Rodzaje orzeczeń i podmiotów w zdaniu

Orzeczenie to część zdania informująca o czynności lub stanie podmiotu. Odpowiada na pytania "co robi? co się z nim dzieje?" Orzeczenie w zdaniu może być wyrażone w różny sposób.

Istnieją dwa rodzaje orzeczeń:
- orzeczenie czasownikowe (proste) - wyrażone najczęściej czasownikiem w formie osobowej, np. Ala dotarła do domu po dziewiątej.
- orzeczenie imienne (złożone) - składa się z dwóch członów: łącznika i orzecznika.

Funkcję łącznika pełnią czasowniki być, stać się, zostać w formie osobowej.

Orzecznikiem zaś może być każda część mowy poza przyimkiem, spójnikiem, wykrzyknikiem i partykułą, np. Fajerwerki zostały wymyślone w Chinach. (zostały wymyślone - łącznik "zostać" + orzecznik "wymyślić")

UWAGA. CZASOWNIKI BYĆ, STAĆ SIĘ, ZOSTAĆ NIE ZAWSZE SĄ CZĘŚCIĄ ORZECZENIA IMIENNEGO. MOGĄ WYSTĘPOWAĆ W FUNKCJI ORZECZENIA CZASOWNIKOWEGO WTEDY, GDY MOŻNA JE ZASTĄPIĆ SYNONIMEM, np:

Moneta jest (znajduje się) w skarbcu.

Podmiot nazywa w zdaniu wykonawcę czynności. Najczęściej jest wyrażony rzeczownikiem, czasem jednak funkcję podmiotu pełni inna część mowy: zaimek, liczebnik, przymiotnik, a nawet czasownik w formie nieosobowej, np:
- Agata podlała kwiaty - podmiot wyrażony rzeczownikiem (Agata)
- On nigdy się nie poddawał - podmiot wyrażony zaimkiem (On)
- Na zegarku wybiła trzecia - podmiot wyrażony liczebnikiem (trzecia)
- Najwytrwalsi osiągną cel - podmiot wyrażony przymiotnikiem (najwytrwalsi)
- Przetrwać samemu w lesie jest bardzo trudno - podmiot wyrażony czasownikiem w bezokoliczniku (przetrwać)

W zdaniu mogą występować różne rodzaje podmiotów.
- Podmiot gramatyczny - wyrażony częścią mowy w mianowniku, np. Kinga jest w domu. Ona ciężko pracuje. Szlachetni często są wśród nas.
- Podmiot logiczny - wyrażony częścią mowy w dopełniaczu lub celowniku, np. Adama nie ma w domu. Karolinie, zrobiło się zimno.
- Podmiot szeregowy - wyrażony grupą podmiotów w mianowniku, np. Olga i Anka poszły do sklepu. Arek i Marta odrabiają lekcje.
- Podmiot domyślny - w ogóle nie jest nazywany w zdaniu, ale z formy orzeczenia możemy się domyślić, kto nim jest (jest wykonawcą czynności), np. Budowała dom (ona).

Zdania, w których nie ma podmiotu nie można domyślić się go na podstawie orzeczenia, nazywamy zdaniami bezpodmiotowymi.