Teatr antyczny

Teatr starożytnej Grecji powstał z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa. W VI w. p.n.e. chór uczestniczący w obrzędach wyłonił z siebie koryfeusza, przewodnika chóru. Następnie pojawili się aktorzy (pierwszego aktora wprowadził Tespis).

W tym czasie ukształtowała się forma literacka zwana dramatem i powstały budowle zwane teatrem. Widowiska traciły stopniowo charakter kultowy, zachowały jednak cechy uroczystości powszechnych. W ciągu wieków teatr ulegał przeobrażeniom od teatru objazdowego (VI w. p.n.e.), przez klasyczny teatr z V w. p.n.e., teatr hellenistyczny (od IV w. p.n.e. na obszarach zhellenizowanych) po teatr grecko-rzymski.

Pierwotny grecki teatr składał się z kolistej przestrzeni, orchestry, z ołtarzem, leżący niedaleko świątyni, zaś na stoku wzgórza sytuowano widownię (theatron). Z pojawieniem się aktora w widowisku powstał mały budynek sceniczny (skene), wkrótce nieodzowne tło dla przedstawienia. Później Ajschylos wprowadził jeszcze drugiego aktora, a Sofokles trzeciego.

W V w. p.n.e. teatr grecki posiadał już okazałą scenę (długa budowla ze ścianą frontową), do której przylegały dwa skrzydła boczne (paraskenia) i pomost (proskenion), gdzie występowali aktorzy. Orchestra (miejsce dla chóru) uległa zmniejszeniu. W ówczesnym teatrze używano maszynerii, umożliwiającej m.in. podnoszenie i opuszczanie bóstw oraz malowanych dekoracji (pinakes).

Widowiska teatru klasycznego (VI - V w. p.n.e.) odbywały się dwa razy do roku w okresie świąt- Dionizjów oraz Lenajów- i były połączone z konkursem dramatycznym. Organizacją spektakli zajmowało się 3 choregów, czyli obywateli mających pokryć wszystkie koszty związane z przedstawieniem, których wybierali archonci (eponymos dla Dionizjów i król dla Lenajów). Choregowie dokonywali rekrutacji choreutów- członków chóru. Było ich 12, 15 lub więcej. Funkcja choreuty była obowiązkowa. Jeżeli obywatel nie zgodził się pełnić tej roli musiał zapłacić grzywnę. Członkowie chóru byli amatorami, więc niejednokrotnie pojono ich winem, żeby występowali z większą werwą. Zadaniem chorega było także wytypować głównego aktora (protagonistę). Ten natomiast wybierał deuteragoniste i tritagonistę, którzy grali kolejno drugą i trzecią rolę. Dramat do wystawienia przygotowywał sam autor, a oceniało go 5 sędziów.

Wszystkie widowiska odbywały się według tego samego planu:
- pierwszego dnia wieczorem procesja przenosiła posąg Dionizosa z gaju Akademii do teatru. Następnie kapłan składał bogu ofiarę. Ciągnięto także losy dla ustalenia kolejności wystawiania dzieł.
- drugi dzień przeznaczano na utwory liryczne i dytyramby.
- trzeciego dnia wystawiano komedie.
- przez trzy następne dni publiczność mogła oglądać tragedie trzech autorów wybranych wcześniej przez archonta.

Przedstawienia trwały od świtu do zmierzchu. Za wstęp płacono 2 obole. Koszty wejściówek dla biednych obywateli pokrywało państwo ze specjalnego funduszu widowiskowego - theorikónu.

Teatr opatrzony był normami: zasadą odpowiedniości (jedności) stylu oraz zasadą dekorum (obowiązek pisania tragedii stylem wysokim). Aktorzy ubierali na scenę szaty o symbolicznym (dla widza zrozumiałym) kolorze i kroju, na twarze zakładali maski (komiczne lub tragiczne), informujące widza o charakterze i wieku postaci, na głowy peruki. Aby ich można było lepiej widzieć, wkładali na nogi podwyższające obuwie zwane koturnami. Recytacja była zbliżona do śpiewu.

Prócz klasycznego dramatu istniały w Grecji widowiska przedstawiane przez zespoły wędrowne o charakterze farsowym tzw. mimy.

Konwencje i formy stworzone przez antyczny teatr grecki Europejczycy kontynuują po dziś dzień.