Porównaj sztukę starożytnej Grecji i Rzymu. Omów podobieństwa i różnice.

Sztuka państwa rzymskiego rozwijała się od VI w. p.n.e. do V w. n.e. Najważniejszym jej ośrodkiem był Rzym, lecz najpełniejszy jej obraz dały m.in.: Pompeje i Herkulanum. W rozwoju sztuki rzymskiej przyjmuje się podział na okresy: królewski (VI w. p.n.e.), republiki (V–I w. p.n.e.), cesarstwa (30 r. p.n.e. – koniec IV w. n.e.). Początki architektury i plastyki rzymskiej kształtowały się pod wpływem Etrusków (toskański porządek), w okresie republiki dominowały wpływy greckie, styl późny był wynikiem zespolenia sztuki hellenistycznej i sztuki prowincji rzymskich. Największe znaczenie historyczne zyskały osiągnięcia Rzymian w architekturze - zastosowanie nowych materiałów budowlanych (cegły wypalanej, cementu) umożliwiło wznoszenie budowli o urozmaiconym rzucie poziomym, krytych sklepieniami, tworzących świadomie skomplikowane kompleksy przestrzenne. Dla architektury monumentalnej poza świątyniami są charakterystyczne budowle użyteczności publicznej (m.in. bazyliki, portyki, kurie, termy, teatry, cyrki, amfiteatry), pomniki (łuki triumfalne, kolumny), a w budownictwie mieszkalnym — domy, tzw. italskie z atrium i hellenistyczne z atrium i perystylem, piętrowe domy czynszowe (insula), miejskie i podmiejskie wille, rezydencje cesarzy (willa Hadriana w Tivoli, pałac Dioklecjana w Splicie). Grobowce budowano wzdłuż dróg publicznych (np. Via Appia) lub na nekropolach. Formą typowo rzymską było kolumbarium. Mauzolea (np. Oktawiana Augusta, Hadriana — w Rzymie) wznoszono na wzór grobowców hellenistycznych.
Miasta zakładano na planie prostokąta, z regularną siatką ulic równoległych do dwóch głównych, krzyżujących się arterii: cardo i decumanus, otaczano murem warownym. Środek miasta zajmowało forum, wodę doprowadzały akwedukty; przez rzeki przerzucano mosty na arkadowych przęsłach. Rzeźba rzymska (zwłaszcza dekoracyjna) miała charakter odtwórczy (głównie kopie dzieł greckich). Większą oryginalność wykazywał portret, zwłaszcza popiersie na profilowanej bazie. Portrety z okresu republiki cechował weryzm; w okresie cesarstwa rozpowszechniły się portrety władców (popiersia i posągi) modelowane zgodnie z wymogami propagandy. Podobnie wykonywano reliefy historyczne, zdobiące budowle i pomniki. Na kamiennych sarkofagach, produkowanych od II w., występowały reliefy o treści mitologicznej i rodzajowej. Malarstwo sztalugowe i tablicowe w okresie późnej republiki zostało wyparte przez malarstwo ścienne, na podstawie schematów kompozycyjnych podzielone na cztery style pompejańskie: inkrustacyjny (II w. p.n.e.) - imitował okładzinę z barwnych marmurów; architektoniczny (I w. p.n.e.) - za pomocą malowanych elementów architektonicznych stwarzał iluzję głębi przestrzennej; egiptyzujący (1 poł. I w. n.e.) - polegał na zdobieniu ściany malowidłami imitującymi obraz sztalugowy i drobnymi motywami (często pochodzenia egipskiego); iluzjonistyczny (2 poł. I w.) — sztucznie powiększał wnętrze przez malowanie pomieszczeń w amfiladzie lub pejzaży. Mozaiki wielobarwne lub czarno-białe, wykonywane z sześciennych kostek kamiennych, zdobiły początkowo posadzki, w okresie późniejszym także i ściany. W rzemiośle artystycznym szczególny rozkwit przeżywała gliptyka, ceramika, szklarstwo i toreutyka. Sztuka rzymska, niemal całkowicie anonimowa, wniosła do późniejszej sztuki europejskiej wiele trwałych wartości; jej bezpośrednimi następcami były: sztuka wczesnochrześcijańska i bizantyjska.
Twórczość artystyczna Greków rozwijała się od XI do I w. p.n.e. na Półwyspie Bałkańskim, wyspach Morza Egejskiego, w Azji Mniejszej, południowej Italii, na Sycylii, wybrzeżach Morza Śródziemnego i Morza Czarnego. Poprzedziła ją sztuka mykeńska, której osiągnięcia wykorzystywała początkowo w kształtowaniu własnych form. Sztukę starożytnej Grecji okresu archaicznego (XI–VI w.) rozpoczęła faza sztuki protogeometrycznej (XI–X w.), łączącej elementy greckie z mykeńskimi, i faza sztuki geometrycznej (X–VIII w.), którą reprezentowały: ceramika malowana w różnorodne wzory geometryczne (amfory, kratery, dipylońskie wazy), drobne figurki z terakoty, brązu i kości słoniowej oraz architektura - domy i małe świątynie w typie megaronu.
W VII w. pod wpływem sztuki Bliskiego Wschodu powstał w ceramice tzw. styl orientalizujący, bogaty we wschodnie motywy roślinne i zoomorficzne (ceramika Koryntu, Cyklady, Rodos), a w architekturze sakralnej ustalił się typ świątyni z peristazą. W końcu VII w., m.in. na jej potrzeby, powstała monumentalna rzeźba w kamieniu (poros, marmur), w VI w. dążąca do przełamania obowiązujących zasad symetrii i frontalizmu (np. Moschoforos) oraz do prawidłowego oddania ruchu. Pojawiły się szkoły rzeźbiarskie (np. w Wielkiej Grecji i na Eginie) o dwóch głównych kierunkach: doryckim — surowym, tektonicznym (Argos, Korynt, Sykion) i jońskim — miękkim w modelunku, bardziej dekoracyjnym (Samos, Naksos, Paros, Chios). Szkoła attycka (od poł. VI w.) połączyła oba te kierunki. Typowe dla tego okresu są m.in. posągi kor (Kora Berlińska) i kurosów (Kuros z Melos). Rozwija się czarnofigurowe, a nieco później czerwonofigurowe malarstwo wazowe oraz rzemiosło artystyczne: wyroby z brązu (statuetki, naczynia, lustra), terakoty i kości słoniowej, gemmy. W okresie klasycznym (V–IV w. p.n.e.) powstał nowy typ miast (Milet, Pireus) na funkcjonalnym planie z prostokątną siatką ulic (Hippodamos z Miletu). Rozwinęły się: rzeźba wolno stojąca ukazująca ruch (Dyskobol Myrona), monumentalne malarstwo ścienne (Polignot, Mikon), czerwonofigurowe malarstwo wazowe w stylu swobodnym, rzeźba w brązie (m.in. Auriga delficki, Zeus z Artemizjon) i w kamieniu (np. dekoracja świątyni Zeusa w Olimpii). W drugiej poł. V w. Ateny pod rządami Peryklesa stały się głównym ośrodkiem sztuki. Działali tu najwybitniejsi architekci (Iktinos, Kallikrates i Mnesikles), rzeźbiarze (Fidiasz, Alkamenes z Lemnos, Kallimach) i malarze (Agatarchos z Samos, Apollodoros z Aten). Dokonała się synteza porządków architektonicznych: doryckiego i jońskiego (Hefajstejon, Partenon). We wnętrzach pojawiła się kolumna koryncka (świątynia Apollina w Bassaj).

W rzeźbie Poliklet opracował kanon postaci ludzkiej (Doryforos) i wprowadził kontrapost. Wspaniale rozwinął się relief wotywny (m.in. Demeter, Triptolemos i Kora) i nagrobny (Stela Hegeso) oraz ukształtował się portret syntetyczny (Perykles Kresilasa). Pod koniec V w. powstał tzw. styl mokrych szat (m.in. Nike z Olimpii Pajoniosa z Mende, Nike zawiązująca sandał). W IV w. zapoczątkowano monumentalizację architektury użytkowej (buleuterion, teatr, stadion). Powstał nowy typ budowli sakralnej (tolos) i świeckiej (hotele w Olimpii i Epidaurze, arsenał w Pireusie). W Azji Mniejszej nastąpił renesans architektury jońskiej (mauzoleum w Halikarnasie). W tym czasie w rzeźbie pojawiły się nowe tematy (akt kobiecy), odmienne ujęcia formalne (m.in. miękki modelunek) oraz przedstawianie zróżnicowanych stanów psychicznych postaci. W portrecie utrwaliły się tendencje realistyczne (Silanion, Lizystrat). Największymi mistrzami tego okresu byli: Kefisodotos, Praksyteles, Skopas, Leochares, Bryaksis z Karii oraz Lizyp - twórca nowego kanonu proporcji (Apoksyomenos) i odkrywca rzeźbienia głębi. W malarstwie sztalugowym pojawiła się nowa tematyka (m.in. sceny rodzajowe) oraz utrwalił się iluzjonizm (Zeuksis, Parrasjos, Apelles z Kolofonu), a w malarstwie ceramicznym — tzw. styl kerczeński (Ateny) i gnathia (południowa Italia). W okresie hellenizmu (323–30 p.n.e.) sztuka grecka (zwana hellenistyczną) stała się różnorodna tematycznie i formalnie przez asymilację elementów, głównie orientalnych, a także bardziej laicka i uniwersalna, nastąpił rozkwit urbanistyki i budownictwa użytkowego (szczytowe osiągnięcie — latarnia morska na Faros). W miastach zakładanych na planie hippodamejskim, np. Aleksandrii, z wyodrębnionymi dzielnicami (administracyjną, handlową, itp.), przestrzeń agory i świętych okręgów wytyczały i organizowały portyki (często piętrowe), wznoszono monumentalne budowle - świeckie (buleuteriony, teatry, biblioteki, gimnazjony) i sakralne (świątynie, tolosy, ołtarze). W budownictwie mieszkalnym pojawił się dom z perystylem, malowidłami ściennymi, mozaikami posadzkowymi i urządzeniami kanalizacyjnymi (m.in. na Delos), wprowadzono konstrukcję łuku z ciosów klinowych (najstarszy w bramie miejskiej w Dura Europos). Rzeźba, inspirowana stylem z IV w. p.n.e., skłaniała się ku naturalizmowi; w kompozycji osiągnięto pełną przestrzenność (spiralny skręt ciała, ruch w głąb). Rozwinięto trzy tendencje formalne: tzw. barok (dynamizm, patos) z głównymi ośrodkami w Pergamonie (Gal zabijający żonę ) i na Rodos (Nike z Samotraki , Laokoona Grupa), tzw. rokoko (intymność, finezja), m.in. w Aleksandrii, oraz klasycyzm (adaptacje i kopie starych dzieł), głównie w Atenach (Demeter i Despojna Damofona, Wenus z Milo). Pogłębiony psychologicznie portret analityczny (oficjalny i prywatny) osiągnął w połowie II w. pełnię realizmu. Drobną plastykę reprezentowały m.in. figurki terakotowe z Tanagry i Myriny, malarstwo sztalugowe, posługujące się enkaustyką, odkryło nowe tematy (pejzaż, martwa natura). Ceramika malowana ustąpiła reliefowej, wyciskanej z form (megaryjskie czarki), rozwijało się też rzemiosło artystyczne, m.in. toreutyka, złotnictwo, gliptyka. W okresie rzymskim (I–IV w.) sztuka grecka była coraz częściej anonimowa i mniej oryginalna - wcześniej jej wpływom ulegała m.in. sztuka etruska i rzymska. W pewnych okresach determinowała styl sztuki perskiej i egipskiej. Jej dziedzictwo przejęła sztuka bizantyjska i koptyjska. Od czasów renesansu sztuka grecka stała się jedną z głównych podstaw sztuki nowożytnej, a zwłaszcza teorii klasycyzmu.