Gatunki literackie antyku

Pieśń, utwór poetycki należący od starożytności do klasyki poezji. Powiązana z muzyką i tańcem, w najstarszej tradycji antycznej występowała jako część składowa obrzędów religijnych, uchodząc za najstarszą formę poetycką naszego kręgu cywilizacyjnego.
Nazwa pieśni była używana na określenie różnych zjawisk literackich, np.: całości liryki, w dawnej epice - części eposu, poematu rycerskiego (tzw. chansons de geste) oraz form takich jak: duma, ballada, hymn, pieśń nowiniarska, madrygał.
Podział tematyczny uwzględnia pieśni: religijne, biesiadne, miłosne, historyczne i in. W kategorii środowiskowej występują np.: pieśni chłopskie, żakowskie, dworskie, dziadowskie.

Oda, zwana też po łacinie carmen, po polsku pieśnią, gatunek poetycki zrodzony w starożytnej Grecji. Początkowo oznaczała każdy utwór liryczny, przeznaczony do śpiewu chóralnego lub solowego. Forma silnie związana z muzyką, np. poprzez układ stroficzny. Typ ody solowej wykształcił się w tzw. liryce eolskiej (Alkajos, Safona, Anakreont), forma chóralna zaś była związana głównie z twórczością Simonidesa z Keos i Pindara, wykonywana zwykle z okazji świąt i uroczystości ku czci bogów i bohaterów, np. zwycięzców w igrzyskach. Niekiedy oda miała charakter modlitewny. Poeci rzymscy, jak Owidiusz, Horacy i Katullus rozwijali ten gatunek literacki i wywarli wpływ na literaturę wieków późniejszych, szczególnie epoki odrodzenia (w Polsce m.in. pieśni J. Kochanowskiego). W XVI w. chętnie naśladowano twórczość odkrytego i wydanego w wersji oryginalnej (1513) Pindara.
Elegia, smutny utwór liryczny, wyrażający żal po stracie kogoś bliskiego lub przez autora cenionego, a także ból związany z istnieniem w ogólności. Przywołuje często konkretne, tragiczne lub inne budzące smutek, wydarzenie. Bywały też elegie miłosne, wyrażające cierpienia nieszczęśliwie zakochanego lub po utracie zakochanej i patriotyczne, np. Żale Sarmaty F. Karpińskiego czy Na śmierć księcia Józefa Poniatowskiego K. Brodzińskiego.
Tren, lament, płacz żałobny, nenia, utwór poetycki wywodzący się z poezji żałobnej antycznej Grecji. Pierwotnie pieśń obrzędowa, później ważny element greckiej tragedii. Wyrażała żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętywała myśli i czyny zmarłego, sławiła jego zasługi. Za twórców trenu jako samodzielnego gatunku literackiego uchodzą: Simonides i Pindar, w poezji rzymskiej Newiusz i Owidiusz.
Sielanka, idylla, bukolika, ekloga (nazwy staropolskie: skotopaska, pasterka, pastuszka, pastorela, wilaneska), gatunek literacki obejmujący tematy zaczerpnięte z życia wiejskiego - rolników, pasterzy, rybaków, myśliwych itp. Składa się najczęściej z lirycznego lub opisowego wprowadzenia oraz wypowiedzi bohaterów, może też stanowić liryczny monolog. W przypadku formy monologowej nazywa się eklogą. Może przybierać formę narracyjną (sielanka epicka) lub dramatyczną (sielanka udramatyzowana). Sielanka jest gatunkiem, któremu nadał kształt grecki pisarz Teokryt. W literaturze rzymskiej stopniowo się konwencjonalizowała. Uprawiał ją m.in. Wergiliusz, sławiący w swoich bukolikach idealną krainę Arkadię, której bohaterowie prowadzili proste, harmonijne i pogodne życie w ścisłym związku z naturą.
Epigramat, epigram, początkowo dwuwierszowy napis na grobowcach, pomnikach itp. Później krótki, dowcipny utwór poetycki o zaskakującej poincie, który opiera się na paradoksalnym koncepcie, często satyrycznym, uprawiany od starożytności. W Polsce: J. Kochanowski, A. Mickiewicz, J. Słowacki i in.
Poezja tyrtejska, nurt poezji patriotycznej, nazwany tak od Tyrteusza (Tyrtajosa), greckiego poety (VII w. p.n.e.), autora elegii wzywających Spartan w czasie II wojny messeńskiej do nieustępliwej walki w obronie zagrożonej ojczyzny, ze słynnym dystychem: “Rzecz to piękna zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu / Ginie człowiek odważny, walcząc w obronie ojczyzny… / Walczmy mężnie w obronie naszej ziemi i dzieci, choć byśmy zginąć musieli…” Legenda uczyniła z Tyrteusza symbol patrioty bojowego, prowadzącego naród do walki, kultywującego cnoty wojenne, niepodległość ojczyzny stawiającego na najwyższym miejscu w hierarchii wartości.
Bajka, epicka opowiastka wierszem lub prozą w formie przypowieści, zawierająca naukę moralną bądź dydaktyczną, posługująca się typowymi cechami (charakterami), niekiedy upostaciowanymi w zwierzętach, roślinach, przedmiotach. Forma znana już w starożytności, szeroko rozpowszechniona w kulturze ludowej, przetworzona literacko w ciągu wieków. Wyróżnia się bajki w formie rozbudowanej, narracyjnej oraz zwartej i zwięzłej, epigramatycznej. Bohaterami bajek są ludzie, zwierzęta (rodzaj najbardziej rozpowszechniony) i przedmioty, uosabiające typy ludzkie i cechy charakteru, zwłaszcza jego przywary. Pierwszymi bajkopisarzami byli Ezop, Fedrus.