Co pomaga, a co szkodzi? Jedzenie, a zdrowie.

Nie ma wątpliwości, co do tego, że niewiele jest takich chorób, w których właściwa dieta nie działa zapobiegawczo, leczniczo lub przynajmniej kojąco. Odpowiednie odżywianie odgrywa ogromną rolę nie tylko w przypadku chorób serca, nowotworów, zapalenia stawów, lecz również pomaga walczyć ze stresem, bezsennością, bezpłodnością i brakiem energii, a także z agresja.
Jedzenie jest częścią naszego życia, w związku z tym powinno dostarczać nie tylko podstawowych składników odżywczych, ale i przyjemności. Wybór właściwych produktów w naszej codziennej diecie ma ogromne znaczenie dla zapewnienia zdrowia, energii życiowej i dobrego funkcjonowania. Odpowiednie jedzenie pozwala zachować piękne włosy, paznokcie i jędrne ciało.
Prawidłowo dobrana dieta powinna zapewniać odpowiednią ilość energii (kalorii) i składników odżywczych. Nie ma produktu spożywczego, który zawierałby wszystkie niezbędne składniki pokarmowe w dużych ilościach. Podstawową zasadą zdrowego żywienia jest duże urozmaicenie spożywanych pokarmów. Nie tylko dzienna, lecz także jednorazowa racja pokarmowa powinna być urozmaicona. Prawidłowa dieta powinna dostarczać w odpowiednich ilościach makroelementów - białek, węglowodanów i tłuszczów oraz mikroelementów tj. witamin i minerałów.



Ogólne zalecenia żywieniowe opracowuje Światowa Organizacja Zdrowia(WHO). Zalecenia te są następujące:
- Jedz regularnie minimum trzy posiłki dziennie;
- Twoje codzienne pożywienie powinno zawierać różnorodną żywność pochodzenia roślinnego i zwierzęcego;
- Spożywaj codziennie produkty zbożowe oraz warzywa i owoce. Warzywa najlepiej jeść na surowo lub krótko gotowane;
- Dwa, a najlepiej trzy razy dziennie spożywaj mleko, biały ser, jogurty lub kefiry o obniżonej zawartości tłuszczu;
- Mięso i jego przetwory jedz w ilościach umiarkowanych, dwa lub trzy razy w tygodniu. Wybieraj mięso chude. W pozostałe dni jadaj dania z ryb i roślin strączkowych (fasola groch, soja);
- Ograniczaj ilość spożywanego tłuszczu. Do przyrządzania potraw tłuszcze zwierzęce zastępuj olejami lub oliwą z oliwek.
- Ograniczaj spożywanie soli kuchennej. Jedna płaska łyżeczka soli dziennie dodawana do potraw powinna wystarczyć. Nie dosalaj;
- Zachowaj umiar w jedzeniu cukru i słodyczy. Zamiast słodyczy jadaj więcej owoców i warzyw;
- Bądź aktywny ruchowo. Pomoże Ci to utracić nadmiar dostarczonych z pożywieniem kalorii.
Ponadto Instytut Żywności i Żywienia opracował PIRAMIDĘ ZDROWEGO ŻYWIENIA, czyli praktyczne zalecenia zestawienia porcji żywieniowych produktów spożywczych w codziennej, zrównoważonej diecie. Zestawienie przedstawiane jest w postaci graficznej piramidy, której poziomy określają grupy produktów i ich ilości. Podstawę piramidy i codziennej diety stanowią produkty zbożowe, których zaleca się spożywać około 6 porcji dziennie. Drugi poziom piramidy to 4 porcje warzyw i 3 porcje owoców.
Trzeci poziom to 2 do 3 porcji mleka i produktów mlecznych oraz 2 do 3 porcji mięsa, ryb, jaj, nasion roślin strączkowych lub orzechów. Na szczycie piramidy znajdują się tłuszcze i słodycze, których spożycie powinno się maksymalnie ograniczać.

PIRAMIDA ZDROWEGO
ŻYWIENIA





Prawidłowo zaplanowane żywienie powinno zawierać w większej ilości produkty z dolnej części piramidy, natomiast produkty z wyższych poziomów powinny być spożywane w mniejszej ilości i rzadziej w ciągu dnia. Tłuszcze powinny być jedynie dodatkiem do potraw.




Rozmieszczenie ilości porcji żywności w poszczególnych posiłkach zależy od ich dziennej ilości. Najbardziej wskazane jest rozłożenie spożywanych pokarmów na 5 lub co najmniej 3 dziennie. Produkty zbożowe powinny występować prawie w każdym daniu, warzywa i owoce w trzech, produkty mleczne w trzech lub dwóch a mięso w jednym lub w dwóch posiłkach. Mniejsze objętościowo porcje są lepiej trawione i przyswajane, co pozwala na bieżące wykorzystywanie składników odżywczych w procesach metabolicznych. Mniejsza ilość posiłków lub jedzenie nieregularne powodują okresowe braki szybko zużywanych składników pokarmowych. Po obfitym jedzeniu organizm zużywa dużo energii na trawienie, a układ pokarmowy i narządy wewnętrzne są nadmiernie przeciążone. Organizm nie ma możliwości bieżącego zużycia przyswojonego pokarmu i magazynuje go w postaci rezerw tłuszczowych. Powoduje to również osłabienie sprawności działania układu odpornościowego, który zastaje zaangażowany w transport cząsteczek tłuszczów do różnych tkanek.
Ponadto organizm człowieka dorosłego zużywa, w optymalnej temperaturze i wilgotności powietrza, w ciągu doby 2 do 3 litrów wody. Około 1,5 litra wody powinno być dostarczone w postaci płynów a reszta w pokarmach. Odwodnienie organizmu jest o wiele bardziej groźne w skutkach jak niedożywienie, gdyż większość procesów biochemicznych organizmu przebiega w roztworach wodnych.
Produkty stosowane w diecie powinny posiadać wysoką wartość odżywczą. Należy unikać produktów wysoko przetworzonych, pozbawionych wielu wartościowych składników oraz zawierających dużo soli, cukru, szkodliwych tłuszczów i syntetycznych substancji smakowych i konserwujących.





W 1999 grupa ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia wyszczególniła choroby przewlekłe powstające na tle wadliwego żywienia:
- Choroby sercowo-naczyniowe (niedokrwienna choroba serca, nadciśnienie tętnicze)
- Otyłość
- Nowotwory
- Cukrzyca insulinoniezależna
- Nienowotworowe choroby jelita grubego
- Kamica żółciowa
- Próchnica zębów
- Osteoporoza
- Alkoholowe uszkodzenie wątroby i mózgu

Istnieje wiele innych chorób, które mogą się pojawić w organizmie człowieka w wyniku nieznajomości i niestosowania się do ogólnych zasad zdrowego żywienia. Przeszkadzają, bądź uniemożliwiają one prawidłowy rozwój i funkcjonowanie naszego ustroju wewnętrznego. Jedne są mniej inne bardziej szkodliwe, jednak niezaprzeczalnym jest, iż każde schorzenie powoduje jakieś negatywne działanie, którego skutki mogą zagrażać naszemu zdrowiu, a nawet życiu!

W nowoczesnej medycynie leczenie żywieniowe traktowane jest jako integralna część terapii, gdyż wzrasta coraz bardziej świadomość wpływu prawidłowego odżywienia na poprawę stanu ogólnego.

„Najlepszymi lekarzami na świecie są:
doktor dieta, doktor spokój i doktor dobry humor”
Jonathan Swift

„Nie ma większego bogactwa nad zdrowie, ani większego zadowolenia niż radość serca”
Syracydes

Składniki pokarmowe są to najmniejsze cząstki organiczne i nieorganiczne, które po uwolnieniu w procesie trawienia mogą być wchłonięte w przewodzie pokarmowym i wykorzystane przez organizm. Pełnią w ustroju jedną z trzech funkcji: budulcową, energetyczną i regulującą. Do składników budulcowych należą: woda, białko i związki mineralne. Do składników energetycznych: węglowodany, tłuszcze i częściowo białko. Do składników regulujących: witaminy, enzymy i niektóre związki mineralne.

BIAŁKO -wielkocząsteczkowe związki organiczne składające się z długich łańcuchów połączonych ze sobą aminokwasów; stanowią niezbędny budulec struktur komórkowych i tkankowych, także ważny składnik płynów ustrojowych; u roślin często są materiałem zapasowym. U człowieka białka stanowią ok. 56% suchej masy ciała.
WĘGLOWODORY –związki organiczne rozpowszechnione w przyrodzie ożywionej jako materiał budulcowy i zapasowy, źródło energii; stanowią surowiec do produkcji żywności, leków, tkanin, papieru, włókien sztucznych, materiałów wybuchowych.
TŁUSZCZE -są trzecią podstawową grupą składników pokarmowych spełniającą w organizmie głównie funkcję energetyczną. Wchodzą w skład tkanek organizmu i zapewniają przechowywanie substancji regulujących rozpuszczalnych w tłuszczach; stanowią dla organizmu skoncentrowane źródło energii.
WODA –należy do najbardziej rozpowszechnionych związków w przyrodzie, stanowi składnik organizmów żywych. W przemyśle stosowana jest jako rozpuszczalnik, para grzejna lub medium chłodzące, surowiec chemiczny, moderator w reaktorach jądrowych.
SOLE MINERALNE –związki nieorganiczne, pochodne kwasów lub zasad, niezbędne do funkcjonowania organizmów żywych.
WITAMINY –substancje organiczne katalizujące przemiany metaboliczne w żywych organizmach, zbliżone w swych właściwościach do enzymów i hormonów. Pochodzą głównie z pożywienia, niektóre są tworzone przez bakterie przebywające w przewodzie pokarmowym.
ENZYMY –rodzaj białek działających w komórkach i płynach ustrojowych każdego żywego organizmu jako katalizatory reakcji biosyntezy i rozkładu.
Konserwowanie żywności -utrwalanie produktów spożywczych metodami biologicznymi (np. kiszenie), chemicznymi (przez dodawanie chemicznych związków hamujących rozwój drobnoustrojów) lub fizycznymi (pasteryzacja, zamrażanie)
Pasteryzacja, wprowadzona przez L. Pasteura metoda przerywania bądź zahamowania działalności drobnoustrojów lub enzymów wywołujących niepożądane i szkodliwe zmiany w wielu produktach spożywczych.

Bardzo ważnym czynnikiem powodującym uszkodzenie, zepsucie towaru jest jego niewłaściwe przechowywanie (magazynowanie). Aby tego uniknąć należy przestrzegać wyznaczonych norm:
1. Żywność łatwo psującą się, należy umieszczać w urządzeniach i ladach chłodniczych;
2. Produkty spożywcze należy przechowywać na regałach i podestach;
3. Na niższych półkach układać wg grup produkty w opakowaniach, na wyższych produkty suche– sprzedawane luzem;
4. Produkty spożywcze po upływie terminu przydatności do spożycia powinno się wycofać ze sprzedaży.
Ważne jest także przestrzeganie norm dotyczących pomieszczeń, w których są umieszczone produkty. Pomieszczenia przeznaczone do sprzedaży i przechowywania produktów spożywczych należy:
1. Zabezpieczyć przed owadami i gryzoniami;
2. Utrzymywać w czystości;
3. Przeprowadzać w nich okresową dezynfekcję, dezynsekcję,
deratyzację;
4. Zapobiegać krzyżowaniu się dróg czystych z brudnymi.

Genetycy wierzą, że poprzez wyodrębnianie z DNA określonych genów, wykorzystywanych do tworzenia pożądanych struktur genetycznych, mogą udoskonalić spożywaną przez ludzi żywność. Jednak płynął z tego nie tylko korzyści, ale i zagrożenia, np.:
- Zagrożenie dla ludzkiego zdrowia i życia
Genetycy zmieniają charakter żywności - bez długich i dokładnych testów nie można jednoznacznie stwierdzić, czy zmodyfikowane pożywienie jest w pełni bezpieczne. Do ewentualnych zagrożeń dla ludzkiego zdrowia należą:
1.Toksyczność,
2.Wzrost ryzyka zachorowalności na nowotwory,
3.Alergie spowodowane obecnością w żywności modyfikowanej obcych protein,
4.Przeniesienie genu z roślin zmodyfikowanych genetycznie.
5. Mniejsza wartość odżywcza.
- Zagrożenia dla środowiska naturalnego
Naukowcy nie posiadają wystarczającej wiedzy, aby modyfikować DNA bez ryzyka stworzenia mutacji, które mogą być szkodliwe dla środowiska i naszego zdrowia. Przeprowadzają oni eksperymenty z wrażliwymi, ale ciągle potężnymi siłami natury, nie wiedząc, jakie będą konsekwencje tych działań.
- Kwestie ekonomiczne
Nowe procesy biotechnologiczne prowadzą w swych założeniach do zmiany charakterystyki żywności zmierzając do poprawy wartości odżywczej; wzrostu efektywności procesów składowania i transportu; poprawy cech technologicznych i organoleptycznych oraz większej wydajności produkcji. Z ekonomicznego punktu widzenia jest to rozwiązanie ze wszech miar pożądane. Żywność otrzymana przy wykorzystaniu nowych biotechnologii musi również spełniać podstawowe kryteria wynikające z:
- przepisów i norm,
- oczekiwań i przyzwyczajeń konsumenta,
- bezpieczeństwa wszystkich użytych składników.
Brak jednoznacznych dowodów negatywnego wpływu żywności transgenicznej na ludzki organizm. Z drugiej strony nie dowiedziono jej całkowitej neutralności. Prawdopodobnie dalsze badania będą eliminować związaną z inżynierią genetyczną niepewność. Niemniej nie powinien dziwić powszechny wśród społeczeństwa strach przed czymś, co obce i nieznane - taka już natura człowieka. Z jednej strony ciekawy nowych rzeczy dąży do poznawania najgłębszych tajemnic wszechświata. Z drugiej zaś jest istotą obawiającą się konsekwencji swych poczynań.


Opracowała Katarzyna Cholewka, klasa Ia
Bibliografia:
- zasoby sieci Internet:
- „Jak to jest” – Przegląd Reader’s Digest, Warszawa, 1996;
- „Czy wiemy, co jeść?” – Przegląd Reader’s Digest, Warszawa, 1997;
- Słownik Współczesnego Języka Polskiego – Przegląd Reader’s Digest
- terminarz na każdy dzień 1997 roku – Mariusz Górny