PRZYCZYNY
- nieprzestrzeganie konstytucji, wprowadzenie cenzury;
- nie zwoływano sejmów;
- zaczęły się tworzyć (jeszcze w sejmie) grupy opozycyjne i spiskowe:
* „Kaliszanie” lub „liberalna opozycja kaliska” – opozycja legalna; działaczami byli Wincenty i Bonawentura Niemojowscy; starali się oponować przeciwko łamaniu konstytucji; działali do 1820 r. legalnie, potem posłowie ci zostali objęci aresztem domowym;
*w Wilnie: Zgromadzenie Filaretów (przyjaciół cnoty) i Towarzystwo Filomatów (przyjaciół nauk);
*Towarzystwo Przyjaciół Pożytecznej zabawy „Promieniści”;
*Związek Przyjaciół „Panta Koina” (z gr. – wszystko wspólne) – w Warszawie;
*Związek wolnych Polaków (1819/20) – Maurycy mochnacki, Witold Heltman;
*o charakterze zbrojnym: Wolnomularstwo Narodowe – Walerian Łukasiński (1819); dążyli do powstania we wszystkich trzech zaborach ;
*Sprzysiężenie Podchorążych;
- idee i nurty romantyczne;
- wojsko polskie miało być użyte do tłumienia powstania w Belgii przeciwko Holendrom w sierpniu 1830 r.;
- do Polski dochodziły echa rewolucji lipcowej (1830) we Francji;
PRZEBIEG
29.11.1830 r. – od godz. 19.00 NOC LISTOPADOWA;
- nieudany atak podchorążych na Belweder (zamach na księcia Konstantego);
- Mieszkańcy Nowego Światu i Krakowskiego Przedmieścia na okrzyki „Polacy, do broni” odpowiadali stukiem zatrzaskiwanych okiennic;
- sygnałem do rozpoczęcia powstania – równoczesne podpalenie browaru na Solcu i Kręgielni – nie udało się zrobić tego jednocześnie, gdyż dzień wcześniej padał deszcz;
- początkowo nie poparła powstańców burżuazja i mieszczaństwo, poparli zaś rzemieślnicy, przekupnicy, robotnicy ze Starego Miasta i Powiśla – zdobyli ARSENAŁ;
- do rana powstańcy opanowali centralną część miasta (Stare Miasto, Powiśle) i Pragę; wojska Konstantego zajmowały północ i południe miasta;
- nad ranem ks. Drucki – Lubecki zwołał posiedzenie Rady Administracyjnej – 2 odezwy w imieniu cara rosyjskiego
1. nawoływała do „samozakończenia tej młodzieńczej awantury;
2. powoływała do składu Rady Adm. Kilku dodatkowych członków);
- 30.11.1830 r. – dowództwo nad wojskiem powstańców przejął gen J. Chłopicki (liczył na zdławienie powstania przy pomocy prowincjonalnych garnizonów wojsk polskich - one jednak opowiedziały się za powstaniem);
- 1.12.1830 r. – założenie Towarzystwa Patriotycznego (Mochnacki; prezesem Lelewel) - liczyli na to, że to Tow. Będzie mogło wzbudzić ruchy rewolucyjne i propowstańcze ludności;
- 3.12.1830 r. – Rada Administracyjna, bez członków Towarzystwa Patriotycznego, przekształciła się w Rząd Tymczasowy (prezes – ks. J.A. Czartoryski; skład – Lelewel, Radziwiłł, Kochanowski, Ostrowski, Dębowski);
- 4.12.1830 r. – powróciły spod Warszawy wojska, które opowiadał się za Konst. – hucznie witane;
- 5.12.1830 r. - Chłopicki ogłasza się dyktatorem powstania; wysłał do Petersburga posłów do rozmów z carem (Drucki-Lubecki, Jezierski); ich misja zakończona fiaskiem – dla cara powstanie było pretekstem do zniesienia autonomii Królestwa Polskiego; Chłopicki w obawie rozszerzenia się powstania, powstrzymał działania ofensywne wojsk polskich;
- Rząd Tymczasowy postanowił zwołać sejm – data wyznaczona na 23.12.1830 r.;
-18.12.1830 r.- pierwsze posiedzenie sejmu: ogłoszono powstanie za narodowe ( Chłopicki na wieść o tym, że sejm odbył się bez niego – podał się do dymisji; sejm nakłania go do powtórnego przyjęcia dyktatury 7.01.1831 r.);
-25.01.1831 r. – sejm detronizuje cara Mikołaja I – ta decyzja podjęta była pod wpływem posłów przybyłych z prowincji a także pod wpływem opinii publicznej;
ZNACZENIE
- Polska staje się państwem niepodległym;
-tracą sens wszelkie pertraktacje z carem;
- 25.01.1831 r. – Rząd Tymczasowy przekształca się w Rząd Narodowy (na czele J. A. Czartoryski) – Rząd Pięciogłowy;
- Instytucja wodza naczelnego – Michał Radziwiłł, doradca – Chłopicki (choć faktycznie nadal dowodził powstaniem);
WOJNA POLSKO - ROSYJSKA
- 5.02.1831- armia rosyjska pod dow. Gen. I.Dybicza wkracza na tereny Król. Pol.;
- 14.02.1831 – bitwa pod Stoczkiem (Józef Prądzyński) – zwycięstwo Polaków;
- 20.02 – bitwa pod Grochowem i 25.02. o Olszynkę Grochowską (dow. Chłopicki – został ranny; Żytomierski zginął);
- Polacy wycofali się z Warszawy – wojska ros. Odstąpiły od niej;
- 26.02 – J. Skrzynecki wodzem naczelnym powstania;
- miesiąc bezczynności – wzmocnienie się;
- gen. Skrzynecki przyjął plan Prądzyńskiego - dwie zwycięskie bitwy: 31.03 -Wawer i Dęby Wielkie - Prądzyński zatrzymał ofensywę – zmarnował szansę na pokonanie Rosjan;
- kolejny plan ofensywy Prądzyńskiego – inni generałowie się spóźnili – połączenie korpusów – wygrana bitwa pod Igariami (10.04);
- kolejnymiesiąc bezczynności;
- siły rosyjskie rozdzielono – Dymitr ruszył na pd., Gwardia Narodowa na pn. – wojska polskie ruszyły na Tykocin, ale były to nieudolne działania – zaprzepaszczenia szansy- wyprawa na Gwardię – bitwa pod Ostrołęką (26.04) – przegrana z powodu nieudolności gen Skrzyneckiego; gen Bem uchronił wojsko od upadku;
- powstanie na Litwie i Ukrainie;
- psychologiczny kryzys powstania – nie ma dowódcy;
- 21.06. – Rząd Narodowy powołał pospolite ruszenie, dowódcą wojsk został Paskiewicz;
- 15/16.08. – rozruchy w Warszawie wywołane przez Towarzystwo Patriotyczne; lud dokonał samosądu na zdrajcach; stłumione przez wojska Krukowieckiego; 11.08. Krukowieckiemu odebrano dowództwo naczelne – dzień później objął je H. Dembiński;
- 16-17.08. – naczelne dow. – Prądzyński;
- 17.08.- Dembiński;
- 18.08. – zakazano działalności Tow. Patr. – przywódców aresztowano (uwolniono 22.08., 4 aktywnych uczestników zajść w Warszawie rozstrzelano na rozkaz Kruk.);
- 29.08. – ostatnie polskie zwycięstwo – pod Rogoźnicą na Podladsiu;
- wojska ros. podeszły pod Warszawę i szykowały się do jej oblężenia;
- 6.09 – szturm na miasto – śmierć gen Sowińskiego – pada pierwsza linia obrony;
- 7.09 – pada druga linia obrony – Krukowiecki podaje się do dymisji;
- 8.09 – Krukowiecki odpisuje akt kapitulacji Warszawy;
- 24.09- Niemojowski (ostatni prezes Rządu) podaje się do dymisji i wraz z grupą posłów udaje się na emigrację; wojska polskie nie składają broni, lecz przekraczają granicę pruską i austriacką – chcą pokazać, że się nie poddają – tam składają broń i zostają internowani – udają się na emigrację;
- 9.10 – pada twierdza Modlin;
- 21.10 – poddaje się twierdza w Zamościu;
PRZYCZYNY KLĘSKI POWSTANIA
- brak finansów;
- nieudolne dowództwo;
- chłopi nie zostali dopuszczeni do powstania;
- układy z carem (podwójna gra polityków);
- brak sprawnej organizacji powstania;
- brak wiary w powodzenia powstania wśród ludzi będących u władzy;
-chaos w armii polskiej w Modlinie;
-różnica w liczebności (ros. 130 tys. , pol.50-60 tys.);
SKUTKI
- Wielka Emigracja –9 tys. Pol. Wyemigrowało na Zachód; umocniło to nastroje narodowe wśród Polaków;
- 1833 – dochodzi do podpisania porozumienia między państwami zaborczymi, które miało być porozumieniem o wzajemnej pomocy w wypadku wybuchu kolejnych powstań;
- rozpoczyna się i nasila rusyfikacja;
- Belgia odzyskała niepodległość; w Europie – szczególnie we Francji – nastroje propolskie;
- rozbudzenie myśli narodowowyzwoleńczej w literaturze i sztuce;