Wybór papieża i charakter jego pracy

Idea papiestwa oparta jest na przekonaniu, że papież jest następcą św. Piotra uważanego za głowę kolegium apostolskiego. Przekonanie to opiera się na dwóch podstawach: prymacie św. Piotra, który katolicka tradycja wywodzi z określonych tekstów Nowego Testamentu i tradycji prymatu Rzymu w Kościele. Obie te podstawy zakwestionują później kościoły wschodnie a wśród nich nade wszystko prawosławie, oraz kościoły protestanckie.
W pierwszych wiekach rozwoju chrześcijaństwa biskup rzymski, podobnie jak i inni biskupi, był wybierany przez wiernych gminy rzymskiej. Zaś od IV wieku prawo wyboru papieża zostało zastrzeżone dla duchownych chrześcijańskiej społeczności w Rzymie. Natomiast od czasów Justyniana I wybór musiał być zatwierdzony przez Cesarza oraz przez egzarchę Rawenny.
Papiestwo od początków swego istnienia a zwłaszcza od czasu przeniesienia stolicy cesarstwa z Rzymu do Konstantynopola, a w większym jeszcze stopniu do chwili ustanowienia państwa kościelnego za pontyfikatu papieża Stefana II (752-757) odgrywało poważną rolę polityczną. Dlatego też cesarze starali się o uzyskanie bezpośredniego wpływu na osadzenie Stolicy Apostolskiej. Papiestwo broniło się przed tym podejmując m.in. próby zmiany trybu elekcji.
Współcześnie obowiązujące normy wyboru papieża, zastrzeżonego dla Konclave kardynałów zawarte są w zreformowanym Kodeksie Prawa Kanonicznego ogłoszonym przez Jana Pawła II 25 stycznia 1983 roku. Papież wybierany jest na konklawe w tajnym głosowaniu większością dwóch trzecich głosów. Kardynałowie w czasie konklawe są odosobnieni, co ułatwia tajność wyboru.
Teoretycznie papieżem może być wybrany każdy ochrzczony mężczyzna, nawet związany węzłem małżeńskim. W praktyce jednak od 1378 roku wybór elektorów padał wyłącznie na członków Świętego Kolegium, ale nie zawsze na kardynałów mających godność biskupa. Ostatnim papieżem, który nie był biskupem w chwili wyboru był Grzegorz XVI (1831-1846). Udzielenie sakry biskupiej jest warunkiem uzyskania przez papieża pełni władzy. Wymóg ten przypomina kanon 332 Kodeksu Prawa Kanonicznego: „Pełną i najwyższą władzę w Kościele otrzymuje Biskup Rzymski przez zgodny z prawem i zaakceptowany przez niego wybór wraz z konsekracją biskupią. Stąd tą samą władzę otrzymuje od momentu przyjęcia na papieża ten elekt, który posiada sakrę biskupią. Gdyby elekt nie miał sakry biskupiej powinien być zaraz konsekrowany na biskupa”.
O sile i znaczeniu papieża w Kościele decyduje jego władza, która według Kodeksu Prawa Kanonicznego jest najwyższa, pełna, bezpośrednia, powszechna, zwyczajna. Wykonuje on ją w sposób nieskrępowany. Na mocy swego urzędu papież ma nie tylko władzę nad całym Kościołem, lecz również utrzymuje nad wszystkimi kościołami partykularnymi oraz ich zespołami naczelną władzę zwyczajną. Sprawuje on co prawda swą władzę w łączności z innymi biskupami, jemu jednak samemu przysługuje prawo określania sposobu indywidualnego lub kolegialnego wykonywania tego zadania. „Przeciwko wyrokowi lub dekretowi Biskupa Rzymskiego nie ma apelacji lub rekursu”.
Papież łączy w jednej osobie trzy atrybuty. Jest Biskupem Rzymu i Pasterzem Kościoła powszechnego oraz świeckim zwierzchnikiem Państwa Miasta Watykańskiego.
W sprawach dyscypliny i rządzenia wspomaga papieża jego organ rządowy zwany Kurią Rzymską. Kuria jest odpowiednikiem gabinetu w rządzie cywilnym. Współcześnie Kuria Rzymska to nade wszystko takie instytucje jak: Sekretariat stanu, dziesięć Kongregacji (Nauki Wiary, Biskupów, Kościołów Wschodnich, Sakramentów, Kultu Bożego, Duchowieństwa, Zakonów i Instytucji Świeckich, Ewangelizacji Narodów, Kultu Świętych Wychowania Katolickiego), Trybunały, Trzy Sekretariaty, Rady, Gubernatorat.
Papiestwo to zatem wielka centralizacja, hierarchiczne podporządkowanie jednemu człowiekowi ok. 800 mln katolików. Każdy z tych ludzi uznaje papieża za głowę Kościoła, ale to nie oddaje w istocie rzeczy rozmiarów władzy papieskiej.
Papieże zwłaszcza ostatnich kilkudziesięciu lat prowadzą też ożywioną działalność dyplomatyczną. Obecnie Watykan utrzymuje stosunki dyplomatyczne i paradyplomatyczne ze stu państwami na wszystkich kontynentach, z dziewiętnastoma państwami utrzymuje więzi za pośrednictwem delegatów apostolskich. Ponadto przy blisko dwudziestu organizacjach Stolica Apostolska posiada stałe przedstawicielstwa. Watykan utrzymuje stałe kontakty z kilkunastoma organizacjami międzynarodowymi pozarządowymi takimi jak Międzynarodowe Komitety: Nauk Historycznych, Paleograficzny, Historii sztuki, Nauk Antropologicznych i Etnologicznych, Neutralności Medycyny, Badań w dziedzinie konserwacji Zabytków i Pomników Przyrody i Międzynarodowy Sojusz Turystyczny.
Ale papiestwo to nie tylko centralizacja i dyplomacja, ale to także w równej mierze „ethos”. Organ administracyjny tak starożytny i posiadający taką ciągłość musi rozwijać pewien styl. Jedna z cech tego stylu zawiera się w powiedzeniu: „Rzym działa powoli”. Zwłoka w postępowaniu papieży może być nieraz czymś irytującym, niczego innego nie można jednak oczekiwać od Kurii Rzymskiej. Jeżeli każda biurokracja jest powolna – to rzymska nosi tę cechę w stopniu najwyższym. Inną cechą owego „ethosu” jest dążenie do układności. Kuria rzymska na ogół nie stwierdza, że coś jest złe i trudno jest naruszyć jej spokój, lub sprowokować do działań, które mogłyby objawiać jakieś uczucie. Ma zawsze pewność siebie. W tym więc kontekście jawi się kolejna cecha stylu papiestwa: Rzym nie uważa by jego działalność mogłaby być poddana kontroli lub, że powinien udzielać jakichkolwiek wyjaśnień na temat tego, co czyni. Dlatego też działalność papiestwa jest w wielu sprawach tajna. Nikt nie liczy na to, by Rzym zapowiadał swe decyzje lub ogłaszał przyczyny, dla jakich je podejmuje.
Istotną cechą papiestwa ostatnich pontyfikatów ą rozliczne podróże poza Watykan do krajów i państw całego niemal globu. Rozpoczął je papież Paweł VI a kontynuuje z dużym powodzeniem Jan Paweł II. Podróże te nazywane chętnie przez ostatniego papieża pielgrzymkami, służą nie tylko umocnieniu katolicyzmu na różnych kontynentach, ale także takim działaniom jak: walka z głodem, z chorobami, z patologią społeczną a nade wszystko walka o pokój.