Metodologia cz2

1.Korzystanie z bibliotek
Napisanie pracy dyplomowej bezdyskusyjnie wiąże się z licznymi kontaktami z bibliotekami naukowymi. Czynność tę, podobnie jak w przypadku archiwów, można określić kwerendą biblioteczną. Korzystając z zasobów bibliotek, należy stosować najmniej kilka zasad:
• nie należy ograniczać się do zbiorów tylko jednej biblioteki,
• w ramach kwerendy bibliotecznej należy korzystać jednocześnie z katalogów alfabetycznych i rzeczowych (katalog alfabetyczny - to wykaz zbiorów uporządkowany według nazwisk lub tytułów książek, gdy nie występuje autor lub gdy opracowanie jest dziełem zbiorowym, katalog rzeczowy - to wykaz zbiorów według tematów, dyscyplin wiedzy lub działów tematycznych), • w ramach katalogów rzeczowych trzeba sięgać także do haseł (dziedzin) pokrewnych i zbliżonych do podjętego tematu,
• w czasie kwerendy należy wykorzystać katalogi rejestrujące różne elementy gromadzone w bibliotece, np. czasopism, mikrofilmów, rękopisów, nowości, zwane niekiedy nabytkami biblioteki,
• korzystając ze „swojej” biblioteki koniecznie należy upewnić się, czy posiada ona komputerową bazę danych bibliograficznych innych bibliotek,
• w ramach kontaktów z wybraną biblioteką trzeba koniecznie wykorzystać możliwość sprowadzenia książek z innych bibliotek w ramach wymiany międzybibliotecznej (warto o tym pamiętać, bowiem nie wszystkie biblioteki chcą taką wymianę prowadzić, tłumacząc się przy tym brakiem etatów lub środków finansowych potrzebnych do tej wartościowej działalności).
Nasze kontakty z literaturą przedmiotu, tzn. literaturą na dany temat, powinny polegać na:
• jej poszukiwaniu,
• selekcjonowaniu pod względem aktualności, kompetencji,
• krytycznym rozpoznaniu,
• wykorzystaniu w formie fiszek lub innego rodzaju notatek.
Poszukiwanie, czy też wstępne rozpoznanie, najlepiej rozpocząć od najnowszego wydania podręcznika akademickiego związanego z danym obszarem wiedzy. Lektura ta pozwoli na przyswojenie uporządkowanego zasobu wiedzy i z pewnością wskaże na literaturę do dalszych poszukiwań. Przy sposobności podajemy nazwy największych bibliotek na świecie i w Polsce. Pierwsze kontakty z literaturą „obowiązkową” i ogólną wykorzystujemy na sporządzenie roboczego spisu literatury związanej z tematem pracy. Przeglądając katalogi biblioteczne bądź zestawy bibliograficzne w pracach zwartych, czy też tytuły rozpraw zamieszczanych w opracowaniach zbiorowych, chcąc uzyskać zamierzony cel, należy stosować następujące kryteria:
• zbieżności tytułu książki, czy też rozprawy z tematem pracy,
• daty publikacji (sięgamy zawsze do wydań najnowszych),
• nazwiska autora, który znany jest z innych opracowań interesującej nas dziedziny wiedzy czy tematu, autora o uznanym autorytecie naukowym
• ilość wydań danej pozycji
• wartości czasopisma naukowego, w którym zamieszczony jest dany artykuł,
• daty ostatniego wydania dzieła wznowionego,
2.Sporządzanie notatek (fiszek tematycznych i bibliograficznych)
Po wstępnym rozeznaniu w literaturze przedmiotu przystępujemy do sporządzania notatek, które zwykło nazywać się fiszkami. Na samym wstępie trzeba określić, że notatki z literatury sporządzane dla celów pisania pracy dyplomowej muszą spełniać inne zadania niż te, które sporządzamy celem przygotowania się do egzaminu czy zaliczenia. Fiszki, o których tu mówimy, możemy podzielić na dwa rodzaje:
• bibliograficzne,
• tematyczne.
Fiszka bibliograficzna jest opisem bibliograficznym druku zwartego lub artykułu. Sporządzana jest na jednostronnej kartce papieru, najlepiej połowy formatu A-5, tj. o wymiarach 15,0 x 10,5 cm w układzie poziomym. Fiszka bibliograficzna, zwana niekiedy także notką, ma odzwierciedlać treść pracy i kształt karty tytułowej (nie okładki pracy, bowiem często ta jest skrótem pełnego tytułu pracy). Karta (strona) tytułowa zawiera następujące informacje:
• nazwisko i imię (imiona) autora bądź autorów,
• tytuł wraz z podtytułem,
• wydawnictwo, które pracę wydało,
• miejsce i rok wydania,
• strony (dotyczy to artykułu lub pracy w wydawnictwie zwartym).
Fiszki bibliograficzne wkładamy do koperty, którą możemy nazwać tytułem całej pracy bądź rozdziału.Fiszki bibliograficzne w ramach poszczególnych działów (kopert) układamy od razu alfabetycznie, pamiętając przy tym, że o kolejności decydują kolejne litery występujące w nazwisku. Po wykonaniu fiszki bibliograficznej rozpoczynamy studiowanie pracy (artykułu). W momencie, kiedy uznamy, iż dany fragment może okazać się przydatny do podjętego tematu, należy zdecydować się na wykonanie fiszki tematycznej. Fiszka ta może mieć podwójny, w stosunku do poprzedniej, wymiar, tj. format A-5 (21,0 x 15,0 cm). Należy ją ułożyć do zapisu także poziomo. Fiszki tematyczne gromadzimy w kopercie formatu A-5. Koperty można tytułować, najlepiej tytułami rozdziałów lub podrozdziałów.
Segregując powstające fiszki, układamy je, oczywiście, nie według tytułów książek czy autorów, lecz według przymierzonej treści rozdziału, podrozdziału czy też punktu, posługując się w tym momencie planem - konspektem pracy. Na fiszkach notować należy przede wszystkim:
• definicje pojęć,
• fakty niebudzące żadnych wątpliwości,
• zestawienia statystyczne i liczbowe wraz z ich oceną,
• wnioski, z którymi zgadzamy się,
• myśli, które w momencie czytania zdają się być przydatne do przygotowywanej pracy,
• uogólnione zagadnienia i treści.
3.Wywiady, relacje i badania ankietowe jako źródła informacji
Jednym ze sposobów pozyskiwania źródeł wiedzy są wywiady, uzyskiwane relacje osób, świadków zdarzeń np. historycznych oraz badania ankietowe. Te ostatnie dostarczają często wielu faktów i opinii, których inną drogą nie można byłoby zdobyć. Opracowując ankietę do badań, należy zadbać o poprawność i celowość stawianych
pytań, a także o długość całej ankiety. Pytania zawarte w kwestionariuszu muszą odzwierciedlać określony cel
badań i opierać się na posiadanej już wiedzy o badanym problemie czy zjawisku. Wywiad polega na przeprowadzeniu rozmowy z wybraną osobą (respondentem) w celu uzyskania od niej odpowiedzi na wcześniej przygotowane przez zbierającego materiały, pytania.
Wywiad można przeprowadzić w dwojaki sposób:
• ustalone pytania można zadać osobie przez siebie wybranej, która udzieli odpowiedzi np. do dyktafonu,
• usystematyzowane tematycznie pytania można poprzedzić danymi typu:
- imię i nazwisko,
- stopień naukowy,
- stanowisko,
- miejsce i data wywiadu i to wszystko zawrzeć w formie formularza-ankiety, prosząc wybraną osobę o wypełnienie i zwrot (odesłanie).
Przeprowadzając wywiad w ten sposób, warto zadać swojemu rozmówcy następujące pytanie: „Czy może Pan (Pani) zasugerować jakieś dodatkowe pytania w poruszanych kwestiach, które można by zadać innym osobom?”
Uzyskane tą drogą informacje należy umiejętnie i racjonalnie wykorzystać. Można to uczynić wielorako:
• uzyskane dane opracować w formie tabel, diagramów, wykresów, podając oczywiście źródło pochodzenia tych informacji,
• uogólniając określone informacje, trzeba powoływać się na odpowiedzi zawarte w ankiecie (wywiadzie),
• podając syntezę wyników wywiadu po ich przetworzeniu statystycznym, należy pamiętać o tym, aby próba badań była reprezentatywna, tzn. nie można czynić uogólnień na podstawie jednego czy dwóch wywiadów.
Badania ankietowe czy też wywiady w zasadzie nie mogą stanowić wyłącznego źródła informacji dla realizacji tematu pracy. Przy ich realizacji, a przede wszystkim wykorzystaniu, trzeba pamiętać o subiektywizmie badań i danych ankietowych.
4.Sposoby kompozycji tekstu
Komponowany tekst może być pisany w czterech podstawowych formach:
• opis,
• opowiadanie,
• prezentacja,
• argumentacja.
Opis jest ujęciem statystycznym, ukazuje on właściwości danego przedmiotu lub zjawiska, posługując się porządkiem przestrzennym. Opowiadanie jest natomiast ujęciem dynamicznym, chronologicznie prezentuje etapy procesów i zdarzeń. Prezentacja informuje o faktach lub wyjaśnia pojęcia poprzez ich definiowanie, precyzowanie i analizę.
Argumentacja, zwana też perswazją, ma za zadanie przekonanie adresata o czymś za pomocą uporządkowania faktów. Argumentacja musi prowadzić do określonej konkluzji. Określone zagadnienie tematyczne zmusi niejako autora do skorzystania z kilku, a może nawet z wszystkich z prezentowanych tu form. Niejednokrotnie te cztery formy kompozycyjne będą się ze sobą łączyć i wzajemnie uzupełniać. Najczęściej jednak będziemy mieli do czynienia ze splotem prezentacji z argumentacją. Jak się okaże, wybór dominującej formy komponowania tekstu zależeć będzie od tezy postawionej dla określonego tematu pracy.


5.Przetwarzanie materiałów i systematyzowanie wyników
Zebrane różnymi drogami materiały należy przetworzyć i usystematyzować. Do najczęściej używanych metod przetwarzania materiałów należą:
• analiza i synteza,
• indukcja i dedukcja,
• ujęcia ilościowe i jakościowe.
Analiza i synteza potocznie występują jako terminy o znaczeniu przeciwnym. Analiza polega na podziale podmiotu badania na części składowe. Można ją podzielić na:
• elementarną,
• przyczynową,
• logiczną.
Analiza jest procesem wyróżniania składników i opisywania stosunków między nimi. Aby zrozumieć jakiś układ, czyli całość, trzeba rozpoznać jego elementy składowe, a następnie ująć je we wzajemnych stosunkach między sobą i określić ich miejsce w całości. W analizie należy uwzględnić zarówno strukturę układu, jak też aspekt funkcjonalny w ich wzajemnych powiązaniach. Synteza jest natomiast złożeniem i ujęciem zjawiska, faktów w całość. Metodą przetwarzania materiałów są indukcje i dedukcje. Pierwsza z nich jest procesem wnioskowania, w którym na podstawie obserwacji jednostkowych faktów, dochodzimy do uogólnień. Indukcja prowadzi od faktów znanych do nieznanych. Ma ona duże znaczenie w tworzeniu i sprawdzaniu teorii. Bardzo ważną w przetwarzaniu informacji
jest dedukcja. Zawdzięczamy jej nowy punkt widzenia, który nie byłby możliwy tylko w przypadku wyszczególnienia faktów. Mówiąc o rozumieniu czy też myśleniu dedukcyjnym, myślimy o przechodzeniu od przyczyn do skutków.
W procesie badawczym ważną rolę spełnia ujęcie ilościowe i jakościowe, które uzupełniają się wzajemnie.
6.Rady dotyczące pisania tekstu naukowego
Przed przystąpieniem do pisania pracy warto przejrzeć kilka innych prac dyplomowych o zbliżonej do własnej tematyce. Od samego początku pisania pracy należy pamiętać o zdecydowanym unikaniu dosłownego przepisywania całych fragmentów przeglądanych czy też czytanych prac. Jeśli konkretna myśl, zdaniem piszącego, jest bardzo ważna, należy użyć cytowania. To samo dotyczy ilości cytatów. Ich nadmiar razi brakiem samodzielności autora.
Przestrzec należy także przed czynieniem dowolnych komplikacji łączenia fragmentów prac innych autorów ze swoimi słowami.
Pisanie pracy w większości przypadków należy rozpocząć od napisania pierwszego rozdziału, który np. w naukach historycznych stanowić będzie wprowadzenie do właściwych rozważań zawartych w następnych rozdziałach pracy. Pisząc zasadniczy tekst, autor powinien jasno wyartykułować, które fragmenty pracy zawierają znane już wyniki badań, a które są własnymi ustaleniami. Decydując się na napisanie pierwszej wersji tekstu, należy zachować dość duże odstępy między wersami. Umożliwi to naniesienie uzupełnień własnych oraz promotora. Pisząc tekst w wersji „próbnej”, nie należy powoływać się na numer strony pisanej pracy. Jeżeli jest taka konieczność, lepiej podać numer rozdziału i podrozdziału, bowiem ponad wszelką wątpliwość nastąpi zmiana numeracji stron przygotowywanej pracy.
Po napisaniu każdej części pracy, np. rozdziału, na prowizorycznie wykonanym spisie poleca się zapisanie jego objętości. Jest to metoda kontroli objętości pracy, dostrzegania, czy przypadkiem nie powstają dysproporcje między poszczególnymi częściami (rozdziałami). Gdyby tak się działo, można np. rozdzielić najobszerniejszy rozdział, tworząc z niego dwa, pamiętając przy tym o racjonalnym, a nie tylko formalnym uzasadnieniu tej czynności. Obliczanie wielkości zasadniczej części pracy umożliwi podjęcie decyzji o objętości aneksów, te ostatnie bowiem nie powinny przekraczać jednej trzeciej całej pracy. Po napisaniu pierwszej wersji pracy jej autor absolutnie nie powinien niszczyć
wcześniej przygotowanych fiszek tematycznych. Może się okazać, iż kilkakrotnie trzeba będzie do nich sięgać. Aby uniknąć przykrych zdarzeń losowych. Oprócz zatrzymania fiszek, wykonać kserokopię rękopisu czy maszynopisu.
7.Objętość pracy
Niewielka objętościowo praca ma szansę pozytywnej oceny końcowej, jeśli o jej wysokiej jakości zapewnia sam promotor i to już na etapie jej przygotowywania. Lepiej jest jednak założyć, iż praca nie będzie zbyt krótka. Zbyt małej objętości nie warto także „…nadrabiać” grubszym papierem, pismem z dużymi odstępami między wierszami, bądź też stosowaniem dużych marginesów, a nawet nazbyt dużej, 14-, czy 16-punktowej czcionki. Jeśli już okaże się, że nie jesteśmy w stanie napisać pracy o przyzwoitej objętości, polecić można wprowadzenie większej liczby załączników (aneksów), które oczywiście muszą być merytorycznie powiązane z treścią pracy. Objętość załączników nie może przesadnie „rozsadzać” tekstu całej pracy. W oparciu o pewne doświadczenia można w przybliżeniu zasugerować, aby dla pracy magisterskiej objętość jednego rozdziału wynosiła około 25 stron znormalizowanego
komputeropisu. Nieco mniejszą objętość jednego rozdziału można proponować dla pracy licencjackiej. Propozycje te nie mogą absolutnie wiązać piszącego, a z pewnością ograniczać wówczas, gdy ilość zgromadzonego materiału pozwala na szersze ujęcie zagadnienia w ramach każdego rozdziału pracy. Dyskusja na temat objętości pracy doktorskiej wydaje się z pewnością nie na miejscu.

8.Układ pracy
Praca o charakterze naukowym, a taką ma być praca licencjacka czy też magisterska, powinna posiadać pewien modelowy układ, przyjęty w większości prac publikowanych.
Praca powinna zawierać w sobie następujące elementy składowe:
• stronę tytułową, czasami nazywaną kartą tytułową,
• spis treści,
• wykaz użytych skrótów,
• wstęp, który może nosić także inne określenie, jak: wprowadzenie, uwagi wprowadzające, a może niekiedy także słowo wstępne,
• część zasadniczą podzieloną na: części, czy też rozdziały oraz podrozdziały, a te z kolei na punkty,
• zakończenie, które można nazwać zamiennie: podsumowaniem, uwagami końcowymi, podsumowaniem i wnioskami itp.,
• bibliografię,
• spis tabel, rycin, zdjęć,
• aneksy.
Dodatkowo pracę można wzbogacić o:
• streszczenie,
• tłumaczenie streszczenia w języku obcym, np. angielskim, niemieckim czy też
rosyjskim. a) Strona tytułowa
Strona tytułowa pracy nieprzeznaczonej do druku powinna zawierać pewne podstawowe informacje o charakterze obligatoryjnym. Do nich zaliczyć trzeba dość powszechnie przyjęte dane takie, jak:
• nazwa uczelni, wydziału, kierunku studiów bądź jednostki wydziałowej,
• imię (imiona) i nazwisko autora pracy,
• tytuł pracy wraz z ewentualnym podtytułem (pisany bez cudzysłowów i skrótów),
• rodzaj pracy (praca (dysertacja) licencjacka, inżynierska, magisterska, doktorska),
• informacje o osobie, pod której kierunkiem praca została napisana,
• nazwa seminarium, na którym praca powstała,
• miejscowość (siedziba) uczelni i rok napisania i złożenia pracy (tych danych nie
należy rozdzielać przecinkiem). b) Spis treści
Najlepszym miejscem umiejscowienia spisu treści jest druga strona (raczej kartka) pracy dyplomowej. Spis treści jest to układ przedstawiający zawartość pracy (tytuły rozdziałów i podrozdziałów oraz pozostałych części) z podaniem stron, na których znajduje się początek poszczególnych jej składowych elementów. Stąd jest oczywistym, że można
napisać go ostatecznie dopiero po przepisaniu całej pracy. Spis treści trzeba napisać językiem jednorodnym, pamiętając o tym, aby tytuły poszczególnych podrozdziałów zaczynały się od rzeczownika, względnie wszystkie od przyimka. Tytuł rozdziału czy też podrozdziału w zasadzie nie powinien mieć formy pytania. Wstęp bezwzględnie musi być kompletny, tzn. powinien zawierać wszystkie elementy pracy.
c) Wykaz użytych skrótów
Najlepszym miejscem umieszczenia tego wykazu jest strona zaraz po spisie treści. Wykaz ten należy rozpocząć od nowej, kolejnej strony. Wykaz powinien zawierać wyjaśnienia tylko tych skrótów, które nie należą do potocznie znanych i używanych, a które zostały użyte przez autora w swojej pracy. Wykaz ten nie powinien być zbytnio rozbudowany, jednak pamiętać trzeba, że stosowanie specjalistycznych skrótów i terminów należy uwzględnić w tym
wykazie. Szerzej o zasadach stosowania skrótów w tekście piszemy w podrozdziale
poświęconym wykazowi użytych skrótów i symboli. d) Wstęp
Głównym zadaniem Wstępu jest określenie założeń i celu pracy oraz sposobów ich osiągnięcia. Z praktyki wynika, że dobry wstęp powinien być napisany na samym końcu, bowiem wtedy jest całkowicie jasny plan pracy, sformułowane są wnioski, znane są szczegóły, których poznanie staje się właśnie możliwe dopiero na tym etapie pisania pracy.
Dobrzy Wstęp powinien zawierać następujące elementy:
• przedstawienie motywów i okoliczności podjęcia tematu;
• ścisłe wyodrębnienie przedmiotu badania (wskazanie obszaru i zakresu dziedziny wiedzy, do jakiej kwalifikuje się wybrany przedmiot);
• przedstawienie znaczenia i wagi wybranego tematu, podanie racji, dla których podejmujemy się jego opracowania; przekonanie czytelnika, że podjęty temat ten jest istotny albo interesujący, a być może nawet nowy, bądź oryginalny;
• określenie celu pracy;
• określenie problemu badawczego - tezy centralnej;
• omówienie przedmiotu rozprawy, jej zakresu rzeczowego, czasowego i przestrzennego;
• przedstawienie stanu badań podejmowanego zagadnienia;
• charakterystyka i rodzaj źródeł, z których autor korzystał, (jeśli praca oparta jest w całości lub w części na empirii, należy wstępnie scharakteryzować metody, które autor stosował w trakcie tych badań oraz wskazać na problemy występujące w ich toku);
• przedstawienie w ogólnym rysie konstrukcji (struktury) i zawartości pracy ze wskazaniem na poszczególne części, ewentualnie rozdziały w kontekście spodziewanych wyników badań,
• zaakcentowanie wartości pragmatycznych, w których mogą znaleźć się propozycje wdrożeń, a nawet wnioski pod adresem organizacji lub instytucji,
• podkreślenie walorów formalnych, wskazanie, co autor skorzystał pod względem poznawczym w trakcie pisania pracy,
e) Podział pracy na rozdziały i podrozdziały
Najlepszym sposobem podziału zasadniczej części pracy jest jej podział na rozdziały. Mają one obrazować podział pracy i przez to uporządkować jej zawartość. Podział ten powinien być logiczny, przejrzysty, unikający jakichkolwiek powtórzeń. Tytuły rozdziałów powinny być hasłowe i jasno wyodrębniać szczegółowe zagadnienia, gdzie w krótkiej formie podane zostanie jak najwięcej informacji. W tytułach rozdziałów może być zawarta informacja o zastosowanej metodzie badawczej. Dla wyodrębnienia zagadnień szczegółowych trzeba zastosować dodatkowy podział na podrozdziały, a w nich - jeśli jest taka potrzeba - na punkty. Podział pracy na rozdziały jest zabiegiem dosyć trudnym. Często w czasie pisania pracy trzeba zmienić nie tylko ilość rozdziałów, ale przede wszystkim ich tytuły i wewnętrzną zawartość.
f) Zakończenie
Ta część pracy może nosić także inne nazwy, jak np.: „wnioski”, „podsumowanie” itd. Punktem wyjścia do jego napisania powinien być określony we wstępie cel pracy i odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu został on
zrealizowany, czy postawione hipotezy i tezy badawcze zostały udowodnione i sprawdzone. W tej części pracy może ujawnić się refleksyjny stosunek studenta (doktoranta) do problemu będącego przedmiotem rozprawy. Treści tutaj zawarte nie mogą w żaden sposób dublować się ze Wstępem bądź też z wnioskami zawartymi w zakończeniu poszczególnych rozdziałów. Przystępując do napisania Zakończenia trzeba mieć przed sobą szkic Wstępu oraz
wnioski końcowe z poszczególnych rozdziałów pracy, w szczególności z tzw. rozdziałów badawczych.
g) Streszczenie
Streszczenie swoją formą musi odpowiadać wyraźnie znaczeniu tego słowa. A zatem na 2-3 stronach maszynopisu należy odpowiedzieć na trzy podstawowe pytania:
• jaki jest cel pracy,
• jakie zastosowane metody badawcze,
• dlaczego wybrano taką formułę konstrukcyjną,
• co nowego wnosi praca w stosunku do dotychczasowego stanu wiedzy w podjętym temacie?
Streszczenie powinno być wolne od ogólników. Jego treść ma zdecydowanie ograniczyć się do przedstawienia konkretnych zagadnień. Streszczenie należy napisać już po zakończeniu pisania pierwszej wersji swojej pracy.
h) Bibliografia prac
Niejednokrotnie tematem prac dyplomowych jest biografia jakiejś postaci, która w swoim dorobku życiowym posiadała również prace pisarskie. Wówczas nieodłącznym składnikiem takiej pracy będzie bibliografia prac, np. BIBLIOGRAFIA PRAC PROFESORA TADEUSZA KOWALAKA ZA LATA 1936-1996 itd. Należy umiejscowić bibliografię prac (dzieł) określonej osoby, najlepiej zaraz za PODSUMOWANIEM (Zakończeniem), a przed WYKAZEM ŹRÓDEŁ I LITERATURY, który z pewnością okaże się też konieczny do umieszczenia w pracy biograficznej. i) Źródła i literatura
Rozróżnienie pozycji drukowanych jest konieczne dla właściwego stosowania opisu bibliograficznego, czyli zespołu informacji niezbędnych do identyfikacji dokumentu oraz informacji uzupełniających, potrzebnych dla bliższego scharakteryzowania dokumentu drukowanego. Druga z wymienionych nazw powinna być użyta wtedy, jeśli podstawą napisania pracy były zarówno źródła archiwalne, jak również różnoraka literatura. Jeśli decydujemy się
na zatytułowanie zestawu bibliografią, wykazem cytowanej literatury lub listą bibliograficzną, to musimy mieć świadomość, że znajdą tam się wyłącznie pozycje drukowane, w tym także źródła, ale drukowane.
j) Spis tablic i ilustracji
Jeżeli praca naukowa zawiera, co najmniej kilka tablic (tabel) bądź ilustracji, należy wydzielić w oddzielnej części ich spis. Nazwa tego działu zależy oczywiście od zawartości. Spis ten umieszcza się pod koniec pracy, po Wykazie źródeł i literatury. Każdy spis rozpoczyna się od nowej strony, nadając mu stosowny tytuł.


k) Załączniki (aneksy)
W wielu pracach naukowych istotną rolę odgrywać będą różnego rodzaju załączniki, zwane także aneksami.
Załącznik (aneks) jest to proste uzupełnienie dzieła, jednak ściśle związane z jego tematyką i przeznaczeniem. Aneksy zamieszczamy tylko wtedy, aby poprzez ich treść można było lepiej rozumieć treść pracy, ewentualnie wówczas, gdy ułatwią one replikę badań. Załącznikami mogą być różne materiały. W przypadku prac typowo badawczych
mogą to być narzędzia badań (oryginalne kwestionariusze, testy, instrukcje) itd. W zależności od typu pracy aneksem może być dosłowny tekst instrukcji podawanej badanym, oryginalne (opracowane przez autora) kwestionariusze, programy komputerowe lub ich wydruki. W załącznikach mogą znaleźć się szczegółowe dane społeczno-demograficzne badanych osób.