Sejm jako organ ustawodawczy.
Sejm jest jednym z dwóch - obok Senatu - organów ustawodawczych. Jest organem przedstawicielskim, gdyż pochodzi z bezpośrednich wyborów. Reprezentuje - podobnie jak Prezydent i Senat - suwerenne prawa narodu, przekazane mu przez akt wyboru. Zakres kompetencji obu organów ustawodawczych sprawia, że to właśnie Sejm jest głównym ośrodkiem procesu tworzenia prawa.
Sejm jest wybierany na 4-letnią kadencję, rozpoczynającą się w dniu zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie. Składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Wybory do Sejmu zarządza Prezydent łącznie z wyborami do Senatu.
O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy.
Sejm może skrócić swoją kadencję mocą własnej uchwały podjętej kwalifikowaną większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Prezydent może skrócić kadencję Sejmu w przypadkach określonych po zasięgnięciu opinii marszałków Sejmu i Senatu.
Sejm obraduje na posiedzeniach. Pierwsze posiedzenie zwołuje Prezydent w ciągu miesiąca od dnia wyborów. Sejm wybiera ze swego grona marszałka, który kieruje
pracami Sejmu oraz sprawuje inne funkcje publiczne, a także organy. Obrady Sejmu są jawne. Jeżeli wymaga tego dobro państwa, Sejm bezwzględną większością głosów „noże uchwalić tajność obrad. Uchwalenie ustawy lub podjęcie uchwały wymaga w zasadzie zwykłej większości głosów.
Jednym z ważnych zadań Sejmu jest uchwalenie budżetu państwa. Rząd ma obowiązek przedstawić Sejmowi projekt budżetu najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego.
Posłowie do Sejmu
Sejm składa się ze stałej liczby 460 posłów. Poseł ma dwa szczególnie prawne przywileje, ściśle ze sobą związane: nietykalność i immunitet.
Nietykalność polega na tym, że poseł nie może być aresztowany ani zatrzymany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa.
Immunitet poselski oznacza, że przeciwko posłowi bez zgody Sejmu nie można wszcząć i prowadzić postępowania karnego. Postępowanie karne ulega odwleczeniu (10 czasu wygaśnięcia mandatu poselskiego. Immunitet nie uchyla karności, stanowi jedynie czasową przeszkodę w prowadzeniu postępowania karnego.
Sejm - jeśli zachodzą odpowiednio ważne przyczyny - może posła pozbawić immunitetu i nietykalności.
Posłowie mają obowiązek brać udział w plenarnych posiedzeniach Sejmu oraz w pracach Komisji, do których zostali powołani.
Organizacje poselskie.
Posłom przysługuje prawo tworzenia na terenie Sejmu własnych organizacji. Z nimi kluby parlamentarne.
Kluby poselskie są organizacjami posłów utworzonymi według kryterium przynależności partyjnej. Klub zrzesza posłów - członków jednej partii politycznej. Jadaniem klubu jest wypracowanie środków realizacji postulatów danej partii w parlamencie. W klubie posłowie uzgadniają wystąpienia na plenarnym posiedzeniu Sejmu, sposób głosowania, przedstawienie i forsowanie stanowiska swojej partii pracach komisji sejmowych itd.
Wewnętrzne organy Sejmu
Sejm tworzy organy wykonujące określone zadania, przygotowujące materiały na plenarne posiedzenia, zajmujące się poszczególnymi dziedzinami działalności Sejmu.
Organami Sejmu są:
1. Marszałek Sejmu,
2. Prezydium Sejmu,
3. Konwent seniorów,
4. Komisje sejmowe.
Marszałek kieruje pracami Sejmu, reprezentuje Sejm, przewodniczy obradom Sejmu, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym, kieruje pracami prezydium Sejmu, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na terenie Sejmu, zapewnia dyscyplinę obrad, mianuje i zwalnia pracowników kancelarii Sejmu.
Marszałek jest też zwierzchnikiem straży marszałkowskiej - organu porządkowego Sejmu.
Prezydium Sejmu składa się z marszałka i wicemarszałków, wybieranych przez Sejm spośród posłów. Do zadań prezydium Sejmu należy między innymi ustalenie planów prac Sejmu, zwoływanie posiedzeń Sejmu i ustalanie porządku obrad, dokonywanie wykładni regulaminu Sejmu, utrzymywanie stosunków z Senatem, udzielanie posłom pomocy w ich pracy.
Konwent seniorów składa się z marszałka i wicemarszałków oraz przewodniczących klubów poselskich. Obrady konwentu toczą się pod przewodnictwem marszałka Sejmu. Konwent seniorów jest organem doradczym prezydium Sejmu.
Komisje Sejmowe są organem specjalistycznym Sejmu. Komisje te są powoływane na początku kadencji. W skład komisji wchodzą posłowie.
Komisje dzielą się na stałe i nadzwyczajne. Komisje nadzwyczajne powoływane są dla zbadania określonej sprawy.
Komisje stale są wewnętrznymi, pomocniczymi organami Sejmu.
Każda komisja wybiera ze swego grona prezydium, które kieruje jej pracami. W skład prezydium komisji wchodzą przewodniczący komisji jego zastępcy.
Komisje stałe powołuje się przede wszystkim dla poszczególnych dziedzin samorządu państwowego. Komisje stałe mają szczególne znaczenie dla całokształtu pracy Sejmu. Wynika to stąd, że parlament jako całość nie jest w stanie dokładnie wnikliwie rozważyć na posiedzeniach plenarnych z reguły skomplikowanych, wymagających dla ich prawidłowego rozstrzygnięcia kameralnego trybu pracy oraz specjalistycznych wiadomości i fachowego doświadczenia. Komisje mogą korzystać z usług powoływanych specjalnie ekspertów z danej dziedziny wiedzy.
Do zadań komisji sejmowych należy między innymi rozpatrywanie projektów ustaw, wysłuchiwanie sprawozdań i informacji kierowników resortów, urzędów oraz instytucji, przeprowadzanie analizy działalności poszczególnych działów administracji państwowej, rozpatrywanie spraw związanych z wprowadzaniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu.
Poza wymienionymi wyżej organami wewnętrznymi, w pracach Sejmu, a zwłaszcza w trakcie obrad plenarnych, znaczną rolę odgrywają sekretarze. Są oni wybierani przez Sejm na początku kadencji w liczbie dwudziestu. Sekretarze prowadzą listy mówców i protokoły posiedzeń Sejmu, dokonują obliczania wyników głosowania i pełnią inne czynności zlecone przez marszałka.
