Co oznaczały słowa: „Muzom sarmackim strojnie pozaplatał włosy”?

Co oznaczały słowa Franciszka Ksawerego Dmochowskiego „Muzom sarmackim strojnie pozaplatał włosy”, Odnoszące się do twórczości J. Kochanowskiego?.

Aby podjąć rozważania na temat zdania F.K. Dmochowskiego „Muzom sarmackim strojnie pozaplatał włosy”, odnoszącego się do Jana Kochanowskiego, należy nie tylko przedstawić twórczość Jana z Czarnolasu. Trzeba również wyjaśnić kim były antyczne muzy, co oznacza określenie „muzy sarmackie”, a co przenośnia „strojnie pozaplatał włosy”. Wówczas można będzie zastanowić się nad sensem powyższego zdania, charakteryzującego, jak się wydaję, rolę poezji Kochanowskiego w kulturze polskiej.

Muzy greckie powszechnie uważano za córki Zeusa i Mnemosyne, bogini pamięci. Były one według najstarszej tradycji boginiami śpiewu, a następnie także opiekunkami różnych rodzajów poezji, sztuki i nauki. Zależnie od regionu Grecji, nosiły różne imiona. Było ich dziewięć, a każda opiekowała się inną dziedziną twórczości: Kalliope – poezją epicką, Klio – historią, Euterpe – poezją liryczną, Melpomene – teatrem, Terpsychora – pieśnią i tańcem, Erato – poezją miłosną, Urania – astronomią, Polihymnia – poezją chóralną, Talia – komedią.
Określenie Franciszka Ksawerego Dmochowskiego „muzy sarmackie” oznaczało ogólnie polskie, narodowe muzy, sprawczynie twórczego natchnienia, patronujące naszej sztuce, literaturze i nauce. Sarmatami, od legendarnej Sarmacji, krainy starożytnych Słowian, nazywano od schyłku XVI w. Polaków, stopniowo utożsamiając to pojęcie z polskim szlachcicem, ziemianinem i gospodarzem . W przypadku Jana Kochanowskiego słowa te odnosiły się szczególnie do literatury polskiej, która dzięki wybitnej twórczości tego poety stała na bardzo wysokim, europejskim poziomie.

Jan Kochanowski (1530-1584) był jednym z najwybitniejszych poetów, nie tylko polskich, ale i europejskich. Jemu poezja polska zawdzięcza swój pierwszy wielki wzlot, a literatura polskiego renesansu dojrzały kształt. Od 1544 studiował w Akademii Krakowskiej, później w Padwie. Podczas licznych podróży po Europie (m.in. Włochy, Francja, Królewiec) nawiązał kontakty z przedstawicielami europejskiej literatury i humanistyki. Około 1563 r. został dworzaninem i sekretarzem Zygmunta II Augusta. Po śmierci króla w 1572 zamieszkał w Czarnolesie, biorąc okazjonalnie udział w życiu publicznym. Śmierć ukochanej córeczki Orszulki, której poświęcił Treny, a następnie drugiej córki Hanny przyczyniły się do pogorszenia jego stanu zdrowia. Zmarł nagle w Lublinie, a w uroczystościach pogrzebowych uczestniczył dwór z królem Stefanem Batorym; pochowany został w Zwoleniu.

W czasie studiów we Włoszech Kochanowski pisał głównie okolicznościowe wiersze łacińskie, które znalazły się w zbiorze Elegiarum libri IV... (1584). Po powrocie do kraju, w okresie dworskim początkowo górowały utwory epickie, takie jak Zuzanna (ok. 1562), Szachy (ok. 1564-1566), O śmierci Jana Tarnowskiego (1561), Zgoda (1564) i Satyr, albo Dziki Mąż (ok. 1564). Następnie przeważała twórczość liryczna na najwyższym poziomie artystycznym, do której możemy zaliczyć Pieśni, Treny, a także Fraszki (1584, np. O żywocie ludzkim, Do gór i lasów, Do fraszek) czy wierszowaną parafrazę (swobodna przeróbkę pierwotnego tekstu) Psałterza Dawidowego (1579). Był również autorem klasycznej tragedii, nawiązującej do antyku – Odprawa posłów greckich. Sztuka ta została wystawiona w 1578 r. ku czci królowej Anny Jagiellonki w Zamku Ujazdowskim w Warszawie.

Na podstawie tego krótkiego przeglądu dzieł Jana Kochanowskiego możemy zauważyć, że w zasadzie wszystkie muzy (poza może Uranią) opiekowały się tym wybitnym poetą, udzielając mu twórczego natchnienia. Talia – była muzą Kochanowskiego od fraszek, Kalliope – poezji epickiej, Erato – elegii miłosnych, Terpsychora – pieśni, Euterpe – trenów, a Klio, Melpomene i Polichymnia udzieliły swych darów przy tworzeniu Odprawy posłów greckich. Bardzo interesujące, że Jan z Czarnolasu napisał własny manifest poetycki zatytułowany Muza (ok. 1567), w którym objaśniał inspiracje i zadania poezji.

Piękna przenośnia „Muzom sarmackim strojnie pozaplatał włosy” oznacza, że Jan Kochanowski, jako pierwszy polski poeta, tworzył dzieła na tak wysokim poziomie, że znajdowały się one w ścisłej czołówce europejskiej. Dmochowski uznał, że twórczość polskich artystów do czasów Kochanowskiego można porównać do nieuładzonych jeszcze włosów, w przeciwieństwie do skomplikowanej fryzury, jaką niewątpliwie były dzieła Jana z Czarnolasu. Nieuczesane, „rozczochrane” dotąd muzy sarmackie, symbolizujące nie najwyższy poziom twórczości, dzięki talentowi Kochanowskiego zyskały „strojnie pozaplatane włosy”, co miało oznaczać wyniesienie polskiej literatury na najwyższy poziom.