Motyw śmierci w baroku, romantyźmie, pozytywiźmie, młodej polsce i literaturze XX wieku

BAROK:
Ta epoka wiele ma wspólnego ze średniowieczem. Powraca przygnębiający temat śmierci. W literaturze i sztuce znów występują tańce śmierci- korowody ludzi prowadzonych przez straszną kostuchę. W Polsce na trumnach pojawiają się portrety zmarłych, nazywane portretami trumiennymi. W modzie wiersze o trupach, a nawet do trupów. Ludzie odczuwają „krótkość żywota”

Krótka rozprawa: jutro- coś dziś jest nie będziesz,
A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz.

ROMANTYZM:
Trzeźwy, rozumowy świat wydawał się romantykom za ciasny, dlatego chętnie sięgali po temat śmierci. Widma, upiory, pokutujące dusze to liczni bohaterowie utworów romantycznych.

*Śmierć za karę lub kara po śmierci:
-„Dziady cz. II”- przybyłe na białoruski obrzęd dziadów duchy ujawniają swoje grzeszki. Dlaczego nie mogą być w niebie? Bo mają coś na sumieniu.
- Ballady- niewierni kochankowie zamienieni po śmierci w rośliny bądź głazy, nieszczęśliwie zdradzone dziewczyny, które w śmierci szukają uspokojenia i zapomnienia, okrutne morderczynie po śmierci pokutujące za swe zbrodnie- to główni bohaterowie „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza.
-„Balladyna”- nieźle narozrabiała tytułowa bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego: zabiła siostrę, przegoniła własną matkę, oszukiwała. Za karę poraził ją piorun.

*Śmierć z miłości:
Powodem często była nieszczęśliwa miłość. Samobójstwa z powodu niespełnionej bądź zdradzonej miłości popełnili:
-Gustaw z IV cz. Dziadów A. Mickiewicza
- tytułowy bohater „Cierpień młodego Wertera” Wolfganga Goethego

*Śmierć godna:
-Bohaterowie-powstańcy: Emilia Plater i generał Sowiński to postacie historyczne, ale dodatkowo uwiecznione w literaturze. Hołd oddał im A. Mickiewicz w utworach: „Śmierć pułkownika” i „Sowiński w okopach Woli”
- Jacek Soplica- w swej przedśmiertelnej spowiedzi prosi o wybaczenie swojego najzacieklejszego wroga- Klucznika Gerwazego. Opowiada o przyczynie popełnienia przed laty zbrodni, o latach pokuty. Umiera jak bohater, otoczony szacunkiem i zrozumieniem.

POZYTYWIZM:
- Michał Wołodyjowski: jeden z bohaterów „Trylogii” H. Sienkiewicza. Umiera jak prawdziwy rycerz. Razem z Ketlingiem wysadza w powietrze zamek w Kamieńcu Podolskim, aby nie dostał się ręce wroga( wcześniej zarządza ewakuacją pozostałej załogi, a sam decyduje się poświęcić życie)
*Śmierć „biedna”
- Autorzy nowel poświęconych tragicznym warunkom życia najuboższych warstw społeczeństwa apelowali o zapobieganie ogromnej umieralności wśród najbiedniejszych.
Umierają dorośli(matka dzieci w „Naszej szkapie”) i dzieci:
~ Rozalka- siostra Antka z noweli B. Prusa umiera z powodu ciemnoty i zabobonów.
~ Janko Muzykant został oskarżony o próbę kradzieży skrzypiec, ukarany okrutną chłostą umiera.
~ Tadeusz z noweli Elizy Orzeszkowej- mały wiejski chłopiec niedopilnowany przez zapracowanych rodziców.

MŁODA POLSKA:
- Maciej Boryna- gospodarz z „Chłopów” Władysława Reymonta tuż przed śmiercią idzie na pole, aby pożegnać się z ziemią. Ta scena jest symbolem nierozerwalnego związku chłopów z ziemią, która jest ich żywicielką i największą świętością.
- Siłaczka- czyli nauczycielka Stasia z noweli S. Żeromskiego. Żyła w ogromnej biedzie i zachorowała na suchoty. Zmarła, a wraz z nią ideał bezpłatnego nauczania wiejskich dzieci.

*Pragnienie śmierci:
Artyści tacy jak Kazimierz Przerwa- Tetmajer, uważani, że życie na początku XX wieku jest szczególnie trudne, ponieważ cały świat przechodził kryzys. Dlatego chcieli popełnić samobójstwo. Ale na szczęście był to rodzaj artystycznej pozy. Tak naprawdę do tak desperackiego kroku posuwało się niewielu.

LITERATURA XX WIEKU:
*Śmierć milionów:
Po doświadczeniach I i II w. Światowej w literaturze pojawił się bardzo ważny motyw- zbiorowej, męczeńskiej śmierci niewinnych ludzi.
- „Warkoczyk” Tadeusza Różewicza, film „Korczak” Andrzeja Wajdy to utwory ukazujące bezsensowną, okrutną śmierć cywilów, także dzieci.
* Śmierć godna;
Śmierć bohaterska, żołnierska- często bardzo młodych ludzi: Alek, Rudy z „Kamieni na szaniec”, młodzi z „Ziela na kraterze”, Melchiora Wańkowiczowa oraz żołnierz-dziecko z „Elegii o chłopcu polskim” Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.