Tragizm i tragedia w literaturze greckiej i rzymskiej.

TRAGIZM
DEFINICJA - kategoria estetyczna oznaczająca nierozwiązalny konflikt między dążeniami jednostki a siłami zewnętrznymi lub między różnymi dążeniami i skłonnościami tej samej jednostki zakończony klęską.

WYJAŚNIENIE TRAGIZMU NA PODSTAWIE ANTYGONY
Konflikt antyczny polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Każde posunięcie bohatera zbliża go do katastrofy. "Antygona" - konflikt pomiędzy nie pisanym prawem boskim nakazującym chowanie zwłok Polinejka, a prawem władcy zakazującym chowania zdrajcy. Zdecydowała się pochować brata, za złamanie zakazu skazana na śmierć. Uważa, że prawa boskie stanowią mniejsze zło. Nie okazała skruchy wobec Kreona więc ten nie może zmienić swojego stanowiska. Kreon złamał prawo boskie - musi być za to ukarany. Podejrzliwy, postępuje bezwzględnie, rządzi terrorem. Hejmon użyty jako ogniwo łączące oboje bohaterów. Konflikt Hajmona pomiędzy uczuciami i powinnościami synowskimi z uczuciami i powinnościami narzeczonego. Szalę jego uczuć przeważa opinia publiczna solidaryzująca się z Antygoną. Katastrofa Antygony pociąga za sobą śmierć Hajmona - początek katastrofy Kreona . Za losem synów idzie Eurydyka. Kreon traci wszystkich najbliższych niemal w jednej chwili. Pozostał sam - "by cierpiąc będąc odtąd żywym trupem". W tym konflikcie Antygona okazuje wytrwałość, odwagę, przeciwstawianie się despotyzmowi i przemocy, wierność swoim poglądom, niezależność, miłość do brata, poczucie więzi z tradycją i religią.

TRAGEDIA
HISTORIA
Teatr grecki powstał z uroczystości ku czci Dionizosa. Dwa razy w roku obchodzono je, świętowano, bawiono się i oglądano przygotowane widowiska. Pierwsza uroczystość organizowana w II połowie marca nosiła nazwę Dionizjów Wielkich, drugą zaś odbywaną jesienią w okresie winobrania nazywano Dionizjami Małymi (miejskimi).

Początek tragedii greckiej sięga misteriów dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas których ich uczestnicy, ubrani w koźle skóry, śpiewali pieśni obrzędowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonów). Nazwa "tragedia" pochodzi od dwóch słów greckich: 'tragos' - kozioł i 'ode' - pieśń (tragedia = pieśń kozła). Z pieśni obrzędowych (pochwalnych) zrodziła się tragedia, której budowa oparła się na dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chórem. Pierwszego aktora wprowadził Tespis (w 6 w pne), drugiego - Ajschylos (przełom 6 i 5 w pne), trzeciego - Sofokles(w 5 w pne). Zespół aktorski ograniczał się do trzech osób. Aktorami mogli być tylko mężczyźni, grali więc też i role kobiece. W tragedii antycznej nie ma podziału na akty i sceny lecz na :

BUDOWA
( po kolei )
- prologos - zapowiedź, informacja o wydarzeniach sprzed akcji
- parados - wkroczenie chóru śpiewającego pieśń
- epejsodiony - akcja sceniczna z aktorami
- stasimon - wystąpienia chóru
- kommos - lament bohatera
- eksodos - końcowa pieśń chóru, opuszczenie sceny przez wszystkich aktorów
Epeisodiony i stasimony powtarzały się kilkakrotnie.
W Tragedii kolejne perypetie stopniowo zwiększały napięcie dramatyczne zmierzając ku katastrofie głównego bohatera. Arystoteles pisał, że bohater ten nie mógł być człowiekiem ani złym, ani idealnym. Był to człowiek szlachetny, jednak popełniający błędy. Dostrzegał je dopiero poniewczasie. Uświadomienie sobie przez bohatera popełnionych błędów nie mogło oczywiście już niczego zmienić.

ZASADY TRAGEDII
Tragedia antyczna czerpała tematykę z mitologii i była podporządkowana ścisłym regułom :
- była podporządkowana zasadom tragizmu (patrz wyżej). Sztuka dążyła więc do nieszczęśliwego zakończenia.
- zasada decorum - zasada jedności treści, formy, jednorodności stylistycznej, zgodności gatunku ze stylem, językiem bohatera.
- zasada trzech jedności : miejsca - akcja rozgrywa się w jednym miejscu, czasu - akcja zamyka się w ciągu 12-24 godzin lub w czasie zbliżonym do czasu trwania sztuki, akcji - jeden wątek.
- tylko trzech aktorów może naraz przebywać na scenie (brak scen zbiorowych)
- katharsis - jednocześnie wzbudzenie litości a także oczyszczenie z tych doznań. Katharsis według Arystotelesa, nie prowadziło do uszlachetnienia uczuć, ale wyzwolenia się z nich, doprowadzało do osiągnięcia stanu spokoju wewnętrznego. Była to jedna z głównych kategorii tragedii antycznej.
- mimesis - naśladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlać rzeczywistość.
- Schemat akcji tez był ustalony : najpierw była ekspozycja, potem rozwinięcie, punkt kulminacyjny, katastrofa i rozwiązanie akcji.
- zawsze też był chór, który wprowadzał widza w tok akcji, wyjaśniał czas i miejsce wydarzeń, oceniał postawę bohaterów, komentował wydarzenia, podpowiadał właściwe rozwiązania, przestrzegał lub pouczał. Tworzył też większe napięcie emocjonalne uprzedzając fakty.
- Tytuł często tworzony był od imienia głównego bohatera.

DZIEŁA
W czasie Dionizjów odbywały się konkursy dramatyczne. Autorzy mogli zgłaszać po cztery sztuki, w tym trzy tragedie i jeden dramat satyrowy. Ich wartość oceniała publiczność. Sofokles w tych konkursach zwyciężył osiemnaście razy.

Największymi dramaturgami starożytnej Grecji byli: - Ajschylos (525-456) - 90 sztuk, zachowało się 9 dzieł, - Eurypides (480-406) - ok. 90 sztuk, z których znamy 17, - Sofokles (496-406) - napisał ok. 120 sztuk, z których znamy osiem ("Ajas", " Antygona quot;, "Król Edyp", "Edyp w Kolonie", "Elektra", "Trachinki", "Filoklet", "Tropiciele"- dramat satyrowy).