Układ pokarmowy-biologia

Zawiązuje się w 4 tygodniu życia płodowego
Wszystkie części układu pokarmowego pochodzą z prajelita, za wyjątkiem jamy ustnej pochodzącej z zatoki ustnej

Układ pokarmowy dzieli się na:
• jamę ustną i gardło
• przewód pokarmowy
• gruczoły przewodu pokarmowego

Funkcja narządów Składniki
Pobieranie pokarmu, rozdrabnianie i formowanie kęsa pokarmowego Jama ustna (ze wszystkimi komponentami), gardło, przełyk
Trawienie i wchłanianie produktów trawienia Żołądek, jelito cienkie, wątroba, trzustka
Wchłanianie wody i formowanie mas kałowych Jelito grube


Jelito przednie Jelito środkowe Jelito tylne
Przełyk
Żołądek
Część dwunastnicy Pozostała część dwunastnicy
Jelito czcze
Jelito kręte
Jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym
Okrężnica wstępująca Pozostałe części okrężnicy
Esica
Odbytnica
Część narządów moczopłciowych


1. Ściana przewodu pokarmowego
a. Błona śluzowa (tunica mucosa)
i. Nabłonek
• wielowarstwowy płaski nierogowaciejący (od jamy ustnej do przełyku i w odbycie)
• jednowarstwowy cylindryczny orzęsiony (pozostałe odcinki)
• wielorzędowy migawkowy (część nosowo-gardłowa podniebienia miękkiego i część nosowa gardła)
ii. blaszka właściwa
• tkanka łączna luźna
• tkanka łączna siateczkowata (w jelicie cienkim)
iii. blaszka mięśniowa
• mięśnie gładkie o przebiegu podłużnym lub podłużnym i okrężnym
• brak w jamie ustnej
b. tkanka podśluzowa (tela submucosa)
• tkanka łączna luźna
• brak w wargach, dziąsłach, podniebieniu i po grzbietowej stronie języka
c. błona mięśniowa (tunica muscularis)
• mięśnie poprzecznie prążkowane (wargi, jama ustna, gardło, górna część przełyku, odbyt)
• mięśnie gładkie (pozostałe odcinki)
• najpierw (patrząc od światła) warstwa mięśni okrężnych, potem podłużnych połączone cienką warstwą tkanki łącznej luźnej
d. przydanka/błona surowicza
i. tkanka podsurowicza (tkanka łączna luźna)
ii. nabłonek jednowarstwowy płaski
• przydanka (tunica adventitia) – okrywa narządy leżące powyżej przepony oraz część dwunastnicy, okrężnicy i odbytnicy (z podprzeponowych)
• błona surowicza (tunica serosa), otrzewna (peritoneum) – okrywa narządy leżące pod przeponą (otrzewna trzewna) i wyściela jamę brzuszną (otrzewna ścienna)
• powstaje z mezodermy bocznej (niesegmentowanej)
2. Narządy
Wewnątrzotrzewnowe Zewnątrzotrzewnowe
Część brzuszna przełyku
Żołądek
Część górna i wstępująca dwunastnicy
Jelito krezkowe
Kątnica z wyrostkiem robaczkowym
Okrężnica poprzeczna i esica
Bańka odbytnicy
Wątroba i pęcherzyk żółciowy
Przewody żółciowe
Jadra
Jajniki
Jajowody
macica Część zstępująca i pozioma dwunastnicy
Trzustka
Okrężnica wstępująca i zstępująca
Odbytnica
Nerki
Nadnercza
Moczowody
Nasieniowody
Gruczoł krokowy
Aorta brzuszna
Żyła główna dolna
Pnie współczulne

a. jama ustna (cavum oris)
i. Przedsionek – umożliwia swobodne ruchy warg i policzków
ii. Jama ustna właściwa
iii. Cieśń gardzieli

Uzębienie – difiodontyczne, heterodontyczne, tekodontyczne
W uzębieniu mlecznym brak zębów przedtrzonowych i prekursora ostatniego trzonowca („ósemki”) – wzór: I2 C1 M2
Wzór zębowy uzębienia ostatecznego: I2 C1 P2 M3.
Górne przedtrzonowce mają dwa korzenie, dolne – jeden, górne trzonowce mają trzy korzenie, dolne – dwa.
Budowa zęba:
 korona
 szyjka
 korzeń
Zęby są zbudowane z zębiny – struktura podobna do tkanki kostnej, z tym, że komórki (odontoblasty) znajdują się poza nią (w miazdze wypełniającej wnętrze zęba). Korona okryta jest szkliwem – najtwardszą substancją w organizmie ludzkim. Zębinę korzenia pokrywa kostniwo o budowie tkanki kostnej blaszkowatej.

Język – jest zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych.
Mięśnie własne Mięśnie zewnętrzne
mięsień podłużny górny
mięsień podłużny dolny
mięsień pionowy
mięsień poprzeczny miesień bródkowo-językowy
mięsień gnykowo-językowy
mięsień rylcowo-językowy
Budowa języka:
 nasada
 trzon
 koniec języka
Funkcje języka:
 mieszanie pokarmu
 formowanie kęsa pokarmowego
 przepychanie kęsa do przełyku
 odbieranie bodźców chemicznych (smak)
 czyszczenie zębów
 kontrola jamy ustnej (dotyk)
 ssanie
 wspomaganie mowy – artykulacja głosek

Brodawki mechaniczne Brodawki zmysłowe
nitkowate
stożkowate grzybowate
liściaste
okolone

Ślinianki – gruczoły pęcherzykowo-cewkowe (?) produkujące ślinę
Rodzaje ślinianek:
 małe
• językowe
• policzkowe
• wargowe
• podniebienne
 duże (p. niżej)
Ślinianka Typ Rodzaj śliny Ujście
przyuszna pęcherzykowy surowicza koło II górnego trzonowca
podżuchwowa pęcherzykowo-cewkowy surowiczo-śluzowa bocznie od wędzidełka języka
podjęzykowa cewkowy śluzowa razem z podżuchwową

b. gardło (pharynx) (od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego)
i. część nosowa – jest rezonatorem
ii. część ustna
iii. część krtaniowa
c. przełyk (esophagus) (VI kręg szyjny do X-XI kręgu piersiowego)
i. część szyjna
ii. część piersiowa
iii. część brzuszna
• przełyk ma w górnej części mięśnie poprzecznie prążkowane, a w dolnej części – gładkie
• w jamie brzusznej okryty błoną surowiczą
d. żołądek (ventriculus, gaster)
i. część wpustowa
ii. część odźwiernikowa
gruczoły żołądka:
• gruczoły żołądkowe właściwe
o komórki główne – produkują pepsynogen i podpuszczkę
o komórki okładzinowe – produkują acidogen
o komórki dodatkowe – wydzielają ureazę
o komórki chromochłonne (komórki G) – wydzielają gastrynę
• gruczoły odźwiernikowe – produkują śluz
trzy warstwy mięśni – skośne, okrężne, podłużne (patrząc od światła)
e. jelito cienkie (intestinum tenue) – dłg. ok. 5,3 m
i. dwunastnica (duodenum)
• opuszka dwunastnicy
• część zstępująca – z brodawką większą dwunastnicy, na której otwierają się ujścia przewodu trzustkowego i przewodu żółciowego wspólnego
• część pozioma
• część wstępująca
Posiada tzw. fałdy okrężne oraz kosmki jelitowe, które razem zwiększają powierzchnię chłonną 23 razy
W tkance podśluzowej występują gruczoły surowiczo-śluzowe Brunnera
ii. jelito czcze (jejunum)
• posiada krezkę
• zaczyna się zgięciem dwunastniczo-czczym
iii. jelito kręte (ileum)
• posiada krezkę
• kończy się zastawką krętniczo-kątniczą
Jelito czcze Jelito kręte
Średnica 31-39 cm Średnica 25-31 cm
Ściana gruba, obficie unaczyniona Ściana cieńsza, słabiej unaczyniona
Dobrze rozwinięte fałdy okrężne Fałdy okrężne mniej liczne, niższe, szczególnie w końcowym odcinku
Kosmki liczne, krótkie, szerokie Kosmki cienkie, nitkowate, w miarę zbliżania się do końca jest ich coraz mniej
Pojedyncze grudki chłonne (samotne) Grudki chłonne skupione (kępki Peyera)

Rodzaje komórek:
• komórki układu APUD
o komórki D – wydzielają somatostatynę
o komórki S – wydzielają sekretynę
o komórki EC – wydzielają serotoninę
o komórki EGL – wydzielające preproglukagon
o komórki H – wytwarzające wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP)
o komórki K – wydzielające m.in. peptyd hamujący czynność żołądka
• enterocyty – uczestniczą we wchłanianiu pokarmu
• komórki kubkowe
f. jelito grube (intestinum crassum) – dłg. 1,5-1,8 m
i. jelito ślepe (cecum)
obecna zastawka krętniczo-kątnicza
wyrostek robaczkowy posiada zastawkę półksiężycowatą
ii. okrężnica
• okrężnica wstępująca (colon ascendens) – dłg. 12,5-20 cm
• okrężnica poprzeczna (colon transversum) – dłg. ok. 50 cm
jej krezka oddziela tzw. brzuch gruczołowy od brzucha jelitowego
• okrężnica zstępująca (colon descendens) – dłg. 22-30 cm
• okrężnica esowata (colon sigmoideum) – dłg. ok. 40 cm
iii. odbytnica (rectum) – dłg. 15-20 cm
• bańka odbytnicy
• kanał odbytniczy
Krzywizny:
• zgięcie krzyżowe – skierowane w tył
• zgięcie kroczowe – skierowane w przód

posiada mięsień zwieracz wewnętrzny (mięsień gładki) i mięsień zwieracz zewnętrzny (poprzecznie prążkowany – zależny od woli)

Cechy jelita grubego:
• mięśnie podłużne w postaci trzech taśm
• obecne przyczepki sieciowe
• obecne uwypuklenia
• obecne fałdy półksiężycowate
g. wątroba (hepar)
i. płat lewy
ii. płat prawy
iii. płat ogoniasty
iv. płat czworoboczny
wrota wątroby – bruzda poprzeczna, do której wchodzą żyła wrotna, tętnica wątrobowa właściwa, nerwy, a wychodzą, przewody wątrobowe i naczynia limfatyczne
triada wątrobowa – zespół tętnicy wątrobowej, żyły wrotnej i przewodów wątrobowych (wyprowadzających żółć)
włókna kratkowe – włókienka siateczkowate oplatające naczynka krwionośne śródpłacikowe
Czynnościowe unaczynienie wątroby – sieć dziwna żylno-żylna:
• żyła wrotna – doprowadza krew do wątroby
• żyły międzypłatowe
• żyły miedzypłacikowe – biegną w przestrzeniach wrotno-żółciowych
• żyły okołopłacikowe – odgałęzienia żył miedzypłacikowych oplatające płaciki
• żyły śródpłacikowe – odchodzą ku środkowi płacika od żył okołopłacikowych
• żyły środkowe – przebiegające przez środek płacików
• żyły podpłacikowe
• żyły wątrobowe – wpadają do żyły głównej dolnej
Odżywcze unaczynienie wątroby:
• tętnica wątrobowa właściwa
• tętnice międzypłatowe
• tętnice międzypłacikowe – biegną w przestrzeniach wrotno-żółciowych, a ich odgałęzienia wchodzą do żył śródpłacikowych (mieszanie krwi odżywczej z czynnościową)
Przewody żółciowe:
• kanaliki żółciowe – nie mają swoich ścian, biegną między parą hepatocytów
• przewody międzypłacikowe – mają własne ściany, biegną w przestrzeniach wrotno-żółciowych
• przewody wątrobowe – dwa, wychodzace z płatów prawego i lewego
• przewód wątrobowy wspólny – połączone przewody wątrobowe po wyjściu z wątroby
• przewód pęcherzykowy – odchodzący od pęcherzyka żółciowego
• przewód żółciowy wspólny – połączone przewody pęcherzykowy i wątrobowy wspólny, dłg. 75 mm, łączy się z przewodem trzustkowym i wpadają wspólnie do dwunastnicy
Więzadła wątroby:
• więzadło wieńcowe wątroby
• więzadło trójkątne lewe
• więzadło trójkątne prawe
• więzadło wątrobowo-nerkowe
• więzadło sierpowate
• sieć mniejsza
o więzadło wątrobowo-dwunastnicze
o więzadło wątrobowo-żołądkowe
o więzadło wątrobowo-przełykowe
h. trzustka (pancreas)
i. głowa
ii. trzon
iii. ogon
część zewnątrzwydzielnicza – końcowe odcinki wydzielnicze pęcherzykowate – wydzielają enzymy trawienne. Od niej odchodzą przewody wyprowadzające śródpłacikowe - wstawki
część wewnątrzwydzielnicza – zbudowana ze skupień komórek zwanych wyspami Langerhansa:
• komórki α – wydzielają glukagon
• komórki β – wydzielają insulinę
• komórki D – wydzielają somatostatynę
• komórki PP – wydzielają polipeptyd trzustkowy

UKŁAD ODDECHOWY

Rozwija się w ścisłym związku z układem pokarmowym – powstaje jako brzuszne uwypuklenie przedniego odcinka prajelita, a później wyodrębnia się od niego jako tzw. rynienka oddechowa.
Po 3 tygodniu życia różnicuje się krtań i tchawica. Koło 4 tygodnia pierwotny worek płucny zaczyna podziały prowadzące do powstania zawiązków płuc. W połowie ciąży płuca są już wykształcone jako drzewo oskrzelowe.
Mezenchyma otaczająca płuca daje początek chrząstkom tchawicy i oskrzeli.
Z listka trzewnego mezodermy pochodzi nabłonek opłucnej trzewnej, natomiast z listka ściennego – opłucna ścienna.
Krtań, tchawica, drzewo oskrzelowe i oddechowa część miąższu mają nabłonek pochodzenia endodermalnego.

W skład układu oddechowego wchodzą:
• drogi oddechowe górne
o nos
o gardło
o krtań (przedsionek i kieszonki krtaniowe)
• drogi oddechowe dolne
o jama podgłośniowa krtani
o tchawica
o drzewo oskrzelowe

1. Górne drogi oddechowe
a. Nos i jama nosowa
i. Nos zewnętrzny (nasus externus)
Elementy składowe nosa zewnętrznego:
• chrzęstne
 chrząstki skrzydłowa większe
 chrząstki skrzydłowa mniejsze
 chrząstki boczne
 chrząstka przegrody nosowej – nieparzysta
 chrząstki przylemieszowe
 chrząstki trzeszczkowate
• kostne
 kości nosowe
 szczęka (wyrostek czołowy, brzeg przyśrodkowy trzonu szczęki)
ii. Jama nosowa (cavum nasi)
Elementy jamy nosowej:
• nozdrza przednie
• nozdrza tylne
• małżowiny nosowe
 małżowina najwyższa – nie zawsze obecna
 małżowina górna
 małżowina środkowa
 małżowina dolna – samodzielna kość
• przewody nosowe
 przewód nosowy górny (nad małżowiną środkową)
 przewód nosowy środkowy (między małżowiną dolną a środkową)
 przewód nosowy dolny (między podniebieniem twardym a małżowiną dolną)
• zachyłek klinowo-sitowy (powyżej małżowiny górnej)
Zatoki przynosowe:
• zatoka czołowa – uchodzi do przewodu nosowego środkowego
• zatoka szczękowa – uchodzi do przewodu nosowego środkowego
• zatoka klinowa – uchodzi do przewodu nosowego górnego
• zatoka sitowa

b. Krtań (larynx)
Położenie: na wysokości IV-V kręgu szyjnego
Dymorfizm płciowy
Cecha Kobiety Mężczyźni
Położenie III-VI kręg szyjny IV-VII kręg szyjny
Rozwarcie płytek chrząstki tarczowatej 120° 90°
Inne - Tworzy tzw. jabłko Adama

Nabłonki:
• nabłonek wielorzędowy migawkowy – wyściela ścianę krtani; rzęski poruszają się w kierunku gardła
• nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący – okrywa fałdy głosowe i górną powierzchnię nagłośni
• nabłonek oddechowy – okrywa spód nagłośni
i. Piętra jamy krtani
• przedsionek – od wejścia do krtani (ograniczone górnym brzegiem nagłośni, fałdami nalewkowo-nagłośniowymi i wcięciem międzynalewkowym) do fałdów przedsionka
• kieszonka krtaniowa – między fałdami przedsionkowymi a fałdami głosowymi
• jama podgłośniowa – od fałdów głosowych do początku tchawicy
ii. Chrząstki
• tarczowata
• pierścieniowata
• nagłośniowa
• nalewkowate
• różkowate
• klinowate
Chrząstka Parzystość Typ tkanki chrzęstnej Funkcja
Tarczowata Nieparzysta szklista wspomaganie aparatu głosu
Pierścieniowata Nieparzysta szklista wspomaganie aparatu głosu
Nagłośniowa Nieparzysta sprężysta podporowa
Nelewkowate Parzysta szklista - częściowo wspomaganie aparatu głosu
Różkowate Parzysta sprężysta podporowa
Klinowate Parzysta sprężysta podporowa

Połączenia chrząstek krtani:
• stawy
o pierścieniowo-tarczowy
o pierścieniowo-nalewkowy – najistotniejszy staw krtani warunkujący prawidłowe otwieranie i zamykanie szpary głośni
• połączenia ścisłe wewnętrzne
o więzozrost tarczowo-nagłośniowy
o więzozrost klinowo-różkowy
o błona czworokątna – górna część więzozrostu klinowo-różkowego
 więzadło nalewkowo-nagłośniowe - górna część błony czworokątnej
 stożek sprężysty – dolna część błony czworokątnej; górny brzeg stożka tworzy więzadło głosowe
 więzadła przedsionkowe – dolna część więzozrostu klinowo-różkowego
• połączenia więzadłowo-błoniaste zewnętrzne
o więzadło gnykowo-nagłośniowe
o więzadło językowo-nagłośniowe
o więzadło pierścienno-tchawiczne
o błona tarczowo-gnykowa – wzmocniona więzadłem tarczowo-gnykowym
iii. Mięśnie krtani – mięśnie poprzecznie prążkowane
Mięśnie chroniące drogi oddechowe Mięśnie narządu głosu
mięsień funkcja mięsień funkcja
Mięśnie tarczowo-nagłośniowe
Mięsień pierścienno-nagłośniowy zwieranie wejścia do krtani przy podrażnieniu
Mięsień pierścienno-nalewkowy tylny

Mięsień pierścienno-nalewkowy boczny
Mięsień tarczowo-nalewkowy
Mięsień nalewkowy

Mięsień głosowy
Mięsień pierścienno-tarczowy rozwieranie szpary głośni

zwieranie szpary głośni


wydawanie głosu

Wytwarzanie głosu polega na drganiach warg głosowych oraz rozwieraniu i zwieraniu, przerywając w ten sposób wdechowy strumień powietrza. Drganie fal powietrza powoduje wydawanie dźwięków.
Wysokość dźwięku zależy od stanu warg i więzadeł głosowych:
• napięcia
• długości
• grubości
Siła głosu zależy od:
• energii prądu powietrza
• amplitudy drgań warg głosowych
Barwa dźwięku zależy od:
• drgań warg głosowych
• cewy przystawkowej (gardło, jama nosowa, jama ustna)

2. Dolne drogi oddechowe
a. Tchawica (trachea)
długość: 10-12 cm,
szerokość: 13-22 mm,
położenie: na wysokości VI-VII kręgu szyjnego do IV-V kręgu piersiowego

Zawiera 16-20 chrząstek kształtu podkowiastego (niedomknięte od tyłu pierścienie) połączone więzadłami obrączkowymi. Tylna część tchawicy jest nazywana ścianą błoniastą – jest zrośnięta z przydanką przełyku i występują w niej pęczki mięśni gładkich.
Tchawica rozwidla się pod kątem 85° w miejscu zwanym rozdwojeniem tchawicy.

Budowa ściany tchawicy (idąc od światła):
• błona śluzowa z nabłonkiem wielorzędowym migawkowym
• błona podśluzowa
• błona włóknista
• chrząstka tchawicy
• błona włóknista
• przydanka
b. Oskrzela (bronchi)
Także posiadają podkowiaste chrząstki
Oskrzele główne prawe Oskrzele główne lewe
krótsze
większa średnica
przebieg bardziej pionowy
trzy oskrzela płatowe dłuższe
mniejsza średnica
przebieg bardziej poziomy
dwa oskrzela płatowe

i. Złożoność drzewa oskrzelowego:
• oskrzela główne
• oskrzela płatowe (3 P, 2L)
• oskrzela segmentowe (po 10/płuco)
• oskrzela podsegmentowe
• zrazik – zbiór gronek
• oskrzeliki zrazikowe
• gronko – oskrzeliki gronek ze swoimi przewodami i pęcherzykami płucnymi
• oskrzeliki gronek
• oskrzelka oddechowe
• przewodziki pęcherzykowe
• pęcherzyki płucne
c. Płuca (pulmones)
Liczba pęcherzyków płucnych w obu płucach: 300-500 mln
Powierzchnia oddechowa płuc: 70-120 m2
Pęcherzyki są wyścielone nabłonkiem oddechowym składającym się z dwóch typów komórek – dużych i płaskich.

Ściana pęcherzyków płucnych posiada:
• komórki nabłonkowe i żerne
• włókna siateczkowate
• sieć naczyń włosowatych
• włókna sprężyste

Płuco prawe Płuco lewe
większe
Posiada tzw. oskrzele nadtętnicze i podtętnicze
trójpłatowe
Dwie szczeliny mniejsze
Posiada tylko jedno oskrzele (główne lewe)
dwupłatowe
Jedna szczelina
i. Płuco prawe
• korzeń
o wycisk sercowy
o oskrzele nadtętnicze
o oskrzele podtętnicze
o tętnica płucna prawa
o żyły płucne górne i dolne
o nerwy
o naczynia limfatyczne
• płaty
o płat górny
o płat środkowy
o płat dolny
• szczeliny
o szczelina skośna
o szczelina pozioma
ii. Płuco lewe
• korzeń
o wcięcie sercowe
o oskrzele główne lewe
o tętnica płucna lewa
o żyły płucne górne i dolne
• płaty
o płat górny
o płat dolny
• szczeliny
• szczelina skośna
3.