Pojęcie przedstawicielstwa
Przedstawicielstwo jest to reprezentowanie przez osobę zwaną przedstawicielem (pełnomocnikiem, prokurentem) innej osoby (reprezentowanego, mocodawcy) przy dokonywaniu czynności prawnych.
Osoby fizyczne i osoby prawne nie zawsze muszą działać osobiście w obrocie cywilnoprawnym. Z zastrzeżeniem wyjątków ustawą przewidzianych lub wynikających z charakteru czynności prawnej np. sporządzenie testamentu. można to osiągnąć za pośrednictwem osoby trzeciej. Osobę taką nazywa się przedstawicielem. Osobę zastępowaną przez przedstawiciela - osobą reprezentowaną. Upoważnienie przedstawiciela do działania na rzecz osoby reprezentowanej nazywa się umocowaniem.
Przedstawicielstwo polega na tym, że osoba zwana przedstawicielem dokonuje z osobą trzecią - w imieniu reprezentowanego - czynności prawnej, która ma wywrzeć skutek bezpośrednio na reprezentowanym. Nikt jednak nie może samowolnie ingerować w cudzą sferę prawną. Dlatego, aby działanie przedstawiciela osiągnęło zamierzony rezultat, tj. by wywarło odpowiedni skutek między reprezentowanym a osobą trzecią, przedstawiciel musi mieć tzw. umocowanie. Umocowanie to kompetencja do działania, przysługująca przedstawicielowi albo z mocy ustawy, albo na podstawie oświadczenia woli reprezentowanego (art. 96 kc).
Rodzaje przedstawicielstwa
Wyróżnia się dwa rodzaje przedstawicielstwa:
1. Przedstawicielstwo ustawowe - dokonywane przez przedstawiciela czynności prawnych w czyimś imieniu wynikające z obowiązujących ustaw (np. przedstawicielem ustawowym małoletnich dzieci są z mocy ustawy ich rodzice),
2. Pełnomocnictwo - prawo przedstawiciela do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu opiera się na woli osoby reprezentowanej (mocodawcy).
2. Pełnomocnictwo i jego rodzaje
Pełnomocnictwo to jednostronne oświadczenie osoby (mocodawcy), na mocy którego inna osoba (pełnomocnik) staje się upoważniona do działania w imieniu mocodawcy. Innymi słowy, każda czynność wykonana przez pełnomocnika w imieniu mocodawcy i w zakresie udzielonego pełnomocnictwa wywoła skutki bezpośrednio w sferze prawnej mocodawcy.
Przykład: jeśli Kowalski udzieli Nowakowi pełnomocnictwa do sprzedania jego samochodu, to Nowak będzie mógł skutecznie zbyć ten samochód w imieniu Kowalskiego, podpisując się na umowie jako Nowak działający w imieniu Kowalskiego.
Pełnomocnictwa może udzielić każda osoba fizyczna i prawna mająca zdolność do czynności prawnych. Pełnomocnictwo nie wymaga szczególnej formy, z wyjątkiem pełnomocnictwa ogólnego, które musi być udzielone na piśmie.
Można wyodrębnić różne rodzaje pełnomocnictw:
1. pełnomocnictwo ogólne
2. pełnomocnictwo szczególne
3. pełnomocnictwo rodzajowe
4. pełnomocnictwo domniemane
5. reprezentacja wzajemna małżonków
6. prokura
7. pełnomocnictwo w administracji
W pełnomocnictwie ogólnym nie wskazuje się wyraźnie czynności, których ma dokonać pełnomocnik. Jest on upoważniony do działania w sprawach tzw. zwykłego zarządu. Może więc dokonywać czynności prawnych związanych z normalną, codzienną eksploatacją rzeczy. W pełnomocnictwie szczególnym wyraźnie określona jest konkretna czynność, która winna być dokonana przez pełnomocnika (art. 98 kc).
Pełnomocnictwo rodzajowe określa pewien rodzaj czynności, których ma dokonywać pełnomocnik (np. pełnomocnictwo procesowe).
Pełnomocnictwo domniemane polega na przyjęciu założenia, iż osoba znajdująca się w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługi i tam działająca (sprawiająca wrażenie osoby związanej z prowadzeniem zakładu) jest umocowana do czynności zwykle tam dokonywanych (art. 97 kc).
W razie przemijającej przeszkody małżonkowie mogą działać za siebie nawzajem w sprawach zwykłego zarządu bez wyraźnego pełnomocnictwa. Jest to działanie w ramach tzw. reprezentacji wzajemnej małżonków, przewidzianej przez kodeks rodzinny i opiekuńczy (art- 29).
Specyficznym rodzajem pełnomocnictwa jest tzw. prokura. To pełnomocnictwo udzielane przez spółki handlowe. Ze względu na szeroki zakres musi być ono ujawnione w rejestrze handlowym prowadzonym przez sąd. Prokurent nie jest osobą prowadzącą sprawy spółki (podejmującą decyzje gospodarcze). Prokura uprawnia prokurenta do wszystkich czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa spółki, z tym że do zbycia przedsiębiorstwa, wydzierżawienia i ustanowienia na nim prawa użytkowania oraz do zbywania i obciążenia nieruchomości potrzeba wyraźnego upoważnienia spółki. Prokura może być udzielona jednej osobie (tzw. prokura samodzielna) lub kilku osobom, które muszą reprezentować spółkę razem (tzw. prokura łączna). Prokura może być odwołana w każdym czasie. Wygasa ona wskutek ogłoszenia upadłości kupca (spółki).
Organy administracji mogą w stosunkach cywilnoprawnych działać przez pełnomocnika. Jest nim np. pracownik organu, któremu udziela się specjalnego umocowania. Jednak umocowanie może też wynikać z samego faktu sprawowania przez pracownika określonej funkcji, z którą wiąże się dokonywanie czynności prawnych danego rodzaju. Mamy wtedy do czynienia z tzw. pełnomocnictwem w administracji, przypominającym wyżej zasygnalizowane pełnomocnictwo domniemane.
Sposoby udzielania pełnomocnictwa
Jeśli chodzi o bardzo ważną kwestię sposobu udzielenia pełnomocnictwa, obowiązuje generalna zasada, że forma oświadczenia woli mocodawcy może być dowolna. Od tej zasady są liczne wyjątki. Jeśli pełnomocnictwo zawiera umocowanie do dokonania czynności prawnej, dla której pod sankcją nieważności została przewidziana forma szczególna, wtedy winno być sporządzone w tej samej formie. Można powiedzieć, że forma czynności prawnej pociąga za sobą formę pełnomocnictwa udzielanego do dokonania tej czynności. Jeśli wiec np. pełnomocnictwo ma być udzielone do przeniesienia własności nieruchomości, to musi być dokonane w formie aktu notarialnego. Ponadto, dla określonych pełnomocnictw, przepis szczególny może wymagać konkretnej formy, np. pełnomocnictwo ogólne wymaga zwykłej formy pisemnej. Działanie bez umocowania lub z przekroczeniem jego granic nosi nazwę pełnomocnictwa rzekomego. Działanie pełnomocnika rzekomego (tzw. falsus procurator - nieprawdziwy pełnomocnik) nie rodzi skutków prawnych dla reprezentowanego.
Wygaśnięcie pełnomocnictwa
Pełnomocnictwo wygasa, gdy:
a) upłynął termin, na który zostało udzielone;
b) czynność, do której pełnomocnik był upoważniony, została dokonana;
c) umarł pełnomocnik;
d) umarł mocodawca (jeśli w pełnomocnictwie nie zastrzeżono inaczej)
