Minerały

Geografia- minerały

Minerały to zbiór pierwiastków lub związków chemicznych powstałych w skorupie ziemskiej w sposób naturalny
Znanych jest około 4000 minerałów

Minerały skałotwórcze to:
-Kwarc, skaleń, mika, kalcyt, piroksen, magnetyt

Minerały będące pierwiastkami chemicznymi:
-Złoto rodzime, diament, grafit, siarka rodzima

Cechy minerałów:
-Budowa krystaliczna,
-Pokrój minerałów,
-barwa (barwny, bezbarwny, zabarwiony),
-połysk (szklisty, tłusty, perłowy, metaliczny)

Skała- zespół minerałów jednorodnych lub różnorodnych powstałych naturalnie

SKAŁY MAGMOWE

Granit:
-skała magmowa, powstała na głębokości
-tworzą ją: kwarc, skaleń, mika
-skała jawnokrystaliczna
-występowanie: Karkonosze (masyw Śnieżka), Sudety, Przedgórze Sudeckie, Trzon krystaliczny Tatr

Bazalt:
-skała wylewna wulkaniczna
-skrytokrystaliczna
-proces krystalizacji przebiega na powierzchni
-składa się z: piroksenu, hematytu i magnetytu
-barwa czarna lub ciemnobrązowa
-Występowanie: Góra Świętej Anny (Wyżyna Śląska), Półwysep Dekan w Indiach

Porfir, Andezyt:
-skały plutoniczne
-mają złożoną genezę
-dwa etapy powstawania:
>krystalizacja w skorupie ziemskiej
>erupcja wulkanu i zastyganie wykrystalizowanych minerałów (ciasto skalne) na powierzchni
-Występowanie: Islandia, Półwysep Dekan

SKAŁY OSADOWE
okruchowe

Piasek:
-skała luźna
-powstaje w wyniku wietrzenia skał
-składa się z: kwarcu, granitu, kalcytu
-Wyróżniamy pisaki: rzeczne, morskie, eoliczne, polodowcowe

Piaskowiec:
-skałą zwięzła
-powstaje w wyniku lityfikacji (zagęszczenia osadu w wyniku nacisku skał, przejście ze skały luźnej w zwięzłą)
-w zależności od spoiwa łączącego ziarna piasku wyróżniamy piaskowce: żelaziste (czerwone), ilaste (oliwkowe), wapniste (kremowe), krzemionkowe (białe)
-Występowanie: Sudety, Karpaty

Żwir:
-skała luźna
-powstaje w wyniku wietrzenia innych skał
-składa się z okruchów różnych wielkości
-w zależności od miejsca powstania mamy żwir:
>morski, rzeczny, polodowcowy
-Występuje na terenie całej Polski- z przewagą na północy

Zlepieniec:
-skała zwięzła
-powstała w wyniku lityfikacji żwiru
-nieoszlifowany zlepieniec to brekcja
oszlifowany zlepieniec to zlepieniec zygmuntowski
-Występowanie: Sudety

Less
-skała mało zwięzła
-łatwo ulega erozji
-składa się z mikroskopijnej wielkości ziaren kwarcu z domieszką kalcytu
-jest utworem akumulacji eolicznej (naniesiony przez wiatr)
-powstał na przedpolu lądolodu w warunkach klimatu peryglacjalnego
-Występowanie: Wyżyna Lubelska, Nizina Śląska, Wyżyna Lessowa Chińska

Ił
-skała zwięzła
-powstała na dnie płytkich zbiorników jeziornych
-powstała w wyniku sedymentacji (osadzania zwietrzeliny skalnej pochodzenia lądowego)
-składa się z dwóch warstw: ciemnej- organicznej i jasnej- mineralnej
-cechą charakterystyczną jest tłusty połysk
-Występowanie: Pas Pojezierzy

Glina
-skała zwięzła
-mieszanina żwiru i piasku
-utwór akumulacji lodowcowej
-barwa szara, żółta lub brązowa
-łatwo rozpuszcza się w wodzie
-pod wpływem wody staje się plastyczna
-Występowanie: Północna Polska

SKAŁY OSADOWE
organiczne

Wapień:
-skała zwięzła
-składa się w 90% z węglanu wapnia
-bardzo łatwo ulega wietrzeniu chemicznemu (krasowienie)
-Wyróżniamy wapień: dewoński (kremowy), muszlowy, skalisty (szary)
-Występowanie: Karpaty, Sudety, Góry Świętokrzyskie, Wyżyna Krakowsko-częstochowska

Dolomit:
-skała zwięzła
-składa się w 70% z węglanu wapnia
-powstaje w wyniku dolomityzacji w wodzie (wzbogacenie węglanu wapnia w magnez)
-barwa szara z odcieniem metalicznym
-Występowanie: Tatry dolomitowe

Kreda:
-mało zwięzła
-składa się w 100% z węglanu wapnia
-powstaje w wyniku sedymentacji mikroskopijnej wielkości otwornic na dnie zbiorników morskich
-łatwo ulega wietrzeniu
-Występowanie: Niecka Nidziańska

Węgiel:
-skała zwięzła
-składa się z pierwiastka węgla
-powstał w procesie uwęglenia roślinności drzewiastej na dnie płytkich zbiorników wodnych
-Wyróżniamy węgiel:
>kamienny (czarny powstały w karbonie)
>brunatny (powstały w trzeciorzędzie)
>torf (tworzy się współcześnie)
>grafit
>diament

SKAŁY OSADOWE
chemiczne

Sól kamienna
-skała zwięzła
-skała składa się z chlorku sodu
-może zawierać domieszki
-kolory: biała, przezroczysta, niebieska, różowa
-łatwo ulega rozpuszczeniu
-powstaje w wyniku odparowania i krystalizacji chlorku sodu z roztworu wodnego
-powstała w permie
-Występowanie: Kujawy, Bochnia, Zatoka Perska

Gips:
-budowa krystaliczna
-jest to uwodniony siarczan wapnia
-odmiana soli
-powstaje w wyniku odparowania wody i krystalizacji siarczanu wapnia z roztworu wodnego
-barwa biała
-bezwodny siarczan wapnia to anhydryt
-Występowanie: Niecka Nidziańska

Siarka:
-budowa krystaliczna
-składa się z pierwiastka siarki
-powstaje z przeobrażenia gipsów i anhydrytów w warunkach beztlenowych przy udziale bakterii
-łatwopalna o specyficznym zapachu
-Występowanie: Tarnobrzeg, Grzybów, Staszów

SKAŁY PRZEOBRAŻONE

Gnejs:
-skała lita
-powstaje z przeobrażenia granitów, pod wpływem dynamizmu dynamicznego związanego z ruchami górotwórczymi
-cechą charakterystyczną jest kierunkowe ułożenie minerałów
-Występowanie: Góry Sowie

Kwarcyt:
-lita skała
-powstała z przeobrażenia piaskowców kwarcytowych pod wpływem metamorfizmu regionalnego związanego z ruchami lądotwórczymi
-barwa biała (cięższy os soli)
-Występowanie: Karpaty, Sudety

Marmur:
-skała lita
-powstała z przeobrażenia wapieni pod wpływem metamorfizmu kontaktowego związanego z wulkanizmem
-właściwy marmur ma kolor biały i występuje we Włoszech