Ssaki

SZKIELET
1. Czaszka.
Zbudowana z małej liczby kości ściśle połączonych szwami. Szwy na starość zanikają. U stekowców i nietoperzy szwów jest brak. Ich kości zrastają się ściśle we wczesnym rozwoju. Puszka mózgowa rozbudowuje się wzwyż, czoło się powiększa, część twarzowa ulega skróceniu, zmniejsza się żuchwa. Kości potyliczne zrastają się w jedną ( tylko nie u torbaczy ). Są tam 2 kłykcie potyliczne łączące się z atlasem. Kość potyliczna ma otwór potyliczny przez który przechodzi rdzeń przedłużony. Szczęka dolna składa się z 1 kości zębowej utworzonej z 2 i szczęki górnej utworzonej z 2. Zróżnicowane zęby ułożone są w zębodołach na kości zębowej i międzyszczękowej.
2. Kręgosłup
Zbudowany z kręgów płaskich. Pomiędzy nimi są wstawki chrzęstne w kształcie płaskich dysków. U niektórych kopytnych kręgi szyjne są tyłowklęsłe.
Kręgosłup dzieli się na odcinki :
- szyjny : 7 kręgów ( u leniowców 6, łuskowców 8), u wielorybów i syren zrastają się, pierwszy krąg to dźwigacz tworzący zamkniętą obręcz, ma on 2 zagłębienia w które wchodzą 2 kłykcie. Kolejny krąg to obrotowy z zębem wchodzącym w krąg pierwszy
- piersiowy : 12-15 kręgów kontaktujących się z żebrami, pierwsze mają wyrostki kolczaste. Żebra kontaktują się z kręgami kręgosłupa, tworzą mostek. 12 par żeber tworzy właściwą klatkę piersiową. Na nią składają się żebra właściwe, żekome, wolne
- lędźwiowy : 2-9 kręgów, najczęściej 5-7 ( naczelne 5) silnie rozwinięte wyrostki poprzeczne
- krzyżowy 1-13 kręgów tworzących kość krzyżową sakrum przez zrośnięcie, u dziobaka – 2, u torbaczy – 1 lub 2, u naczelnych – 5
- ogonowy : kręgów różnie dużo, u człowieka 4-5, u łuskowców – 49. Pokryte mięśniami i skórą chronią narządy wydalnicze, u małp pełnią funkcję chwytną.
Pierwotny typ kręgosłupa jest poziomy. U człowieka jest pionowy, esowato wygięty. U niektórych zwierząt występuje typ wstępujący ( gibbona) np. u małpy – wtedy kończyny przednie są silnie wydłużone. Gdy wydłużone są kończyny tylnie to typ zstępujący.
Kręgosłup ma wygięcia:
- w odcinku szyjnym ( dźwiga głowę )
- w odcinku krzyżowym
3. Pas barkowy
Dwie łopatki, 2 kości krucze, 2 obojczyki. U stekowców dobrze rozwinięta kość krucza, u pozostałych osadzona na łopatce i razem z nią tworzy zagłębienie dla kości ramieniowej kończyny przedniej.
4. Pas miednicowy.
Kości łączą się ze sobą:
- biodrowe, głęboko osadzona jest panewka – w niej osadzona jest kość udowa
- kulszowe
- łonowe łączące się poprzez chrząstkę łonową tworzą obręcz. Chrząstka łonowa u ssaków przy udziale hormonów uwalnia się, pęcznieje, rozsuwa kości łonowe i tworzy większy kanał dla rodzącego się organizmu.
5. Kończyny ( kości takie same )
Typy kończyn:
- pływny u ssaków wodnych ( np. wieloryb ) kończyny tylne wraz z pasem miednicowym zanikły, przednie to płetwy bardzo dobrze rozwinięte
- grzebny u ssaków żyjących w ziemi ( np. kret )
- lotny ( np. nietoperz ) kończyny przednie to skrzydła, kości są wydłużone, łokciowa prawie zanikła, promieniowa – dobrze rozwinięta, błony miedzy palcami
- kroczny u ssaków naziemnych
Są 4 sposoby budowy i rodzaje ruchu
- stopochodność ( niedźwiedzie )
- półstopochłodność
- półpalcochłodność
- palcochłodność ( syreny, jelenie, daniele )
UKŁAD MIĘŚNIOWY
- poprzecznie prążkowane – somatyczne tworzące układ mięsni szkieletowych
- wiscelarne – gładkie budujące narządy wewnętrzne nie podlegające woli zwierzęcia tylko wegetatywnemu układowi nerwowemu
- o działaniu autogonistycznym – zginacze i prostownik
Układ mięśni podskórnych jest bardziej doskonały. Powoduje stroszenie kolców i sierści, gęsią skórkę, bogatą mimikę twarzy, zwijanie w kłębek. Udoskonalone mięśnie głębokie grzbietu ( gimnastyka artystyczna )
Przepona – mięśnie oddzielające jamę brzuszną od klatki piersiowej. Bierze ona udział w oddychaniu piersiowo-przeponowym, a u kobiet piersiowym.
- U form lądowych są bardzo dobrze rozwinięte mięśnie kończyn tylnich stanowiących siłę napędową. Mięśnie udowe są silniej rozwinięte niż mięśnie kończyn przednich.
- U form latających główna masa mięśni układa się w częściach przednich na kończynach – skrzydłach
- U form wodnych rozwinięte są mięśnie muskulatarne
UKŁAD POKARMOWY
- otwór gębowy ograniczony wargami, stekowce i wieloryby nie posiadają warg, między wargami, policzkami i zębami tworzą się u wielu ssaków ( np. chomiki ), przedsionki ustne tworzące kieszenie policzkowe
- jama gębowa znajdująca się za zębami, na jej dnie osadzony jest korzeń – mięsień języka. U ssaków jest on osadzony w tylniej części jamy. Na języku znajdują się kubki smakowe odbierające wrażenia smakowe pokarmu. Rola języka:
- pobieranie pokarmu ( np. mrówkojad )
- picie wody ( np. koty )
- mieszanie pokarmu ( przeżuwacze, człowiek )
Do jamy gębowej otwierają się 4 pary gruczołów ślinowych wydzielających ślinę, która składa się z wody i tyaliny – hormonu trawiącego skrobię już w jamie gębowej, zamieniającego ją na dwucukry : sacharozę i laktozę. Jama gębowa kończy się miękkim podniebieniem, które oddziela ją od gardzieli. Na jaj końcu jest mały zwisający języczek. Przy przejściu do gardzieli są migdałki – węzły limfatyczne. Do jamy gębowej otwierają się nozdrza wewnętrzne, a tuż przy gardzieli przewody Eustachiusza z ucha środkowego ( dzięki nim następuje wyrównanie ciśnienia powietrza w uchu z ciśnieniem powietrza na zewnątrz poprzez jamę ustną )
Uzębienie jest zróżnicowane, zęby osadzone są w zębodołach. Jest ich 4 typy
- siekacze
- kły
- przedtrzonowe
- trzonowe
Niektóre ssaki np. delfiny są homadontyczne – posiadają zęby niezróżnicowane. Stekowce, syreny, wieloryby fiszbinowe i szczerobki nie mają uzębienia. Przykłady uzębienia
- gryzonie [ 2+0+3+3 ] [1+0+2+3]
- drapieżniki [3+1+4+2] [3+1+4+2]
Siekacze mają dłutowaty kształt i służą do chwytania i odgryzienia pokarmu. Kły są stożkowate i służą ataku i obrony. Przedtrzonowe i trzonowe są w tylniej części, są szerokie, mogą tam być guzki albo rowki i służą do miażdżenia oraz rozcierania.
Większość ssaków zmienia żeby 1 raz w życiu z mlecznych na stałe. Zęby przedtrzonowe i trzonowe nie mają poprzedników są ostatecznymi. U gryzoni ( szczury, myszy, zające, króliki ) nie ma wymiany siekaczy. Są one ostateczne i ścierają się. U słoni zęby przedtrzonowe ulegają ścieraniu i są zastąpione nowymi, które rosną od tyłu ku przodowi, nie ma kłów, występują ciosy – silnie rozwinięte siekacze szczęki górnej
- gardziel – wspólna dla układu oddechowego i pokarmowego
- przełyk – rura różnej długości ( zwana perstaltyką ) zbudowana z mięśni kurczących się i rozkurczających , które przesuwają pokarm do żołądka.
- żołądek znajdują się tam gruczoły wydzielające soki trawienne, jego ściany wydzielają kwas solny. Ssaki mięsożerne mają żołądek mały – jednokomorowy. Ssaki roślinożerne mają żołądek duży – wielokomorowy np. u wielorybów są 3 komory, u przeżuwaczy 4 : żwacz, czepiec, księgi, trawienie. Krowa łapie pokarm. Nie rozciera w pysku tylko połyka. Kolejnie on przechodzi do żwacza i czepca, gdzie następuje częściowe trawienie przez bakterie ze zdolnością rozkładu celulozy ( błonnika ). Pokarm przetrącony przez bakterie wraca do pyska, zostaje rozcierany zębami i mieszany językiem, a następnie połknięty po raz drugi w księgach są soki trawienne powodujące wstępne trawienie białka. Kolejnie w dwunastnicy zachodzi trawienie właściwe. Początkowa część żołądka to wpust, część przy dwunastnicy to odwziernik – wyrzucający pokarm do dwunastnicy.
- Dwunastnica, uchodzą do niej przewody dwupłatowej wątroby wydzielającej żółć, która zbiera się w woreczku żółciowym. Ta żółć rozbija duże kule żółciowe ( emulgowane ) na mikroskopijne. U wielorybów i gryzoni woreczek żółciowy nie występuje
- Trzustka z kanalikiem, przez który przełykany jest sok trzustkowy z enzymami:
- lipazą trawiącą zemulugowane tłuszcze na kwasy tłuszczowe
- amylazą trawiącą skrobie, imulinę i złożone białka
- trypsynę trawiącą białka
- jelito cienkie – usiane w wewnętrznej ścianie olbrzymią ilością kosmyków jelitowych, gdzie następuje wchłanianie drobnych cząstek pokarmowych do krwi. Niestrawione resztki są przesuwane przez mięśnie dalej. Jelito jest różnej długości. U człowieka ma 6 m tworzących 1 kłębek od zewnątrz połączony tkanką tłuszczową. U owcy jest 28x dłuższy od jej ciała, u kota 3x dłuższy
- jelito ślepe znajdujące się przy ujściu cienkiego do grubego, różnej długości, wypełnione bakteriami trawiącymi, u człowieka krótkie z wyrostkiem robaczkowym
- jelito grube gdzie następuje odciąganie wody, co zapobiega odwodnieniu organizmu i powstawanie kału spowodowane przez bakterie gnilne. Dzieli się ono na trzy odcinki:
- okrężnicę – u człowieka najdłuższa
- esicę – krótką
- jelito proste – krótkie
UKŁAD ODDECHOWY
- przepona oddziela jamę brzuszną od piersiowej. Wspomaga ona oddychanie przez skurcz i uwypuklenie. Skurcz przepony w jamie piersiowej powiększa klatkę piersiową i następuje wdech. Uwypuklenie ku klatce piersiowej powoduje nacisk i następuje wdech
- ssaki są płucodyszne
Drogi oddechowe:
- nozdrza
- jama nosowa ( następuje tu nawilżanie, ogrzewanie i oczyszczanie pokarmu )
- gardło
- krtań ( znajdują się tu narządy głosu ) z chrząstką tarczowatą, do której przylega nagłośnia zamykająca drogę do krtani podczas jedzenia, chrząstka pierścieniowata i parzystymi nalewkami. Pomiędzy chrząstkami tarczowatą, a nalewkową leżą parzyste fałdy śluzówki – struny głosowe
- tchawica rurka wzmocniona otwartymi pierścieniami chrzęstnymi pomagającymi w przeżywaniu
- przełyk przebiegający wzdłuż tchawicy
- od tchawicy odchodzą 2 oskrzela rozdzielające się na oskrzela drobniejsze pierwszego, drugiego, trzeciego i czwartego rzędu. Oskrzela drobniejsze czwartego rzędu zakończone są pęcherzykami płucnymi silnie unaczynionymi, zbudowanymi z tkanki nabłonkowej. Obszar pomiędzy oskrzelami, a pęcherzykami wypełnia tkanka włóknista ( gąbczasta ). Jest różna liczba pęcherzyków np. u ssaków drapieżnych 300-500 mln.
- wymiana gazowa zachodzi przez dyfuzję
- płuca otacza opłucna
w oddychaniu uczestniczą mięśnie międzyżebrowe
UKŁAD KRWIONOŚNY
Serce znajduje się w śródpiersiu za mostkiem w worku osierdziowym. Osłania je nasierdzie, w którym są naczynia krwionośne wieńcowe. Do serca uchodzą żyły. Pomiędzy nimi a przedsionkami są zastawki półksiężycowate. Pomiędzy lewym przedsionkiem, a lewą komorą jest zastawka dwudzielna. Pomiędzy prawym przedsionkiem, a prawą komorą jest zastawka trójdzielna. Pomiędzy komorami, a tętnicami są zastawki półksiężycowate.
Z lewej komory serca wybiega 1 łuk aorty z krwią natlenioną. Od aorty odchodzi krótki pień ramieniogłowy i dzieli się na prawą tętnicę podobojczykową, oraz prawą i lewą tętnicę szyjną. Lewa tętnica obojczykowa odchodzi od łuku aorty. Kolejne łuk aorty biegnie ku tyłowi, za serce jako główna tętnica. Pod kręgosłupem rozgałęzia się do narządów wewnętrznych, a na końcu na dwie tętnice kończyn tylnich.
Krew żylna ( odtleniona ) do prawego przedsionka doprowadzana jest żyłą czczą tylnią. Do niego uchodzą także 2 żyły czcze przednie. Np. u słoni te 2 żyły czcze są bardzo blisko siebie, ale u większości ssaków żyła czcza prawa zbiera krew z lewej i łączą się tuż przy sercu.
Brak jest układu wrotnego nerek, jest tylko wątroby. Czerwone krwinki są bez jąder. Skraca to ich żywotność. U człowieka 100 dni. U wielbłądów są owalne, u pozostałych ssaków okrągłe.