W czym wyrażała się troska o losy RP w literaturze XVI wieku?

Wiek XVI był dla Polski złotym wiekiem. Wielkie dochody z handlu zbożem powodowały, że feudałowie bardzo szybko się bogacili. Bogacąc się, zdobywali coraz większe wpływy i władzę. Elekcja stwarzała im doskonałe warunki do zdobywania dla siebie przywilejów i immunitetów. Pomiędzy szlachtą panowała prywata, obojętność wobec spraw państwa, chęć zdobywania bogactw i majątków. Sytuacja taka powodowała powstawanie pęknięć i rys w strukturze Rzeczypospolitej.

Pisarze i poeci zaczęli dostrzegać powagę sytuacji. Wiedzieli oni, że przywary szlachty mogą doprowadzić do głębokiego kryzysu państwa. Wtedy też zaczęły powstawać utwory nawołujące do zerwania z prywatą, znieczulicą, stołem. Takimi dziełami można nazwać „Odprawę posłów greckich” czy „Pieśń o spustoszeniu Podola” Jana Kochanowskiego, „O poprawie Rzeczypospolitej” Andrzeja Frycza Modrzewskiego jak również „Kazania sejmowe” księdza Piotra Skargi.
Widząc aktualną sytuację kraju i sięgając w jego przyszłość, w swoich utworach, skierowanych do rządzących, przedstawiali swoje wizje państwa, ukazywali jak ono wygląda, a jak wyglądać powinno.
Troska o losy państwa wyrażała się w zainteresowaniu polityką wewnętrzną. W utworach pisarze wytykali wady szlachcie, zarzucając jej obecną, realną sytuację w kraju. Aby zapobiec kryzysowi państwa, apelowali do magnackiego sumienia poprzez nawiązania do Biblii, przykazań, np. ks. Piotr Skarga; mitologii (Kochanowski). W swoich dziełach przestrzegali, że taka postawa wobec spraw państwa może zakończyć się upadkiem, jak we fragmencie „Odprawy posłów greckich”. Uświadamiali także, że otrzymaliśmy od Ojczyzny bardzo wiele, jest ona naszą matką, która nas rodzi, wychowuje, żywi, daje dom, pieniądze, szczęście, dlatego powinniśmy ją szanować i dbać o nią. Porównywano także Polskę do tonącego okrętu. Zamiast go ratować od zagłady, szlachta chroni przede wszystkim swój dobytek swój dobytek, nie wiedząc, że kiedy okręt zatonie, stracą całe bogactwo i sami zginą.
W „Pieśni o spustoszeniu Podola” poeta wzywa możnych do utworzenia regularnego wojska, zatrudnienia zaciężnej armii i do własnego poświęcenia, czyli pospolitego ruszenia, sfinansowania wojska, odwetu za poniesione na Podolu straty.
Troskliwi o losy Ojczyzny pisarze przedstawiają także swój projekt odbudowy Rzeczypospolitej, widzą luki w prawie, ustawach, dają niejako gotową receptę na poprawę stanu rzeczy. Przykładem takiej „recepty” jest dzieło „O poprawie Rzeczypospolitej” A. F. Modrzewskiego, w którym autor zaleca m.in. stworzenie na nowo kodeksu karnego.

Troska o Ojczyznę przejawia się właśnie w taki sposób. Pisarze wytykają szlachcie jej wady, błędy. Nawołują do zmiany przyzwyczajeń, przestrzegają przed zbliżającym się upadkiem, każą wyciągnąć wnioski z wydarzeń, które miały miejsce w przeszłości. Dają ponadto gotowe rozwiązania ówczesnych problemów. Jednak nikt z rządzących nie przejął się wtedy nimi. Pomimo wielkiego wysiłku włożonego w uświadamianie warstw rządzących, niestety nie udało się zapobiec upadkowi kraju, czego następstwem były rozbiory i utrata niepodległości na 123 lata.
Głupota magnatów, ich egoizm i pewność siebie zgubiła cały polski naród.