Walka klasyków z romantykami. Założenia estetyczne romantyków.

Spór pokoleniowy
Spór klasyków z romantykami był sporem pokoleniowym. Pokolenie starsze opowiadało się za klasycyzmem. Młodsze, w kwestiach światopoglądowych poza cechami racjonalnymi i empirycznymi popierało także uczucia i emocje. Wiązało się to z dążeniami wolnościowymi i demokratycznymi. Był to spór nie tylko o sprawy estetyczne ale i światopoglądowe oraz polityczne. Polemika ta miała charakter czysto teoretyczny. Twórcy byli podzieleni do czasu wydania "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza. Poezja powinna być oryginalna, rozwijać ducha chrystianizmu i rycerstwa, być śmiała w swych dokonaniach, nie krępowana prawidłami. Rola poety, dwa aspekty: jako duchowny przewodnik narodu i przede wszystkim poeta jako indywidualność wybitna jednostka, geniusz, który mocą uczucia i wyobraźni, "gdzie duch namiętny przebija się w zmysłowych rysach imaginacji".
Kazimierz Brodziński (1791 - 1835)
Był poetą sentymentalnym. Przedstawia nowe tendencje w sztuce literackiej na tle refleksji o sztuce klasycznej. Autor ukazuje rysujące się na początku XIX w. dwie odmienne tendencje w literaturze narodowej. Pierwsza z nich jest zwana klasycznością - jej istota polega na naśladowaniu doskonałych wzorów estetycznych. Natomiast sztuka tworzona przez młodych nie polega na naśladowaniu, lecz natchnieniu. Łamią oni wszelkie reguły estetyczne, tworzą sztukę oryginalną, dla niektórych dziwaczną.
1818 r. W "Pamiętniku warszawskim" zaczęły ukazywać się pierwsze fragmenty rozprawy Brodzińskiego "O klasyczności i romantyczności tudzież o poezji polskiej". Dążył do pokojowego połączenia klasycyzmu i romantyzmu. Uważał, że nowe idee romantyczne można połączyć z klasycystycznymi. Według niego rozwój literatury polskiej powinien iść własną drogą. Trzy główne elementy, jakie według niego powinna spełniać literatura:
 narodowość
 prezentowanie w utworach literackich typowych, charakterystycznych cech dla danego narodu (odwołania do przeszłości, wydarzeń historycznych)
 oryginalność
 nie kopiowanie obcych wzorów, utwory nie powinny być przeróbkami
ludowość, która wiązała się z narodowością.
Brodziński uważał, że wśród ludu, mieszkańców wsi można odnaleźć spontaniczność, szczerość, zdrową moralność, kształtowaną w wyniku kontaktu z przyrodą. Brodziński propagował sielankę, gatunek, który spełniał wszystkie jego założenia. Uważał, że narodową cechą Polaków jest umiłowanie pokoju, prostoty, bezpośredniego kontaktu z przyrodą. Jego rozprawa rozpętała dyskusję na temat klasycyzmu, jako kierunku, który do tej pory dominował i romantyzmu, który zaczął zdobywać popularność.
Brodziński tłumaczy na czym polega istota romantyzmu - jest on nasycony elementami emocjonalnymi, szuka inspiracji w wiekach dawnych, zafascynowany jest pięknem natury. Aby go zrozumieć nie trzeba mieć wiedzy, jak w wypadku klasyczności, lecz rozwiniętą uczuciowość. Autor doceniał wartość klasycyzmu, cenił także określone elementy nowej sztuki. Pragnął by literatura polska była oryginalna na tle obcej poprzez integrację wzorów klasycznych z romantycznymi w duchu sentymentalnym. Wszystko zacząć się musiało od samookreślenia;
Jan Śniadecki "O pismach klasycznych i romantycznych"
Rozprawa Brodzińskiego szalenie zdenerwowała Jana Śniadeckiego. On romantyzmu nie akceptował, gdyż sztuka ta łamała doskonałe normy literatury klasycznej, szukała inspiracji w średniowieczu, w wiekach dawnych, ciemnych, schodziła do feudalizmu i łamała oświeceniowe zasady demokracji. Autor krytykował surowo irracjonalizm romantyczny oraz ludowość. Traktował je jako dziwaczne zauroczenie ciemnością, zabobonami. Zarzucał romantykom, że ich kultura jest kulturą zdrady narodowej i zdrady ducha narodowego. Wierzył, że dla podniesienia narodowości polskiej potrzebne są oświeceniowe nauka i praca, a romantyzm te wartości łamał. Był on zagorzałym przeciwnikiem romantycznej wizji poezji, buntował się przeciwko odrzucaniu wszelkich, uznawanych od wieków zasad klasycznych oraz wprowadzaniu do poezji guseł, czarownic i zjaw przeczących zdrowemu rozsądkowi; bardzo ładnie (i trafnie) określił romantyczność jako "szkołę zdrady i zarazy" oraz "otworzoną drogę do robienia szaleństw";
W 1819 napisał rozprawę "O pismach klasycznych i romantycznych". Był intelektualistą, racjonalistą. Atakował tendencje romantyczne. Romantyzm uważał za zagrożenie dla rozwoju literatury i oświaty. Sądził, że może mieć zgubny wpływ na czystość polszczyzny, a światopogląd romantyczny miał być zagrożeniem dla zdrowego rozsądku (strefa duchowa jest empirycznie nie sprawdzalna). W balladzie "Romantyczność" A. Mickiewicza to on jest najprawdopodobniej owym mędrcem, badającym szkiełkiem naturę człowieka...
Adam Mickiewicz "O poezji romantycznej"
Mickiewicz zarzucił klasykom absolutne niezrozumienie idei romantycznej (za romantyczną uznał na przykład rycersko-przygodową literaturę średniowieczną); nie chodziło mu o pogodzenie klasyków z romantykami, ani nie faworyzował romantyzmu, żądał jedynie równouprawnienia tych epok;
 poeci romantyczni język nieokrzesany zdobili śmiałą imaginacją i gorącym uczuciem,
 uważał, że Szekspir słusznie jest nazywany dzieckiem uczucia i wyobraźni, kształcony jedynie na wzorach narodowych zostawił w dziejach swoich dobitną cechę geniuszu indywidualnego i wiekowego usposobienia. Znawca głęboki serca ludzkiego, malował w śmiałych i prawdziwych rysach naturę człowieka w nowo utworzonym rodzaju poezji dramatycznej, którego głównym charakterem jest walka namiętności z powinnością, jedno z wyobrażeń świata romantycznego;
 poezja gminna jako rodzaj romantyczny;

Maurycy Mochnacki "O literaturze polskiej w wieku XIX"(1830 r.).
Maurycy Mochnacki, wybitny krytyk tego okresu, debiutował rozprawą "O duchu i źródłach poezji w Polszcze", był propagatorem nowych idei i zwalczał wszelkie reguły i zasady ograniczające autorów; doceniał znaczenia natchnienia; propagował literaturę narodową; krytykował klasyków za ich imitatorstwo (naśladowanie obcych wzorców); Był jednym z przywódców powstania listopadowego. Wystąpił po stronie romantyków.
W piśmie "O literaturze polskiej...", przedstawił takie myśli:
 domagał się literatury narodowej, w utworach polskich miały odbijać się charakterystyczne elementy z życia Polaków; literaturę klasycystyczną uważał za złą, bowiem była na wzór innych utworów, innych narodów; osłabiała ducha narodu.
 literatura, poezja miała odwoływać się do twórczości ludowej, przeszłości historycznej (zwycięstwa i klęski), uczuć narodowych.
 konieczność odrzucenia wszelkich kanonów i reguł w sztuce, gdyż krępują one twórcę; literaturę czynią pozbawioną spontaniczności.
 natchnienie i bezpośrednie przeżycie twórcy jest najlepszą inspiracją do tworzenia
 konieczność głębokiego przeżycia i odwoływania się do własnej wyobraźni
 uważając romantyczność za pewny oznaczony rodzaj poezji lub za jakąś część literatury, nigdy nie poznalibyśmy jej najpiękniejszych przymiotów. Uzbrojona wiarą gminu, wzbogacona głęboką znajomością serca ludzkiego, poważna i lekka, sępna i wesoła, jest duchem, ożywiającym wszystkie części poezji i literatury - sielanką oraz elegią chrześcijanizmu, której tkliwe i harmonijne pieśni po raz pierwszy zabrzmiały w średnich wiekach, a której ostatnia scena zdaje się być odłożoną do wieczności : duchem, który w każdym narodzie inną postać przybrać może, nie zmieniając swej natury zawsze odmienny co do zewnętrznego kroju, zawsze jednakim się okazuje co do wewnętrznych przymiotów.
 Swe zainteresowania podczas niedokończonych studiów prawniczych przeniósł na pisma Lessinga, Herdera, Goethego, Schillera, braci Schleglów, to zadecydowało o skierowaniu zainteresowań na poezję niemiecką;
W świetle rozwoju ruchu konspiracyjnego i wybuchu powstania narodowego okazuje się, że spór romantyków i klasyków miał charakter kryptopolityczny. Faktycznie spierali się o to, czy naród ma podjąć walkę narodowowyzwoleńczą czy nie. Klasycy walkę zbrojną odrzucali, romantycy widzieli w niej drogę do odzyskania niepodległości.
W epoce oświecenia mamy do czynienia z dwoma dominującymi nurtami literatury – klasycyzmem i sentymentalizmem. Pierwszy z nich charakteryzowała racjonalna postawa. Nadawał literaturze cechy utylitarne i dydaktyczne. Ośrodkami klasycyzmu były Włochy, Paryż i Warszawa. Przedstawicielami - Wolter, F. Bolański ("O wymowie i poezji"),
I. Krasicki, J. Niemcewicz. Poruszali oni tematykę społeczno-obyczajową i polityczną stosując gatunki: satyrę, bajkę, komedie i rozprawę. Klasycyzm miał charakter reprezentatywny. Dbał o jasność i czystość języka. Najczęściej posługiwano się formą drwiny, śmiechu i parodii. Literatura miała charakter intelektualistyczny. Celem sztuki klasycystycznej było osiągniecie doskonałości przez imitacje wzorów antycznych i wzorów natury. Obowiązywała zasada decorum (właściwy dobór elementów) oraz prawdopodobieństwa. Sentymentalizm - wiąże się z irracjonalizmem. Został stworzony przez J. J. Rousseau. Głosił on, że człowiek jest dzieckiem natury i powinien kierować się sercem, a nie rozumem. Bohater literacki jest wrażliwy, uczuciowy. Pochodzi z mieszczaństwa lub prostego ludu. Ośrodkiem sentymentalizmu w Polsce były Puławy. Przedstawicielami - F. Karpiński ("Laura i Filon"), Maria Wirtemberska (pierwsza polska powieść sentymentalna "Malwina"). Tematykę twórczości stanowi miłość, refleksja i przyroda. Jej cechą jest sielankowość. Często istnieje paralelizm przyroda-stan uczuć. Sentymentaliści uprawiali powieść, lirykę osobistą i dramat. Zadaniem literatury sentymentalnej było kształtowanie więzi międzyludzkich. Trzecim prądem artystycznym było rokoko charakterystyczne dla poezji wytwornej i subtelnej, która służyła rozrywce.
Schyłek oświecenia i początek romantyzmu wiąże się z żarliwą dyskusją na temat wyższości jednej epoki nad drugą oraz zaciekłą wzajemną krytyką; spowodowane to było nie tylko odmiennymi gustami artystycznymi, wykształconymi w innych czasach, ale także gorącym patriotyzmem młodych (związanym z upadkiem Polski) i tym, że starsze pokolenia zaczęło godzić się na ten stan rzeczy, co było jawnie sprzeczne z ideałami młodych; z tym wiązał się także typowy bunt młodego pokolenia przeciwko starszemu (widać to teraz nawet i zwie się wojną pokoleń);