Wielcy malarze XIX wieku

Cezanne Paul (1836-1906) – malarz francuski o przełomowym znaczeniu dla malarstwa XIX w. W jego obrazach pojawił się nowy sposób ujmowania przestrzeni na płótnie. Cezanne porzucił trójwymiarową perspektywę zbieżną i zaczął budować przestrzeń swoich obrazów nową metodą – metodą planów biegnących w głąb obrazu równolegle względem siebie i rozróżnianych kolorem, z zachowaniem wszelkich zasad perspektywy malarskiej. Kolejną zmianą, jaką wprowadził Cezanne do malarstwa, jest uproszczenie kształtu przedmiotów zgrupowanych na obrazie, częściowe upodabnianie ich do form geometrycznych, co doprowadziło do powstania kubizmu. Dopiero w ostatnich latach życia Cezanne’a jego malarstwo znalazło uznanie. Obrazy (pejzaże, martwa natura): Martwa natura z jabłkami i pomarańczami, Błękitny wazon, Kąpiące się.

Chełmoński Józef (1849-1914) – mistrz polskiego pejzażu realistycznego i sceny rodzajowej, twórca obrazów oddających polski krajobraz w różnych porach roku i w różnych warunkach atmosferycznych, utrwalających rodzimy obyczaj wiejski. Wrażliwość artysty na piękno rodzimego pejzażu znalazła odbicie w krajobrazach (Żurawie), a wirtuozeria formy w scenach z końmi wolnymi i w zaprzęgach (Czwórka), które Chełmoński potrafił malować z wielkim mistrzostwem. Zarzucano mu wulgaryzację malarstwa (Babie lato).

Courbet Gustave (1819-1877) – malarz francuski, jeden z najwybitniejszych realistów sztuki europejskiej XIX w. Był komisarzem do spraw sztuki we władzach Komuny Paryskiej. Po jej upadku został uwięziony i skazany na wygnanie. Najpełniejszym przykładem realistycznej postawy artystycznej Courbeta są obrazy poświęcone ludzkiej pracy: Kobiety przesiewające ziarno, Kamieniarze, Kobiety zbierające kłosy. Malował też martwą naturę i pejzaże, zwłaszcza morskie, w których wydobywał po mistrzowsku lśnienia i przejrzystość barw.

Degas Edgar (1834-1917) – francuski malarz, grafik i rzeźbiarz, impresjonista. Jego wczesne prace o tematyce historycznej oraz portrety powstają pod silnym wpływem sztuki renesansowej i klasycystycznej. Był ilustratorem życia ówczesnego Paryża: w kawiarni, teatrze, na balecie, na wyścigach konnych. Ulubionym tematem malarskim oraz rzeźbiarskim Degasa były tancerki. Znane obrazy: Tancerka, Lekcja tańca, Absynt, Madame Morisot. W ostatnim okresie, na skutek postępującej ślepoty, wypowiadał się głównie w technice rzeźbiarskiej.

Delacroix Eugene (1798-1863) – malarz francuski, przedstawiciel romantyzmu. Jego twórczość dzieli się na kilka grup: portrety, sceny historyczne i współczesne, pejzaże, motywy wschodnie, prace animalistyczne (sceny walk zwierząt i polowania). Delacroix poszukiwał w obrazie idealnej harmonii barw, zmieniając w tym celu niejednokrotnie barwę malowanego przedmiotu na taką, jaka lepiej zestrajała się z innymi. Najsłynniejszym dziełem tego malarza jest obraz Wolność wiodąca lud na barykady, namalowany w rok po francuskiej rewolucji lipcowej. Inne znane dzieła: Masakra na Chios, Kobiety algierskie, Portret Chopina.

Gauguin Paul (1848-1903) – malarz francuski, początkowo związany z impresjonistami, z czasem zaczął poszukiwanie własnego stylu. Tworzył częściowo we Francji, częściowo na wyspach Pacyfiku: na Martynice i na Tahiti. Malował pejzaże, martwą naturę, ale najchętniej postacie pięknych mieszkanek dalekich krain na tle egzotycznej przyrody. Gauguin sformułował teorię syntetyzmu. Kierunek ten charakteryzował się szeroką, płasko kładzioną plamą koloru, obramowaną ciemnym konturem, który obwodził postacie i przedmioty, upraszczając ich kształty. Gauguin stworzył także podstawy symbolizmu w malarstwie. W dziełach symbolicznych główne myśli nie przedstawia się wprost, lecz za pośrednictwem symbolu, a więc znaku reprezentującego pewne ukryte treści. Wybrane obrazy Gauguina: Kobiety na plaży, Marzycielka, Skąd przychodzimy, czym jesteśmy, dokąd idziemy?, Biały koń, Walka Jakuba z aniołem.

Gierymski Aleksander (1850-1901) – jeden z najwybitniejszych malarzy polskich XIX wieku, realista, później bliski impresjonizmowi. W sposób wierny i artystycznie doskonały utrwalił w swoich obrazach wygląd XIX w. Warszawy wraz z zamieszkującą ją biedotą: Piaskarze, Żydówka sprzedająca cytryny, Święto trąbek. Okres krakowski w jego twórczości przyniósł obrazy o tematyce chłopskiej: Chłopiec niosący snop, Trumna chłopska, Pejzaż z Bronowic.

Gogh Vincent van (1853-1890) – malarz holenderski, od 1886 roku osiadły we Francji. Choć żył zaledwie trzydzieści siedem lat, a sztuce poświęcił się dopiero w 1880 r., pozostawił po sobie dzieła, które pozwalają go zaliczyć do największych malarzy wszech czasów. Na swoich wczesnych obrazach przedstawiał głównie życie chłopskiej biedoty, stosując ciemną, ponurą tonację barwną. Później, pod wpływem impresjonistów, rozjaśnia paletę. W roku 1888 van Gogh przenosi się na południe Francji, do Arles niedaleko Marsylii, gdzie ostatecznie dojrzała jego sztuka malarska. W tym okresie powstały najwspanialsze jego dzieła: portrety, pejzaże oraz kolejne wersje Słoneczników. Cecha stylu van Gogha to intensywność barw z przewagą żółcieni, gruba warstwa farb nakładana na powierzchnię obrazu szpachlą lub pędzlem. Malarz nie dbał o wierne oddanie kształtów rzeczy ani ich barwy. Rejestrował przede wszystkim swoje przeżycia wobec natury, czemu podporządkował kompozycję, barwę i fakturę dzieła. Van Gogh zapadł na ciężką chorobę nerwową, która była powodem jego samobójczej śmierci. Obrazy: Autoportret z obandażowanym uchem, Gwiaździsta noc, Droga z cyprysem i gwiazdą, Słoneczniki.

Ingres Jean Auguste Dominique (1780-1867) – malarz francuski, czołowy przedstawiciel dziewiętnastowiecznego klasycyzmu. Długoletni dyrektor filii paryskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Rzymie. Tworzył prace o tematyce mitologicznej (Edyp i Sfinks), historycznej (Śluby Ludwika XIV), alegoryczne (Apoteoza Homera), religijne (Chrystus dający klucze św. Piotrowi). Największe znaczenie artystyczne mają akty: Łaźnia turecka, Kobieta w kąpieli, Źródło.

Malczewski Jacek (1854-1929) – malarz polski. Początkowo malował sceny rodzajowe i szkice inspirowane utworami Juliusza Słowackiego, jak również utwory poświęcone martyrologii narodowej (m.in. Wigilia na Syberii). Po 1890 r. zwrócił się ku symbolizmowi, czego rezultatem były obrazy, m.in.: Spłoszony koń, Melancholia, Błędne koło.

Manet Edouard (1832-1883) – malarz francuski, prekursor ruchu impresjonistów. W odróżnieniu od współtwórców nowego kierunku zachował technikę dawnego malarstwa realistycznego. Obrazy: Śniadanie na trawie, Sekwana w Argenteuill, Balkon.

Matejko Jan (1838-1893) – malarz polski, najznakomitszy reprezentant polskiego malarstwa historycznego XIX wieku. Jego portrety i obrazy z historii Polski odznaczają się dużą dbałością o realia i dokumentację zdarzeń. Aby zdobyć wiedzę o epoce, w której rozgrywały się wydarzenia przedstawione na obrazie, Matejko odbywał specjalne studia: sporządzał setki szkiców utrwalających wygląd przedmiotów, notował na kartce papieru wyraz twarzy, układ rąk, układ całych postaci swoich bohaterów. Najsławniejsze dzieła: Bitwa pod Grunwaldem, Hołd Pruski, Poczet królów i książąt polskich.

Monet Claude (1840-1926) – malarz francuski, współtwórca i najbardziej typowy przedstawiciel impresjonizmu. W 1872 r. namalował w Hawrze Impresję – wschód słońca, obraz, który eksponowany dwa lata później na wystawie dał nazwę impresjonizmowi. W 1883 r. zamieszkał w swej posiadłości w Giverny i głównie tam przez resztę życia malował w plenerze. Po 1890 roku tworzył serie obrazów przedstawiające ten sam motyw malowany w różnych porach dnia, przy różnym oświetleniu, np.: Dworzec St. Lazare, Stogi, Katedra w Rouen, Nenufary, widoki Londynu i Wenecji.

Podkowiński Władysław (1866-1895) – malarz i rysownik polski, autor pierwszych polskich obrazów impresjonistycznych: Latarnik, Jesień. Po 1892 r. w twórczości malarza pojawiły się motywy fantastyczno-symboliczne: Bajka, Szał, Taniec szkieletów.
Renoir Auguste (1841-1919) – malarz i rzeźbiarz francuski, jeden z wybitnych przedstawicieli impresjonizmu. Malował sceny z życia paryskiego, pejzaże, martwą naturę, portrety i akty dziewcząt (o powtarzającym się typie urody). Obrazy: Moulin de la Galette, Loża, Huśtawka, Kobiety w kąpieli (liczne wersje).

Riepin Ilja Jefimowicz (1844-1930) – wybitny malarz rosyjski, kontynuator tradycji realistycznych w malarstwie. Tworzył kompozycje historyczne (bohaterskie epizody z odległej historii Rosji), rodzajowe (życie codzienne zwykłych mieszkańców Rosji) i obrazy o treściach politycznych. Niektóre płótna Riepina stanowią oskarżenie stosunków panujących w carskiej Rosji, ukazują tragiczną sytuację jej najuboższych mieszkańców. Obrazy: Burłacy na Wołdze, Aresztowanie agitatora, Car Iwan Groźny i jego syn.

Toulouse-Lautrec Henri de (1864-1901) – malarz, rysownik i grafik francuski, jeden z czołowych przedstawicieli postimpresjonizmu. Stosował charakterystyczną dla impresjonistów wycinkowość ujęcia, dążył do uchwycenia ruchu. Odtwarzał świat kabaretów, malował tancerki, śpiewaczki i cyrkowców, publiczność teatralną, ludzi z ulicy. Obrazy: W salonie przy Rue des Moulin, W cyrku Fernando, Taniec w Moulin Rouge.