Zmiany na mapie politycznej świata od czasów kolonialnych do współczesności

Polityczna mapa świata zmienia się nieustannie, co wynika z rozwoju cywilizacyjnego społeczeństw i ich politycznej organizacji. Jednakże, aby lepiej zrozumieć tę pracę, trzeba najpierw poznać pojęcie kolonializm.
KOLONIALIZM- określenie nowożytnej ekspansji imperialistycznej drogą zaboru, podboju i uzależnienia terytoriów zamorskich przez państwa głównie europejskie.

Rozpoczęta pod koniec XV w. odkryciem drogi morskiej do Indii przez Portugalczyków i odkryciem Ameryki przez Hiszpanów, doprowadziła do powstania pierwszych potęg kolonialnych. W następnych stuleciach na czoło wysunęły się dalsze mocarstwa kolonialne: Holandia, Anglia i Francja. W XIX w. również Belgia, Niemcy i Włochy pozyskały kolonie, a z państw pozaeuropejskich Japonia i Stany Zjednoczone. Stan posiadania w wyniku ostrej rywalizacji i wojen miedzy mocarstwami kolonialnymi ulegał w ciągu wieków licznym zmianom. Eksploatacja kolonii budziła rosnący opór ich ludności.

Dążenie do usamodzielnienia się przejawiała się najpierw w terytoriach kolonialnych zasiedlonych w pełni, lub w znacznej części przez ludność napływową z Europy:
 oderwanie się kolonii płn.- amerykańskiej od Anglii ( II poł. XVIII w.)
 uzyskanie niepodległości przez kolonie hiszp. i port. w Ameryce Śr. i Pd. (z pocz. XIX w.)
 usamodzielnienie się bryt. dominiów


Na kontynencie euroazjatyckim największych podbojów terytorialnych dokonała w XVII i XVIII w. Rosja.
Do znacznych zmian w mapie politycznej Europy zaliczyć można zmiany jakie dokonały się w wyniku wojny siedmioletniej oraz w XIX w. po postanowieniach z Kongresu Wiedeńskiego.
Zmiany polityczne zaszły również w Ameryce. Na mocy pokoju paryskiego w 1763r. Zakończono walkę francusko-angielską o Kanadę, a wojna amerykańsko- angielska prowadzona od 1775r. przyniosła niezawisłość Stanom Zjednoczonym.
W drugiej połowie XIX w. na politycznej arenie światowej pojawiły się Niemcy. Wystąpiły również silne tendencje dezintegracyjne w imperium osmańskim (tureckim). Był to wielonarodowościowy i wyznaniowy konglomerat, pełen wewnętrznych napięć i niepokoju. W wyniku tych wewnętrznych waśni, powstań zbrojnych, wojen zewnętrznych usamodzielniło się wiele państw, niektóre zmieniły tylko zwierzchnictwo.
W ciągu kilku wieków, pisze J. Barbag (1987r.) „cały glob ziemski został przez jedną część świata poznany i opanowany politycznie i gospodarczo”.
Nowy układ terytorialno- polityczny na przełomie XIX i XX w. odzwierciedlał przemiany społeczno-ekonomiczne, typowe dla ustroju kapitalistycznego. Z mapy politycznej zniknęły tzw. ziemie niczyje. Wszystkie obszary weszły w skład państw niezależnych lub stały się koloniami albo terytoriami zależnymi. Lecz taki podział terytorialny nie zadowalał wszystkich mocarstw, gdyż nie odpowiadał układowi sił ekonomicznych i militarnych w ówczesnym świecie. Narastające sprzeczności interesów można było rozwiązać tylko za pomocą konfliktu zbrojnego.


Mimo to w XIX w. stanowił szczytowy okres rozwoju kolonializmu, zagarniania nowych terenów (wnętrze Afryki), rozgraniczania stref wpływów. Podważenie podstaw kolonializmu nastąpiło w wyniku zmian wew. zachodzących w samych koloniach:
 kontakty z kulturą europejską
 wpływy poglądów nacjonalistycznych i socjalistycznych przyczyniały się do wzrostu poczucia narodowości i dojrzałości politycznej narodów kolonialnych
 obie wojny światowe osłabiły mocarstwa kolonialne i obniżyły ich prestiż w świecie
 narody kolonialne były wciągnięte do tych wojen i otrzymały przeszkolenie wojsk
idee rewolucji październikowej piętnujące kolonializm pogłębiły jego kryzys poruszając masy ludności do walki o wolność i społeczne równouprawnienie (dążenia te najostrzej przejawiały się w krajach o starej kulturze i tradycjach własnej państwowości



W istotny sposób na kształt politycznej mapy świata po II wojnie światowej wpłynęło utworzenie organizacji międzynarodowych o charakterze politycznym, gospodarczym, społecznym i wojskowym. Powstanie ich, zarówno tych o zasięgu ogólnoświatowym, jak i regionalnym, było podyktowane koniecznością współdziałania i ochrony określonych interesów państw, które je tworzą.

Pierwszą wojnę światową, uznano za wojnę mającą na celu nowy podział świata. Zmiany po wojenne były wyrazem układu sił, kompromisu i ścierania się różnych orientacji. Nie zawsze były to granice etniczne lub naturalne w sensie przyrodniczym i gospodarczym. Traktat wersalski nie przyczynił się do usunięcia sprzeczności istniejących przed wojną, a spowodował nowe konflikty pomiędzy krajami zwycięskimi i zwyciężonymi. Pojawił się również nowy problem- powstało pierwsze państwo socjalistyczne, Związek Radziecki.
Okres międzywojenny obfitował w konflikty zbrojne, które zakończyły się wybuchem II wojny światowej. Zmiany terytorialne dokonane przez państwa zwycięskie w czasie II wojny światowej, jak i po jej zakończeniu były znaczne. Obszarem dużej zmienności terytoriów państwowych był przede wszystkim środkowa Europa, Bliski Wschód oraz południowo-wschodnia Azja, a także Afryka.
Po drugiej wojnie ożywiły się ruchy niepodległościowo- wyzwoleńcze. Żywiołowy proces dekolonizacyjny wpłynął na zmianę nazewnictwa geograficzno- politycznego. Z mapy politycznej zniknęły takie nazwy, jak imperium, kolonia, protektorat. Zmieniły się również nazwy wielu krajów i miast. Nowo powstałe niezależne państwa często wracały do nazw narodowych z okresu przedkolonialnego.
Od zakończenia drugiej wojny światowej nastąpiły istotne zmiany na mapie politycznej świata, dotyczące zarówno granic politycznych, jak i układów geostrategicznych i gospodarczych. Liczba państw suwerennych wzrasta z 50 na początku XX w. do 192 w 1994r. Proces politycznej dezintegracji, będący następstwem rozpadu wielonarodowych państw i dekolonizacji, trwa nadal. Równocześnie zaznacza się rosnąca tendencja do politycznej i gospodarczej integracji międzynarodowej, wynikająca z potrzeb zmian w układach produkcji i tworzenia sprawniejszej, a przez to efektywniejszej gospodarki światowej oraz z potrzeb współczesnej rewolucji naukowo- technicznej. W 1991r. przestał istnieć Związek Radziecki. W miejsce ZSRR powstały republiki nadbałtyckie jako państwa niezawisłe oraz Wspólnota Niepodległego Państwa z Rosją na czele. Stosunki pomiędzy Rosją a pozostałymi byłymi republikami związkowymi są przedmiotem rokowań, które mają wypracować wspólną płaszczyznę porozumienia. Jednak czasem napięcia wewnętrzne przeradzają się w konflikty zbrojne.
W istotny sposób na kształt politycznej mapy świata po II wojnie światowej wpłynęło utworzenie organizacji międzynarodowych o charakterze politycznym, gospodarczym, społecznym i wojskowym. Powstanie ich, zarówno tych o zasięgu ogólnoświatowym, jak i regionalnym, było podyktowane koniecznością współdziałania i ochrony określonych interesów państw, które je tworzą.
Proces ustalania suwerenności terytorialnej objął także morza. Dawne XIX-wieczne uregulowania przyznające krajom nadmorskim pas wód terytorialnych szerokości 3 mil, tj. około 3,3 km, okazało się nie przystające do nowych warunków. Wiele krajów we własnym zakresie ustalało strefy wód terytorialnych o szerokości od 12 do 200 mil morskich (ponad 370 km).
Sytuacja ta wymusiła przyjęcie uregulowań międzynarodowych. W 1982 r. podpisano Konwencję Praw Morza. Zgodnie z zawartymi w niej postanowieniami każdy kraj nadmorski ma prawo do:
· Pasa wód terytorialnych o szerokości 1,2 mil (ok. 22km). W tej strefie sprawuje suwerenną władzę. Nie dotyczy to cieśnin morskich, w których obowiązuje swoboda żeglugi.
· Pas wód wyłączności gospodarczej o szerokości 200 mil morskich. Kraje nadmorskie mają w tej strefie wyłączne prawo do zasobów żywych oraz bogactw mineralnych znajdujących się w dnie. W przypadku szelfów strefę tę poszerzono do 350 mil od brzegu.

Nie do końca ustalono status prawny Antarktydy. W myśl porozumienia międzynarodowego Antarktyda (obszar położony za 60 S) może być wykorzystywana tylko do celów pokojowych. W 1959 r. 12 państw podpisało układ określający zasady wykorzystania Antarktyki. Polska przystąpiła do układu jako 13 państwo w 1977r. W roku 1990 było 27 sygnatariuszy tego układu.