Zmiany ustrojowe w Polsce na mocy Konstytucji Kwietniowej 1935.

JAKIE ZMIANY USTROJOWE W POLSCE PRZYNIOSŁA KONSTYTUCJA KWIETNIOWA 1935r. I JAK JE OCENIAM W STOSUNKU DO PODSTAWOWYCH ZAŁOŻEŃ USTROJU DEMOKRATYCZNEGO ?

Działalność ustawodawcza rządów sanacyjnych szła w kierunku umacniania władzy i ograniczania wpływów opozycji. Gdy po zamachu majowym J. Piłsudskiego w 1926r. Władzę przyjęła sanacja głównym celem tego obozu rządzącego była zmiana konstytucji. Problem dla sanacji stawał się pilny, gdyż stan zdrowia Piłsudskiego stale się pogarszał. Dnia 26.I 1934r. Komisja Konstytucyjna przedłożyła Sejmowi główne tezy nowej ustawy zasadniczej. Opozycja posiadała dość mandatów, by nie dopuścić do uchwalenia tez, ale zamiast ich zwykłego oddalenia, część posłów opozycyjnych ostentacyjnie opuściła sale obrad. Obecna na posiedzeniu prorządowa większość uchwaliła tezy jako projekt konstytucji. W Senacie BBWR dysponował większością zdolną do przeforsowania swej woli, niemniej jednak dyskusja trwała prawie rok.
Działając przez zaskoczenie i naginając regulamin obrad parlamentarnych sanacji udało się doprowadzić do przeforsowania nowej konstytucji. Stało się to w marcu 1935r., gdy projekt konstytucji powrócił pod obrady sejmu. Poprawki Senatu rozpatrywano jednak nie w trybie dyskusji nad projektem konstytucji, lecz w trybie poprawek do zwykłej ustawy, nie wymagającym większości 2/3, lecz 11/20 głosów. Posłowie sanacyjni odrzucili sprzeciwy opozycji i przegłosowali poprawki zwykłą większością. Opozycja miała zatem podstawy do twierdzenia, że nową konstytucję uchwalono niezgodnie z obowiązującą procedurą. Moim zdaniem mogło to u ówczesnego obywatela z lat 30 – tych XX w. wzbudzić podejrzenia, bo przecież przy tak ważnej ustawie zasadniczej jaką jest Konstytucja nie mogą mieć miejsca takie malwersacje polityczne. Nie mniej jednak w dniu 23 IV 1935r. Prezydent Ignacy Mościcki złożył swój podpis na sygnowanym uprzednio przez J. Piłsudskiego tekście Konstytucji.
Deklaracja Konstytucyjna, obejmująca pierwsze dziesięć jej artykułów, podkreślała nadrzędność państwa. Społeczeństwo miało kształtować swe losy w ramach państwa. Konstytucja ta moim zdaniem była całkowitym zaprzeczeniem ducha konstytucji marcowej, gdzie na plan pierwszy wysuwano „ naród polski”, który przy pomocy wybranych w oparciu o demokratyczną ordynację wyborczą posłów uchwalił konstytucję marcową i spełniał władzę najwyższą. Organami narodu były sejm i senat w zakresie władzy ustawodawczej, prezydent i rząd w zakresie władzy wykonawczej i niezawisłe sądy w zakresie wymiaru sprawiedliwości. Konstytucja kwietniowa na plan pierwszy wysuwała nie naród, lecz państwo. Spośród obywateli państwa wyodrębniała elitę, tzw. Najlepszych synów. Czołowe i nadrzędne miejsce w państwie zajmował prezydent skupiający „ jednolitą i niepodzielną władzę państwa”.
Prezydenta wybierano na 7 lat w głosowaniu powszechnym. Jednakże Konstytucja dopuszczała możliwość wysunięcia tylko dwóch kandydatów. Jednego z nich zgłaszało specjalnie w tym celu powołane Zgromadzenie Elektorów, a drugiego ustępujący prezydent. Uważam, że w tych warunkach społeczeństwo zostało wyłączone z wpływu na wybór prezydenta. Głosowanie powszechne było faktycznie plebiscytem na jednego z dwóch przedstawionych do wyboru kandydatów. W wypadku, jeśli ustępujący prezydent nie korzystał ze swego prawa i nie zgłaszał kandydata, głosowanie nie odbywało się, a prezydentem zostawał kandydat wyłoniony przez Zgromadzenie Elektorów. Zgromadzenie to składało się z osób związanych z ówczesnym systemem rządzenia. Zatem uważam, że w tej sytuacji stronnictwa opozycyjne nie miały szans na wysunięcie swego kandydata. Określony Konstytucją sposób powoływanie prezydenta wykluczał możliwość powołania na to stanowisko osoby spoza obozu rządzącego. Konstytucja wyposażała jednocześnie prezydenta w bardzo szerokie uprawnienia. Prezydent mianował według swego uznania premiera, a na jego wniosek ministrów, zwoływał i rozwiązywał sejm i senat, zarządzał otwarcie, odroczenie i zamknięcie sesji sejmu i senatu, był zwierzchnikiem sił zbrojnych państwa, reprezentował państwo na zewnątrz, stanowił o wojnie i pokoju, zawierał i ratyfikował umowy z innymi państwami, obsadzał wyższe urzędy państwowe. Akty prezydenta w wyżej wymienionych sprawach wymagały tzw. Kontrasygnaty tj. podpisu premiera lub resortowego ministra. Prezydent ponadto posiadał uprawnienia wynikające z tzw. Prerogatyw osobistych. W zakresie tych uprawnień decydował on jednoosobowo, wydając akty urzędowe nie wymagające kontrasygnaty. Do uprawnień osobistych prezydenta należało: wskazanie jednego z kandydatów na prezydenta i zarządzenie głosowania powszechnego, wyznaczenie na czas wojny następcy prezydenta, mianowanie i odwoływanie prezesa Rady Ministrów, pierwszego prezesa Sądu Najwyższego i prezesa Najwyższej Izby Kontroli, mianowanie i zwalnianie naczelnego wodza, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, powoływanie sędziów Trybunału Stanu, powoływanie senatorów piastujących mandat z wyboru prezydenta, mianowanie i zwalnianie szefa i urzędników kancelarii prezydenta, rozwiązywanie sejmu i senatu przed upływem kadencji, oddawanie członków rządu przed sąd Trybunału Stanu, stosowanie prawa łaski. Uważam, że silna władza prezydenta tak wtedy, jak i dzisiaj jest Polsce potrzebna, jednak stwierdzenie że prezydent jest odpowiedzialny przed „ Bogiem i historią” jest niebezpieczne, ponieważ oznaczało to, że prezydent nie jest odpowiedzialny za swe akty urzędowe.
Rola Sejmu i Senatu została zredukowana do mniej istotnych funkcji kontrolnych i doradczych. Sejm mógł zgłaszać wnioski o ustąpienie rządu lub ministra, wspólnie z senatem o pociągnięciu premiera lub ministra do odpowiedzialności Konstytucyjnej, składać interpelacje, zatwierdzać zamknięcie rachunkowe państwa ( absolutorium ). Decyzje w tych sprawach należały jednak do prezydenta. Według nowej Konstytucji inicjatywa ustawodawcza przysługiwała rządowi i sejmowi ( w sprawach budżetu państwa wyłącznie rządowi ).Obok ustaw nadal utrzymano system dekretów prezydenta z mocą ustawy. Według Konstytucji z 1921r. Prezydenta zastępował marszałek senatu; nie bez powodu, gdyż według ordynacji wyborczej senatorów w ilości 1/3 mianował sam prezydent, więc Senat w dużej liczbie zawierał „ ludzi prezydenta”.
Posłów na sejm wybiera się w głosowaniu powszechnym, tajnym, równym i bezpośrednim. Prawo czynne posiadały osoby, które ukończyły 24 lata ( z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej ), a bierne osoby, które ukończyły 30 lat życia. Z Konstytucją wiązała się ściśle nowa ordynacja wyborcza z 8 VII 1935r. W miejsce dawnych 64 mandatowych okręgów wyodrębniono 104 jednolite, dwu mandatowe okręgi wyborcze.
Społeczeństwo straciło prawo bezpośredniego zgłaszania kandydatów. Prawo to przysługiwano tzw. Okręgowym zgromadzeniom wyborczym, które składały się z przedstawicieli opanowanej przez sanację administracji, samorządu, zrzeszeń gospodarczych i związków zawodowych. Okręgowe zgromadzenia wyborcze ustalały okręgowe listy kandydatów, na których umieszczono po 2 kandydatów na 1 miejsce mandatowe. W ten sposób wybory faktycznie przekształciły się w wybory dwustopniowe, a wyborcy mieli tylko możność wybrania jednego z dwóch przedstawionych im kandydatów na posła. Ponadto reprezentujące większość społeczeństwa ugrupowania opozycyjne miały ograniczone możliwości umieszczenia nazwisk swych przedstawicieli na okręgowych listach wyborczych.
Moim zdaniem Konstytucja kwietniowa likwidowała wiele uprawnień i zdobyczy społecznych, całkowicie odchodziła od tradycji demokratyczno - liberalnej, wysuwała idee tak zwanego dobra państwa i silnej władzy wykonawczej , nakazywał oceniać obywateli według „ wartości wysiłku i zasługi” na rzecz „ dobra powszechnego”. Konstytucję kwietniową krytykuję również za nieformalny tryb jej uchwalenia, lecz także za brak odpowiedzialności prezydenta. Ograniczano również w bardzo dużym stopniu uprawnienia Sejmu i Senatu, co godzi w ustrój demokratyczny i wprowadza tak zwaną hierarchizację tzn. tylko nieliczna elita jest zdolna do rządzenia państwem. Nowa Konstytucja zakończyła proces przebudowy ustroju państwa z demokratycznego na autorytarny. Podobnie jak wiele państw europejskich ( Włochy, Portugalia, inne kraje korporacjonistyczne ), Polska swój system ograniczonej demokracji. W porównaniu z totalitarnymi ustrojami Niemiec i ZSRR system ten pozostawiał jednak duży margines swobód obywatelskich.



BIBLIOGRAFIA:
W. Roszkowski – „ Historia Polski 1914 – 1996”
Encyklopedia szkolna – historia
A.Dybkowska, J.Żaryn – „Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do współczesności”
„Dzieje Polski” pod redakcją J. Topolskiego