Początki renesansu
Renesans zwany inaczej Odrodzeniem trwał od połowy XV do końca XVI wieku. Jego centrum kulturalne znajdowało się we Włoszech skąd rozpowszechniło się niemal na całą Europę. Renesans jest pierwszą epoką w erze nowożytnej. Określenie „renesans” wywodzi się z Włoskiego słowa „rinascita”, które po raz pierwszy użyte zostało przez Giorgio Vasariego w XVI wieku. Renesans oznacza wielki przełom w kulturze europejskiej i przejście z kanonów sztuki greckiej do czystości i szlachetności proporcji.
Renesans w Polsce
Do polski renesans dotarł w XV wieku. W przeciwieństwie do średniowiecza, w epoce odrodzenia budowano wiele budynków świeckich np. pałace i kamienice miejskie. Kościołów budowano niewiele, lecz nawet w nich pojawiały się motywy świeckie. W Polsce główny protektorem sztuki odrodzenia był Zygmunt Stary, który dbał o poziom kulturalny swojego dworu opierając go na renesansie Włoskim.
Rzeźba
W renesansie głównym surowcem do rzeźbienia był kamień (najczęściej używano marmuru). Wtedy zostały wprowadzone do Polski przyścienne nagrobki, które miały zastąpić sarkofagi gotyckie. Nagrobek przyścienny jest to wnęka w nagrobku w kształci łuku triumfalnego z postacią zmarłego. Postacie te ukazywane były popiersiem albo w pozycji stojącej lub siedzącej. Na Śląsku połączono gotycki baldachim i renesansową postać zmarłego (przykładem takiego połączenia jest nagrobek Baltazara z Promnic w Nysie). Znaczącą rolę w szerzeniu renesansowej rzeźby odegrał Santi Gucci (wyrzeźbił min. Wawelski nagrobek Stefana Batorego oraz nagrobek Branckich w Niepołomicach). Najwybitniejszymi rzeźbiarzami kamiennymi z tej epoki byli B.Z. de Gianotis, G.M. Padovano, H. Canavesi, Jan Michałowicz i Santi Gucci.
Malarstwo
Malarstwo wolniej od rzeźby „przestawiało się” ze średniowiecza na renesans. Było to spowodowane między innymi mniejszą ilością malarzy od rzeźbiarzy w Polsce. W warsztatach miniatorskich w Krakowie gdzie sztuka renesansu rozkwitała powstawało coraz więcej miniatur o tematyce świeckiej. Przykładami takich miniatur są: Graduał Jana Olbrachta (stworzona w latach 1501-1506), Pontyfikat Erazma Ciołka (namalowana około 1525 r.). Wybitnym twórcą w Krakowskich warsztatach miniatorskich był Stanisław Samostrzelnik. Ozdobił on iluminacjami liczne dokumenty (np. Przywilej opatowski), księgi liturgiczne (np. modlitewniki Zygmunta Starego), oraz inne księgi (np. Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich). Samostrzelnik był twórca nowego gatunku malarstwa: samodzielnego wizerunku człowieka, wolnego od powiązań ze sceną religijną. W tym gatunku namalował portret biskupa Tomickiego. Portret ten zaliczany jest do serii współczesnych portretów z klasztoru Dominikanów w Krakowie. Nieznany malarz zainicjował w Polsce nową tematykę historyczną malując około 1515 roku obraz pt. Bitwa pod Orszą. Najbardziej interesującą dziedziną malarstwa XVI w. Były portrety. Powstawały wtedy liczne portrety królewskie, magnackie i mieszczańskie charakterystyczne dla epoki renesansu. Ważniejszym twórcą portretów w Polsce był Marcin Kober. W malarstwie ołtarzowym zaczęła zanikać sztuka gotycka pod wpływem manieryzmu niderlandzkiego. Zaczęto dekorować ściany i sufity drewnianych kościołów, na których malowano np. postacie grajków.