BIAŁKA
1. Białka człowieka są zbudowane z 20 różnych aminokwasów, które łącząc się ze sobą tworzą długie łańcuchy. Kolejność aminokwasów w łańcuchu danego białka jest ściśle określona przez sekwencje nukleotydów w genie kodującym to białko. Właściwości danego białka zależą od kolejności oraz od właściwości łańcuchów bocznych aminokwasów. Białka stanowią ok. 15% masy człowieka.
2. Funkcje białek
a) funkcja katalityczna (enzymy przyspieszają reakcje chemiczne np. rozkładają wielocukry do cukrów prostych. )
b) funkcja strukturalna (kolagen i elastyna – utrzymują kształt komórek i tkanek)
c) funkcja regulująca (hormony – wpływają na procesy zachodzące w organizmie człowieka)
d) funkcja lokomotoryczna (np. aktyna, miozyna – włókienka białkowe które mają zdolność kurczenia się „mięśnie”)
e) funkcja transportowa (hemoglobina – nośnik tlenu; albumina – transport związków chemicznych we krwi)
f) funkcja immunologiczna „odpornościowa” (przeciw ciała rozpoznają substancje obce dla ustroju i łączą się z nimi „niszczą je”)
3. Aminokwasy endogenne i egzogenne
Spośród 20 aminokwasów budujących białka 11 stanowią aminokwasy ENDOGENNE, które organizm potrafi sam syntetyzować, a 9 aminokwasów EGZOGENNYCH dostarczane są wraz z pożywieniem. Pełnowartościowe białko, które zawiera wszystkie aminokwasy Egzogenne (9) to białko zwierzęce. Białko pochodzenia roślinnego (roślinnego wyjątkami) są ubogie w niektóre aminokwasy egzogenne.
TŁUSZCZE
1. Kwasy tłuszczowe są to związki zawierające łańcuch węglowodorowy zakończony grupą kwasową. Sąsiadujące atomy węgla mogą być połączone ze sobą wiązaniem pojedynczym lub podwójnym.
Jeżeli atomy węgla połączone są wyłącznie pojedynczymi wiązaniami to taki kwas tłuszczowy nazywamy nasyconym.
Jeżeli w łańcuchu występuje chodź by jedno wiązanie podwójne to kwas nazywamy nienasyconym.
2. Istnieje wiele Rodzajów kwasów tłuszczowych.
a) kwas palmitynowy C16: 0
b) kwas laurowy C12: 0
c) kwas stearynowy C18: 0
d) kwas oleinowy C18: 1
Pierwsza liczba wskazuje długość łańcucha węglowego.
Druga liczba oznacza ilość wiązań podwójnych.
Kwasy tłuszczowe są tym bardziej płynne im ich łańcuchy są krótsze i bardziej nienasycone.
3. Rola kwasów tłuszczowych.
a) stanowią materiał budulcowy fosfolipidów i glikolipidów.
b) są materiałem energetycznym (magazynowane w postaci
triacyloglicerolu)
c) pełnia funkcję Hormonów i międzykomórkowych informatorów.
Lipoliza – reakcja rozkładu triacylogliceroli na glicerol i kwasy tłuszczowe, w organizmie zachodzi dzięki obecności enzymów lipolitycznych – Lipaza.
WĘGLOWODANY
1. Węglowodany (cukrowce) są związkami zbudowanymi z węgla, wodoru i tlenu.
CnH2nOn - wzór ogólny cukrów
2. Ze względu na wielkość cząsteczki wyróżnia się:
a) cukry proste (monosacharydy) [triozy3, pentozy5, heksozy6]
b) dwucukry (digoscecharydy) [maltoza, sacharoza, laktoza]
c) wielocukry (polisacharydy) [skrobia, celuloza, glikogen]
3. Funkcje węglowodanów
a) cukry proste – pełnią w organizmie głównie funkcje energetyczną
b) wielocukry – współtworzą elementy budulcowe. Stanowią także materiał zapasowy roślin (skrobia) i zwierząt (glikogen).
METABOLIZM
1. Wszystkie komórki zdobywają energię ze środowiska i przekształcają substancje pokarmowe w składniki komórkowe za pomocą systemu reakcji chemicznych zwanych metabolizmem.
2. Procesy metaboliczne, które prowadzą do syntezy związków nazywamy anabolicznymi, a takie, w których cząsteczki ulegają rozkładowi nazywamy katabolicznymi.
Glikoliza – jest łańcuchem reakcji przekształcających glukozę w pirogronian z jednoczesnym wytwarzaniem małych ilości ATP. W warunkach tlenowych pirogronian dostaje się do mitochondrium gdzie ulega całkowitemu utlenieniu do CO2 i H2O. Gdy ilość tlenujest niewystarczająca jak np. w aktywnie kurczącym się mięśniu pirogronian jest przekształcany w kwas mlekowy.
WITAMINY
1. Cechy Witamin:
a) nie są produkowane przez organizm i muszą być dostarczane wraz z pożywieniem w ilości co najmniej kilkudziesięciu miligramów.
b) nie są źródłem energii ani materiałem budulcowym.
c) mają niski ciężar cząsteczkowy
d) długotrwały brak określonej witaminy lub zespołu witamin powoduje chorobę zwaną awitaminozą.
e) witaminy możemy podzielić na :
- rozpuszczalne w tłuszczach A,D,E,K.
- rozpuszczalne w wodzie B,C,H.
2. Źródła i dobowe zapotrzebowanie dorosłego człowieka:
a) witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:
- A – 1mg – masło, jajka, ser, mleko, wątroba, marchew, pomidory.
- D – 0. 01 mg – mleko, masło, jaja, tłuszcz rybi(tran)
- E – 10mg – mleko, jaja, pieczywo razowe, kiełki zbóż, oleje roślinne.
- K – 0,1 – wątroba, kapusta, kalafior, olej sojowy
b) witaminy rozpuszczalne w wodzie:
- B1 – 2mg – wieprzowina, wątroba, drożdże, chleb razowy.
- B2 – 2mg – jaja, ser, mięso, wątroba, pszenica.
- C – 100mg – dzika róża, cytryna, kiszona kapusta, czarna porzeczka.
- H – 0,1mg – żółtko jaja, drożdże, wątroba.
Mikroelementy – pierwiastki, których śladowe ilości są potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu; należą d nich między innymi : żelazo, miedź, cynk, jod.
Makroelementy – pierwiastki, których dość duże ilości są potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Należą do nich między innymi: sód, potas, fosfor, wapń.
