Rewolucja przemysłowa. Etapy rozwoju przemysłu.

Wielkie regiony przemysłowe powstawały przez wiele lat. W rozwoju przemysłu przeszłość kształtowały wynalazki naukowo techniczne, które doprowadziły do kilku gwałtownych i burzliwych zmian nazywanych rewolucjami przemysłowymi.

Epokę przemysłu rozpoczyna rewolucja przedprzemysłowa, która dokonała się na przełomie XVI i XVII wieku w Anglii. Wynalezienie nowego źródła energii cieplnej- węgla doprowadziło do intensywnego rozwoju górnictwa węglowego. Anglicy rozbudowali system dróg i kanałów celem usprawnienia transportu. Anglia stała się najlepiej rozwiniętym krajem świata, a jej przemysłowe osiągnięcia szybko zaczęły być wykorzystywane w Holandii, Włoszech, Francji, a także w nieco późniejszym okresie w Europie Środkowej.

Pod koniec XVIII wieku rozpoczyna się pierwsza rewolucja przemysłowa, trwająca do drugiej połowy XIX wieku. Postęp cywilizacyjny doprowadził do wynalezienia kilku bardzo ważnych dla rozwoju całej ludzkości urządzeń. Największe znaczenie miało wynalezienie w 1769 przez Watta maszyny parowej. Dzięki powszechnemu zastosowaniu maszyny przędzalniczej (1765) i tkackiej (1785) znacznie zwiększona została masowość produkcji przemysłu włókienniczego. Szybki rozwój górnictwa, hutnictwa i przemysłu włókienniczego zadecydował o dynamicznym rozwoju przemysłu maszynowego. Proces uprzemysłowienia zaczęto nazywać industrializacja. Maszynę parową zastosowano również w transporcie, wybudowano statki parowe (1806) i parowozu (1825). Pierwsza rewolucja objęła swoim zasięgiem oprócz Anglii również Francję i Stany Zjednoczone, w późniejszym okresie pozostałe kraje europejskie.

Drugą rewolucje przemysłową zapoczątkowała kolejna seria wynalazków z przełomu XIX i XX wieku. Najważniejsze z nich to opracowanie w 1852 roku przez Łukasiewicza metod rafinacji ropy naftowej, co pozwoliło wykorzystać ropę jako surowiec energetyczny. Upowszechnienie elektryczności, oświetlenia i napęd maszyn zawdzięczamy wynalezieniu przez Edisona żarówki w 1879. Przełomem w dziedzinie transportu było skonstruowanie przez Diesla silnika spalinowego. Ropa zaczęła stopniowo wypierać trudniejszy w transporcie i mniej kaloryczny węgiel, nastąpił rozwój hutnictwa miedzi i aluminium. Rozwijał się przemysł chemiczny związany także z przetwórstwem ropy naftowej. Szczególną rolę odgrywały porty, które umożliwiały transport ropy, oraz wielkie aglomeracje miejskie, stanowiące duże rynki zbytu. Utraciła znaczenie Wielka Brytania, dominowały Stany Zjednoczone, Japonia, Niemcy i ZSRR.

Trzecia rewolucja przemysłowa to przemysł oparty na automatyzacji i komputeryzacji produkcji, mający miejsce w latach 70 XX stulecia. Tak jak w poprzednich rewolucjach decydujące znaczenie miały osiągnięcia naukowo-techniczne, takie jak: tranzystory, półprzewodniki, układy scalone, światłowody, biotechnologie, energię atomową. Rozwija się przemysł wysokich technologii (high-technology). Automatyzacja produkcji powoduje zmniejszanie zapotrzebowania na ręce do pracy, pojawia się bezrobocie technologiczne. Surowce i dogodne położenie tracą znaczenie jako główne czynniki lokalizacji przemysłu, przy trzeciej rewolucji przemysłowej znaczenie odgrywa zaplecze naukowe oraz wykwalifikowana siła robocza tworząca przemysł zaawansowanych technologii. Tworzy się nowy rodzaj zespołów miejskich – technopolie, czyli ośrodki innowacji technologicznej, stanowiące zalążki najnowszych okręgów przemysłowych. Trzecia rewolucja przemysłowa objęła do tej pory państwa uznawane obecnie za wysoko rozwinięte: USA, kraje Europy Zachodniej, Japonię oraz Azje Południowo-Wschodnią (Korea Południowa, Tajlandia, Indonezja, Malezja). „Tygrysy azjatyckie” to obszary intensywnie rozwijającego się przemysłu wysokich technologii, mimo niespełnienia warunków lokalizacji przemysłu do rozwoju tej technologii. Podstawa rozwoju tych krajów stały się ogromne zasoby bardzo taniej siły roboczej oraz wyjątkowo liberalne prawo podatkowe, sprzyjające inwestorom zagranicznym.

W każdej z opisanych wyżej rewolucji dominował rozwój innych gałęzi przemysłowych. Nazwano je przemysłami wiodącymi, ponieważ nie tylko rozwijały się najszybciej, ale także pociągały za sobą rozwój innych gałęzi. Coraz częściej jednak dochodzi do sytuacji, gdzie miejsce wiodących gałęzi przemysłu przejmują poszczególne produkty, dynamizujące rozwój całej gałęzi, np. komputery.

Rewolucje przemysłowe zadecydowały również o ogromnych zmianach społecznych, np. pierwsza – o powstaniu klas społecznych robotników i przedsiębiorców, trzecia –na skutek automatyzacji produkcji, miała wpływ na wzrost zatrudnienia w nieprodukcyjnych działach gospodarki.