Powstanie Solidarności

Bezpośrednim impulsem do fali strajków w lecie 1980 roku było wprowadzenie 1 sierpnia podwyżki cen niektórych gatunków mięsa i wędlin. Reakcja robotników była natychmiastowa, wybuchły strajki w Warszawie, Sanoku, Tarnowie, Ostrowie Wielkopolskim, Mielcu i Dąbrowie Górniczej, podczas których wysuwano głównie żądania zaniechania podwyżki lub podwyższenia płac. Choć strajki miały charakter ekonomiczny, realia systemu komunistycznego nadawały im aspekty polityczne.

W Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego Świdnik utworzono Komitet Strajkowy. Do 20 sierpnia wybuchł strajk powszechny w całym okręgu lubelskim, a potem fala strajkowa rozlała się po całym kraju. Władze miały dwa pomysły na załamanie strajków, pierwszym była siła, drugim, natychmiastowe podwyżki płac zatrudnionych. Ekipa Gierka, odpowiedzialna za kryzys gospodarczy, drugie rozwiązanie traktowała jak rodzaj samobójstwa, zostało więc oczekiwanie na wyczerpanie się energii strajkowej lub na cudowne ocalenie.

Decydującego znaczenia nabrał strajk okupacyjny rozpoczęty 14 sierpnia w Stoczni Gdańskiej. Bezpośrednią jego przyczyną było zwolnienie z pracy Anny Walentynowicz, działaczki strajkowej z 1970 roku. Natychmiast uformował się komitet strajkowy z Lechem Wałęsą na czele. Komitet wysuwał żądania przywrócenia do pracy Walentynowicz i Wałęsy, zbudowania pomnika ofiar grudnia 1970 roku, gwarancji bezpieczeństwa strajkujących, podwyżki płac o 2000 zł i podwyższenia zasiłków rodzinnych do poziomu przyjętego w milicji. Strajk na Wybrzeżu Gdańskim rozszerzył się, obejmując pozostałe stocznie, porty, zakłady przemysłowe i komunikację miejską. W nocy z 16 na 17 sierpnia utworzono Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z Wałęsą jako przewodniczącym. 18 sierpnia E. Gierek w przemówieniu telewizyjnym odrzucił polityczne postulaty strajkujących na Wybrzeżu, a szczególnie żądanie utworzenia wolnych związków zawodowych. W tym samym czasie władze zdecydowały się podjąć represje przeciw czołowym działaczom opozycyjnym. Zaczęły się aresztowania i rokowania. 29 sierpnia w nocy uzgodniono tekst porozumienia szczecińskiego i postanowiono je podpisać następnego dnia. Po podpisaniu porozumienia gdańskiego do rozwiązania zostały tylko problemy górnośląskie. Teksty porozumień mówiły o represjonowaniu, samorządnych Związkach Zawodowych, cenzurze, dialogu między kościołem a państwem. Szybko okazało się, że partia szybko ustępowała sytuacji przymusowej. Pozostał jeszcze problem ZSRR, bo wiadomo było, że każda próba obalenia komunistycznej władzy w Polsce to także zamach na ZSRR.

17 września zjechali się w Gdańsku przedstawiciele Międzyzakładowych Komitetów Założycielskich, Komitetów Robotniczych i Międzyzakładowych Komisji Robotniczych. Najważniejszą sprawą jaką musieli rozpatrzyć była decyzja co do ich kształtu organizacyjnego. Wielu przedstawicieli mniejszych ośrodków oczekiwało pomocy z Gdańska, nie wierzyło, że w możliwości przezwyciężenia trudności własnymi siłami. Adwokat Jan Olszewski jako pierwszy wysunął wniosek, że do rejestracji powinno się zgłosić związek jako ogólnopolską strukturę.

Powstał projekt utworzenia jednolitego związku, który reprezentowałby interesy wszystkich nowych związków w kraju.

Decyzja o utworzeniu „Solidarności” niosła ze sobą ostry konflikt z władzami komunistycznymi. 17 września przyjęto propozycję Modzelewskiego, aby nowy związek nosił nazwę Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Powołano Komisję Porozumiewawczą jako Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” oraz jego przewodniczącego Lecha Wałęsę. 22 września w Gdańsku uchwalono tekst statutu Związku, zaś 24 września Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” złożył w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie wniosek o rejestrację. W swoim programie „Solidarność” określała się jako „organizacja, która łączy w sobie cechy związku zawodowego i wielkiego ruchu społecznego”, „najszersza reprezentacja ludzi w Polsce”, zespolenie wielu nurtów społecznych i światopoglądowych, połączenie ludzi o różnych przekonaniach politycznych i religijnych, niezależnie od narodowości. Podstawą działania był protest wobec łamania praw ludzkich i obywatelskich oraz dążenie do utrwalenie zgodnie przyjmowanych wartości: poszanowania człowieka, ludowładztwa, wolności i niepodległości.