyrodnicze i gospodarcze walory jezior spowodowały, że zaczęto budować zapory w celu czasowego zatrzymania wód rzecznych, tworząc w ten sposób sztuczne zbiorniki wodne, zwane również jeziorami zaporowymi. Szczególnie wielki rozmach budowy zapór wystąpił w ostatnim trzydziestoleciu. Sztuczne zbiorniki wodne budowane są dla nawadniania gruntów, zaopatrywania w wodę pitną, a zwłaszcza w celach energetycznych. Do najważniejszych jezior zaporowych należą: Nasera w Egipcie, Wolta w Ghanie, Kariba w Zambii; system zbiorników na Wołdze, Dnieprze i Kamie oraz Brackie w Rosji; system zbiorników na Missouri, Tennessee, Kolumbii i Kolorado w Stanach Zjednoczonych. Kolejne rodzaje jezior to;

jeziora kosmiczne – powstałe wskutek upadku meteorytów na powierzchnię Ziemi

jeziora eoliczne – powstałe w wyniku wywiania przez wiatr piasku i tworzenia mis deflacyjnych

jeziora polodowcowe – powstałe w wyniku erozyjnej i akumulacyjnej działalności lądolodów i lodowców górskich – jeziora morenowe – powstałe w wyniku wytworzenia bryły lodu w zagłębieniach moreny dennej

jeziora rynnowe – powstałe w wyniku niszczącej działalności wód spadających z powierzchni lodu

jeziora cyrkowe – powstałe w zagłębieniach cyrków lodowcowych w górach

jeziora bezdopływowe – są to jeziora, które nie doprowadzają wód drogą powierzchniową

jeziora przepływowe – są to jeziora, które odprowadzają nadmiar wód rzeką lub rzekami

W zależności od składu chemicznego wód, ich temperatury i napowietrzenia w poszczególnych jeziorach istnieją zróżnicowane warunki do rozwoju życia. Stąd wyróżniamy:

jeziora eutroficzne – o słabym odczynie zasadowym, zielonkawym zabarwieniu wody oraz znacznej zawartości węglanu wapnia i tlenu. Warunki w tych jeziorach sprzyjają rozwojowi życia organicznego.

jeziora dystroficzne – położone w sąsiedztwie torfowisk, mają zwykle brunatny odcień, kwaśny odczyn, duża zawartość bezwodnika kwasu węglowego, zmniejszona zawartość tlenu. Życie organiczne ubogie.

jeziora oligraficzne – zwykle głębokie, o kamienistym, żwirowym, ewentualnie piaszczystym dnie, niskiej temperaturze wody. Ubogie w substancje odżywcze, w związku z tym także florę i faunę. Woda przeźroczysta o niebieskawym zabarwieniu. Jeziora tatrzańskie i karkonoskie.

Rozwój i powstawanie jezior.

Jeziora są zjawiskiem geologicznie krótkotrwałym. W ich rozwoju można wyróżnić następujące fazy:

powstanie (uwarunkowane bardzo zróżnicowanymi przyczynami)

młodość (w utworzonym zbiorniku życie biologiczne dopiero się zaczyna) – (jezioro oligraficzne)

wiek dojrzały (pełnia procesów życia biologicznego) – (jezioro eutroficzne)

starość (przeobrażenie się jeziora w bagno) – (jezioro dystroficzne)

zanik (przekształcenie się jeziora w bagno a potem w torfowisko, opanowane przez roślinność wysoką)