Himalaje - najwyższe góry świata

Górami potocznie nazywamy pofałdowany teren wyraźnie wyniesiony w stosunku do pozostałego obszaru. Najbardziej charakterystyczną ich cechą są mocno pochylone, często strome zbocza, które na niewielkiej powierzchni wysoko piętrzą się, po czym opadają tworząc pejzaż różnorodnych wzniesień, dolin, zakamarków jaskiń. Bogactwo górskiego krajobrazu, walory klimatyczne i naturalne, warunki umożliwiające uprawianie różnych sportów powodują, że góry są chętnie odwiedzane zarówno przez badaczy, jak i turystów, amatorów wspinaczki czy narciarstwa.

Himalaje – to system górski w pd. Azji, najwyższy na Ziemi, biegnie równoleżnikowo w wygiętym ku południu łukiem, między Wyżyną Tybetańską na północy a Niziną Hindustańską na południu, przez terytorium Chin, Pakistanu, Indii, Nepalu i Bhutanu. Nazwa Himalajów pochodzi od słów hima i alaja, które oznaczają śnieg i dom, czyli Himalaje to „dom śniegu”. Znajduje się 10 masywów o wysokości powyżej 8000 m i około 140 szczytów siedmiotysięcznych. Cztery potężne rzeki wypływają z Himalajów lub z Transhimalajów - są to Ganges mający swe źródła Garhwalu oraz Brahmaputra, Indus i Satledż, które wpływają spod Góry Kajlas w Tybecie. Himalaje ciągną się na długości około 2500 tys. km i szerokości 200-350 km
Himalaje powstały w wyniku orogenezy alpejskiej – ruchy wznoszące trwają w Himalajach nadal. Strukturalnie w przekroju poprzecznym tworzą rodzaj wielkiego wachlarza. Himalaje dzielą się na kilka równoległych pasm górskich opadających trzema stopniami ku Nizinie Hindustańskiej:
- Himalaje Wysokie – ze średnią wysokością 6000 m, rzeźbą alpejską, przełęczami na wysokości ponad 5000 m i dziesięcioma szczytami powyżej 8000 m min. Mount Everestem (8848 mn.p.m – najwyższy szczyt), Kanczendzangą (8585 mn.p.m), Lhotse (8501 mn.p.m) i Makalu (8470 mn.p.m)
- Himalaje Małe – silnie rozczłonkowane na oddzielne pasma i masywy średniej wysokości 3500-4500 m, maksymalnej 6026 m, z licznymi szerokimi dolinami i kotlinami.
- Góry Siwalik – o średniej wysokości 1000 – 1500 m opadające ostro ku zabagnionym dżunglom podgórskich równin Niziny Hindustańskiej.

Himalaje stanowią granicę między strefą klimatów. Himalaje stanowią granicę między strefą klimatów zwrotnikowych na pd. (klimat zwrotnikowy monsunowy, dość wilgotny) i podzwrotnikowych na pd. (klimat górski, chłodny i suchy). W związku ze znacznym wzniesieniem silnie wykształcona jest piętrowość klimatu. Na przedgórzach średnia temperatura w styczniu wynosi około 15C, w lipcu około 25C, na wys. 2 tys. m odpowiednio 6C i 18C, na wysokości 4500 m w ciągu całego roku temperatura trwa poniżej 0C. Opady w Himalajach związane są z letnim monsunem i przypadają na lato (od maja do października). Roczna suma opadu na południowych stokach we wschodniej części wynosi 2000 – 3000 mm, w zachodniej części około 1000 mm, na stokach północnych osłoniętych przed wpływem monsunu 100 – 250 mm Rzeki płyną w wąskich, głębokich dolinach, tworząc progi i wodospady. Linia wiecznego śniegu biegnie na wysokości 4500 – 5000 m na stokach południowych i 5700 – 6100 m na stokach północnych. Lodowce zajmują ogółem 10 tys. km, największe leżą w masywach Mount Everestu i Kanczendzangi.

Charakterystyczną cechą obszarów górskich jest wyraźna strefowość występującej tam roślinności, wynikająca przede wszystkim ze stopniowego obniżania się średniej temperatury wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza. W związku z tym wykształcają się tzw. piętra roślinności. W niższych położeniach stoków południowych występują od strony wschodniej wilgotne lasy tropikalne z udziałem palm, figowców i bambusów. Ku zachodowi przechodzą formacje bardziej suche: lasy zrzucające okresowo liście, lasy twardolistne z akacją i oliwką, lasostepy i stepy oraz pustynie (w dolinie Indusu). Wyższe piętra roślinności tworzą lasy mieszane i iglaste (miejscami z udziałem cedrów), zarośla różaneczników i azalii, alpejskie łąki sięgające po wieczne śniegi. Na stokach północnych ciągną się rozległe stepy. Układ i zasięg pięter roślinności jest w poszczególnych częściach Himalajów różny (górna granica lasu na wys. 2250 m na zachodzie, do ponad 4000 metrów na wchodzie).

W niższych piętrach południowej strony Himalajów występują ze ssaków słoń indyjski, niedźwiedź himalajski, panda mała, lampart, wiele gatunków małp. W piętrze wysokogórskim oraz na stokach północnych żyją himalajska odmiana niedźwiedzia brunatnego, irbis, wiele gatunków gryzoni, ssaki rogate, tary i argale oraz jaki. Na stokach południowych do wysokości ok. 2500 m uprawia się herbatę, rośliny cytrusowe i ryż. Do wysokości zasięgu łąk wysokogórskich (do ok. 4600 m) prowadzona jest gospodarka pasterska.

Himalaje są trudno dostępne, główne szlaki komunikacyjne przechodzą doliną rzeki Dras z południowego Kaszmiru do doliny górnego Indusu oraz przez przełęcze Dżelep-la i Tang-la z Sikkimu do doliny Brahmaputry.

Na zboczach Himalajów leży państwo Nepal ze stolicą Katmandu. W tym pogranicznym terenie nazywanym Dachem Świata piętrzą się wielkie szczyty Mount Everest, Kanczendzanga, Annapurna. Nepal jest jednym z najsłabiej rozwiniętych państw świata. 90% mieszkańców to rolnicy i robotnicy. Aż do roku 1951 kraj był całkowicie zamknięty dla cudzoziemców, obecnie jednak jest turystycznym rajem, do którego przybywa ponad 200 tys. gości rocznie. Do Katmandu przybywają również amatorzy wysokogórskich wspinaczek w Himalajach. Mount Everest po raz pierwszy został zdobyty przez nowozelandzkiego alpinistę Edmunda Hillary i miejscowego przewodnika Szerpa – Tenzinga (25 maja 1953 r.).

Polscy himalaiści również na trwałe zapisali się w historii wspinaczek wysokogórskich. Wanda Rutkiewicz – jako pierwsza Europejka i trzecia kobieta zdobyła Mount Everest 16 października 1978. zaginęła pod szczytem Kanczendzangi w 1992 r.

Inny himalaista polski Jerzy Kukuczka w latach 1979–1987 wszedł na wszystkie (14) ośmiotysięczniki jako drugi na świecie. Na 11 szczytów poprowadził nowe drogi, na 4 dokonał pierwszych wejść zimowych; zginął przy próbie przejścia pd. ściany Lhoce w 1989 r.