Chiny - Państwo Środka

Chińska Republika Ludowa - państwo położone a Azji Wschodniej i Środkowej o powierzchni 9597 tys. km2, (w tym około 3 tysiące km2 wysp przybrzeżnych). Chiny to najludniejsze państwo świata o populacji przekraczającej 1,3 mld osób, zagęszczenie ludności na ich terenie wynosi 138,3 osób/km². Stolicą jest Pekin, znajdujący się w jednej z 22 prowincji. Kraj podzielony jest również na 5 regionów autonomicznych (Mongolia Wewnętrzna, Ningxia, Xinjiang, Tybet oraz Guangxi). Istnieją 4 specjalne okręgi miejskie, które bezpośrednio podlegają administracji centralnej stolicy. W ostatnich latach do Chin wrócił Hongkong oraz Makau. Językiem urzędowym jest Chiński (tradycyjny lub uproszczony), walutą - Yuan (CNY, ¥).

Chiny graniczą z czternastoma państwami: Afganistanem, Bhutanem,
Indiami, Kazachstanem, Kirgistanem, Koreą Północną, Laos, Mongolią, Nepalem, Pakistanem, Rosją, Tadżykistanem, Wietnamem i Birmą. Linia brzegowa zwartego lądu wynosi 18 000 km długości.

Geografia
Chiny swym ogromnym obszarem zajmują część Azji Środkowej i obszar Azji Wschodniej. Od wschodu oblewają je wody Oceanu Spokojnego - Morze Wschodniochińskie w północnej części i Morze Południowochińskie w południowej części, oraz Morze Żółte, które oddziela ten kraj od Półwyspu Koreańskiego.

Rozciągłość południkowa kraju wynosi 5700 km, a równoleżnikowa 5200 km. Zwarty obszar Chin ze wschodu na zachód mierzy około 4200 km, zaś z północy na południe około 3700 km.
Zachodnią część kraju ograniczają wyżyny: Wyżyna Tybetańska (4 500 m
n.p.m) oraz Qinghai. Na południowym zachodzie rozciągają się Himalaje wzdłuż granicy chińsko-nepalskiej. Od północy terytorium Chiny ogranicza pustynia. Na terenie regionu autonomicznego Xinjiang znajduje się największe bezodpływowe słone jezioro Lop Nur oraz największa chińska pustynia Takla Makan.

Skrajne punkty kraju to: na północ – zakole rzeki Amur (53°13' N), na południe – Wyspa Hainan (18°12' N), na wschód – rozgałęzienie rzeki Amur (135°10' E), na zachód – pasmo górskie Pamir (73°50' E). Najwyżej położonym punktem Chin jest szczyt Mount Everest położony w Himalajach o wysokości 8850 m n.p.m. Najniższy punkt na terytorium tego kraju znajduje się w Kotlinie Turfańskiej, której centralna część stanowi depresję o wysokości 155 m p.p.m.

Budowa geologiczna
Obszar Chin spoczywa na prekambryjskiej platformie, która jest częścią wielkiej euroazjatyckiej płyty litosfery. Około dwóch miliardów lat temu platforma chińska stanowiła jednolitą całość, potem uległa rozbiciu na mniejsze bloki. Wschodnia część tej platformy to izolowane masywy pochodzenia prekambryjskiego, są to: masyw mandżurski, północno-koreański i południowo-chiński. Zachodnią część platformy tworzą masywy: ałaszański, cajdamski, tarmyski i tybetański. Między tymi masywami powstały obniżenia i rowy tektoniczne.

Orogeneza pacyficzna była okresem powstania gór wschodniej części Chin.
Wypiętrzeniu uległa część struktur mezozoicznych, gdzie ruchom tym towarzyszyło wypychanie skał magmowych oraz wylewy law andezytowych. Pod koniec ery mezozoiku powstały rozległe obniżenia tektoniczne takie jak Kotlina Syczuańska.
Poza Mt. Everestem do najwyższych szczytów zaliczyć należy słynne K2 o wysokości 8611 m n.p.m. w Karakorum i Ulug Muztag w Kunlun o wysokości 6973 m n.p.m. Rzeźbę tych terenów ukształtowały głównie procesy glacjalne i peryglacjalne. Himalaje, które są najwyższymi górami świata, powstały w orogenezie alpejskiej, są zaliczane do gór fałdowo-płaszczowych. Są zbudowane ze skał krystalicznych pochodzenia prekambryjskiego oraz ze skał osadowych, magmowych i metamorficznych.

Klimat
Znaczne rozmiary państwa, a zwłaszcza duża rozciągłość południkowa sprawia, że w Chinach wyróżnia się trzy pasy klimatyczne. Ponadto znaczna rozciągłość równoleżnikowa, oraz urozmaicona rzeźba terenu warunkuje istnienie kilku odmian klimatycznych.

Chiny znajdują się w zasięgu trzech stref klimatycznych: zwrotnikowej - południowe wybrzeża oraz wyspa Hajnan, podzwrotnikowej - zachodnia, środkowa i wschodnia część kraju oraz umiarkowanej - północne i północno-wschodnie Chiny. Południowo-wschodnia i wschodnia część kraju obejmuje klimat monsunowy z porą deszczową i suchą.
Wyspa Hainan położona na południu Chin

Wody
Chiny należą do zlewiska Oceanu Spokojnego – 56,7%, Oceanu Indyjskiego - 6,9% powierzchni kraju, do Oceanu Arktycznego – 0,4%.

Najdłuższymi rzekami kraju są Jangcy o długości 5520 km, która płynie niemal przez całe Chiny. Wypływa z Wyżyny Tybetańskiej, a uchodzi do Morza Wschodniochińskiego. Drugą rzeką jest Huang He, zwana Rzeką Żółtą o długości 4670 km, która bierze swój początek we wschodniej części Tybetu i uchodzi do Zatoki Pohaj. Trzecią ważną rzeką Chin jest Rzeka Perłowa, zwana Xi Jiang (2130 km). Rzeka ta płynie na południu kraju i uchodzi do Morza Południowochińskiego w pobliżu Makau. Natomiast rzeka Amur, która na dłuższym odcinku wyznacza granicę z Rosją, znajduje swoje ujście poza granicami Chin. Na ich obszarze znajdują się także górne odcinki Mekongu, Saluinu i Brahmaputry. Większość rzek kraju jest żeglowna. Między Pekinem, a portem w Hangzhou nad rzeką Jangcy wybudowano Wielki Kanał o długości 1782 km czyni go najdłuższym kanałem świata.
Huáng Hé – Rzeka Żółta

Najwięcej jezior znajduje się w rejonie Wyżyny Tybetańskiej. Wielkie, ale płytkie jeziora występują wzdłuż środkowego i dolnego biegu rzeki Jangcy. Leży tam największe słodkowodne jezioro Chin – Poyang Hu o powierzchni 3583 km². W przypadku jezior słonowodnych, większość znajduje się na zachodzie Chin, a największe z nich Kuku-nor leży w Tybecie (powierzchnia 4600 km²).
W Państwie Środka, na obszarach wysokogórskich występują również lodowce.

Fauna i flora
Zróżnicowanie topograficzne i klimatyczne Chin wpływa na bogactwo fauny i flory tego kraju. Wśród ogromnej ilości spotykanych tam gatunków zwierząt i roślin wiele występuje wyłącznie na tym obszarze. Do endemitów należą m.in. delfin białopłetwy, małpa złocistowłosa, takin, białowargi jeleń, chiński krokodyl i oczywiście panda wielka (objęta szczególną ochroną jako skarb narodowy).

Niezwykła jest także chińska flora. Spośród drzew (ze względu na ilość gatunków Chiny określane są przez botaników mianem Światowego Skarbca) wymienić można m.in. metasekwoję chińską, Cathaya Argyrophylla - drzewo iglaste należące do tej samej podrodziny, co modrzew) czy eukomię, które występują wyłącznie na tym terenie. Co ciekawe miłorząb, choć często pojawia się w nazwie z rozszerzeniem wskazującym na jego japońskie pochodzenie – także jest drzewem chińskim. Wiele znanych na świecie roślin m.in. azalia, magnolia, rododendron i lotos pochodzą z tego właśnie kraju.
Cathaya Argyrophylla

Historia powstania Państwa Chińskiego
Kraj obejmował stosunkowo niewielki obszar nad dwiema wielkim rzekami: Huago-ho i Jangcy na Nizinie Chińskiej. Głównym jego miastem było Lo Jang. Panowały tam dogodne warunki do rolnictwa. Rozwój tych terenów możliwy był głównie ze względu na wynalezienie żelaznych narzędzi, zbudowanie sprawniejszych i lepiej funkcjonujących kanałów nawadniających oraz zdobycie partnerów handlowych. Z czasem na tym terenie powstało wiele drobnych królestw. Zjednoczenia ich wszystkich dokonała jedna z panujących rodzin - Ts' in w 2200 roku p.n.e. Rozkwit państwa nastąpił jednak dopiero za panowania dynastii Shang w latach 1700 - 1122 r. p.n.e. Wtedy właśnie powstały potężne metropolie chińskie. Następna dynastia, Czou (Zhou) rządziła w Chinach od 1122 do 256 r. p.n.e. W okresie jej panowania rozszerzyły się granice: na południe - po rzekę Jangcy i na północ - po Mandżurię.

Kolejny etap w historii Chin zapoczątkowała dynastia Cin (Qin) z lat 221-207 p.n.e. Praktycznie jedynym jej znaczącym przedstawicielem był Shi Huangdi nazywany także Czengiem. Urodził się w 259 roku p.n.e. i w wieku trzynastu lat objął tron po śmierci swojego ojca. Uspokoił wojujące ze sobą królestwa leżące wzdłuż Żółtej Rzeki i w 221 roku p.n.e. stworzył cesarstwo. Czeng był wielkim budowniczym i bezlitośnie zmuszał do pracy chłopów, jeńców i więźniów politycznych przy budowie dróg, kanałów i Wielkiego Muru. Wprowadził standardy chińskiego pisma, monet, wag i miar. Za jego panowania odbyło się wielkie palenie książek w 213 r. p.n.e. System ustanowiony przez niego trwał pomimo zmian dynastii aż do roku 1911 p.n.e. Był najdłużej trwającym ustrojem państwa w dziejach ludzkości. Czeng zmarł w 210 roku p.n.e.

W 206 roku p.n.e. miało miejsce powstanie chłopskie, które zakończyło panowanie dynastii Cin, a jego przywódca, Liu Bang, ustanowił się pierwszym cesarzem z dynastii Han. Owa dynastia panowała 400 lat do roku 220 n.e. Jej cesarze przesunęli granice państwa na południe, aż zapanowali nad obszarem współczesnych Chin. Podbili też teren dzisiejszej Korei Północnej i utworzyli jedwabny szlak, którym produkowany w Chinach jedwab docierał do Rzymu. W tym czasie zmienił się system administracji, a podstawą wierzeń stał się konfucjanizm.

Filozofia Konfucjusza polegała na przedstawieniu schematu społeczeństw rządzonego przez wszechwładną biurokrację. Uczyła szacunku do władzy, osób starszych i do klas wykształconych. Nakazywała cenić przeszłość i tradycję, grzeczność i etykę, opanowanie i bezstronność. Pochwalała zachowanie wyznaczonego miejsca w społeczeństwie i akceptowanie swojego losu, pozbawione prostackiego dążenia do pięcia się w górę.

Ze szczątek cesarstwa Han powstały 3 organizmy państwowe. Pierwszy obejmował północne Chiny, od środkowej Korei na wschodzie po rejon miasta Dunhuang na zachodzie i sięgał na południe aż do rzeki Jangcy. W latach 220-265 władała nim dynastia Wei. Drugi skupiał południe, od ujścia rzeki Jangcy na wschodzie po granicę obecnej prowincji Sichuan na zachodzie i środkowego Wietnamu. Władzę sprawowała tam dynastia Wu (222-280r.). Trzecim organem obejmującym ziemie zachodnie od południa części obecnej prowincji Shaanxi do prowincji Yunnan na południu, władała dynastia Shu (221-263). Te trzy królestwa toczyły walki między sobą. Początkowo była między nimi równowaga sił, z czasem najsilniejsze stało się królestwo Wei, ze względu na największą liczbę ludności oraz posiadane terytorium. W 263 roku podbiło ono królestwo Shu. W tym samym czasie w królestwie Wei wzrosła potęga rodu Sima, który w 265 roku w wyniku przewrotu pałacowego obalił dynastię Wei.

Okres Trzech Królestw oraz następujące po nim rządy dynastii Wschodniej i Zachodniej Jin, a następnie okres Północnych i Południowych Dynastii nazywany jest czasami okresem bezkrólewia. Po upadku dynastii Wei panowanie objął ród Jin panujący aż do 420 roku n.e. Wtedy Wschodnia Dynastia Jin sprawuje władzę na południu. Jest to początek podziału Chin na Północ i Południe.

W 581 roku nastała tzw. Era Imperialna. W czasie jej trwania panowały dwie dynastie: Sui (581–618) i Tang (618–907). Za rządów ten drugiej miały miejsce ważne wydarzenia w dziejach Chin, takie jak: podróż do Indii mnicha Xuanzanga, opracowanie najwcześniejszego z zachowanych kodeksów prawnych. Również wtedy cesarzowa Wu stała się jedyną kobietą cesarzem w historii kraju. Kiedy umarł Huineng - szósty patriarcha Buddyzmu Chan rozpoczął się okres jego prześladowań.

Po tym miał miejsce krótki, siedemdziesięciodwuletni okres „Pięciu Dynastii i Dziesięciu Państw”. W roku 960 nastała Trzecia Era Cesarska. Rozpoczęło ją panowanie Songów, jest uznawane za punkt szczytowy w rozwoju klasycznej kultury chińskiej. Dokonano wówczas tak ważnych wynalazków jak: ruchoma czcionka, proch strzelniczy i kompas. Bez większych osiągnięć kolejną panującą rodziną była Jin. Następnie nastał okres Yuan, gdy Mongołowie zajęli większość północnych Chin. W 1227 roku umarł Dżyngis Chan, w czterdzieści cztery lata później Marco Polo przybył do kraju, a Kublai Chan ogłosił się pierwszym cesarzem dynastii Yuan.

Od 1368 panuje ród Ming. Jego miejsce w 1644 zajmuje dynastia Qing. Wtedy Tybet uznał jej protektorat. W 1842 roku podpisano w Nankinie traktat kończący pierwszą wojnę opiumową. Jednym z jego postanowień było przejęcie Hongkongu, znajdującego się dotąd w rękach chińskich, przez Wielką Brytanię. W 1898 podpisano umowę 99-letniej "dzierżawy" tych terytoriów przez Anglików. Hongkong rozwinął się znacznie w XX wieku, stając się swoistym pomostem gospodarczym i kulturalnym między światem zachodnim, a komunistycznymi Chinami.

W roku 1911 rozpoczął się okres post-imperialny i trwa on do czasów obecnych. Najważniejsze wydarzenia to:
⁃ Mao Zedong utworzył Centralny Okręg Radziecki w Jiangxi w 1930 roku oraz powstał nowy kodeks cywilny, przyznający kobietom prawa małżeńskie i własnościowe.
⁃ W 1931 r. Japonia przejęła kontrolę nad Mandżurią.
⁃ Trzy lata po powyższym Czerwona Armia wydostała się z okrążenia wojsk Rządu Narodowego.
⁃ 1937 do 1945 trwa wojna chińsko-japońska.
⁃ 1950 do 1953 ma miejsce kolejna wojna, tym razem z Koreą.
⁃ 1959 Powstanie w Tybecie zostało zdławione w 1959 - ucieczka Dalajlamy.
⁃ Rozłam pomiędzy Chinami, a Związkiem Radzieckim w 1960r.
⁃ W 1997 Hongkong wrócił pod administrację Chin.
⁃ Odbyła się Olimpiada Letnia w Pekinie – 2008 rok.

Gospodarka
Chińska gospodarka jest najprężniej rozwijającą się, zaraz po USA na świecie.
ChRL jest jednym z najzasobniejszych w surowce krajów świata. Zajmuje się wydobyciem węgla kamiennego, ropy naftowej, gazu ziemnego. Pozyskuje się również: łupki, rudy żelaza, wolframu, antymonu, cynku, ołowiu, miedzi, cyny, molibdenu, manganu, rtęci, soli kamiennej, kaolinu, fosforytów i metali szlachetnych.

Energię elektryczną wytwarza się głównie w elektrociepłowniach opalanych w 80% węglem kamiennym. Elektrownie wodne są skupione głównie w górnych biegach Huang He i Han Shui oraz na rzece Hongshui He i małych rzekach górskich.
W północno-wschodnich Chinach mieszczą się liczne małe hydroelektrownie, obsługujące wsie i miasta. Kraj osiada 11 działających reaktorów jądrowych o łącznej mocy około 9 gigawatów.

W przemyśle przetwórczym Chin przeważa przemysł ciężki. Popularny jest również półrzemieślniczy charakter produkcji, oparty na tradycyjnych środkach produkcji. Przemysł chemiczny oparty jest na bogatej bazie surowcowej i ma zróżnicowany profil produkcji. Szybko zwiększa się produkcja nawozów sztucznych.
Intensywnie rozwija się też przemysł elektroniczny, we współpracy z firmami japońskimi. Główne ośrodki tego przemysłu to Pekin, Szanghaj, Tiencin.

Tradycyjne gałęzie przemysłu chińskiego to włókiennictwo a zwłaszcza przemysł bawełniany, który stanowi 95% włókienniczej produkcji przemysłowej oraz jedwabniczy.

Duże znaczenie ma przemysł spożywczy, obejmujący przemysł cukrowniczy, tłuszczowy, młynarski, mięsny, winno-spirytusowy, tytoniowy i herbaciany. Przemysł ten skoncentrowany jest głównie we wschodnich Chinach. W miastach nadmorskich rozwija się przemysł rybny. Potencjał przemysłu spożywczego jest ciągle za mały do potrzeb kraju. Duże znaczenie ma także rękodzieło.

Ustrój polityczny
Chińska Republika Ludowa to kraj konstytucyjnie socjalistyczny. Faktyczną władzę pełni jedna partia – Komunistyczna Partia Chin. Jej ideologia, jest jednocześnie naczelną ideologią państwową. Najważniejszą organem w partii jest Komitet Centralny KPCh, na czele którego stoi Biuro Polityczne Komitetu Centralnego KPCh, a jego kierownictwem jest z kolei dziewięcioosobowy Stały Komitet. Konstytucja z 1982 roku mówi, że najwyższym organem władzy ustawodawczej jest Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych o pięcioletniej kadencji.

Religie i wierzenia
Chińskie wierzenia ludowe maja w sobie elementy, buddyzmu, taoizmu, a także religii wywodzących się jeszcze z neolitu (czczenie zwierząt i przyrody: słońca, księżyca, ziemi, niebios i gwiazd).

Najpopularniejszą religią jest buddyzm, rozpowszechniony w Chinach w I wieku n.e. stopniowo przekształcał się w najbardziej wpływową religię w Chinach. W jego skład wchodzą trzy gałęzie, to jest: buddyzm chiński, buddyzm tybetański oraz buddyzm Bali (buddyzm południowy). Jest w sumie 200 tys. mnichów. Obecnie w Chinach istnieje około półtora tysiąca świątyń dostępnych dla wiernych.

Drugą, nie mniej popularną religią jest taoizm, wywodzący się właśnie z tego kraju. W taoiźmie znajduje wyraz uwielbienie wobec przyrody i przodków. W historii było wiele gałęzi, które z czasem przekształciły się w dwie największe, czyli Quanzhen i Zhengyi, mające znaczący wpływ na życie Hanów. Brak surowych doktryn powoduje, że nie sposób policzyć jego wyznawców.
Współcześnie w Chinach żyje również wielu wyznawców innych religii (Konfucjanizmu, Islamu oraz Chrześcijaństwa i jego odłamów).

Święta
Świętem państwowym w Chinach jest 1 października - Święto Narodowe, 1 maja - Święto Pracy oraz Chiński Nowy Rok - tzw. Święto Wiosny przypadający zwykle na przełom stycznia i lutego. Ustawowo wolne są z tej okazji 3 dni, lecz Chińczycy mają w związku z tymi świętami co najmniej tydzień wolny od pracy. Nie pracują wówczas urzędy, ale czynne są sklepy i domy towarowe, otwarte nawet dłużej niż w dni powszednie. W okresie świąt następuje ogromny wzrost krajowego ruchu turystycznego. Miliony podróżnych odwiedzają turystycznie atrakcyjne miejsca. Ceny biletów i usług są wówczas najwyższe.

Wielki Mur Chiński
Mur zaczyna się nad morzem Pohaj na północny wschód od Pekinu i przebywa Chiny północne aż do pustyni Gobi. W swojej głównej części ma długość 2450 kilometrów i jest największą budowlą wzniesioną kiedykolwiek przez człowieka. Służył on jako wał obronny przed obcymi plemionami koczowników, które chciały wtargnąć do Chin. Jego szerokość u podstaw wynosi ok. 6,5 m, zaś wysokość 9 m. Na górze mur ma 5,5 m szerokości - wystarczająco, aby mogła po nim maszerować piechota po 10 żołnierzy w szeregu albo kawaleria po 5 koni w szeregu. Został zbudowany na kamiennych fundamentach, z ubitej ziemi, którą obmurowano cegłami. Szacuje się, że przy budowie zatrudniono w nieludzkich warunkach około 300 tysięcy robotników.