Ropa naftowa na Bliskim Wschodzie

Dlaczego ropę naftową nazywamy złotem XX wieku? Jak wpłynęła ona na rozwój gospodarczy państw Bliskiego Wschodu?

Ropa naftowa jest szczególnym surowcem, gdyż jej cena na rynkach światowych wpływa na międzynarodową koniunkturę gospodarczą, a przede wszystkim na poziom cen wielu towarów, powodując nieraz poważne kryzysy w niektórych krajach i perturbacje na rynkach zagranicznych.

Znane zasoby są w świecie rozmieszczone bardzo nierównomiernie. Najbogatsze znajdują się w krajach Bliskiego Wschodu. W 1990 r. szacowano je na ponad 65% całych zasobów światowych; przy czym aż 25% z nich znajduje się na terenie Arabii Saudyjskiej, a po 9–10% przypada na Irak, Iran, Kuwejt i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Udokumentowane złoża ropy naftowej przedstawia poniższy wykres.

Wydobywanie ropy na świecie na skalę przemysłową trwa już około 140 lat Część państw Bliskiego Wschodu opiera swoje istnienie na wydobyciu ropy naftowej (Iran, Irak, państwa Zatoki Perskiej, Arabia Saudyjska).

Po II wojnie światowej nastąpiły duże zmiany w rozmieszczeniu wydobycia ropy naftowej na świecie. Uległo ono bardzo dużej rozbudowie na Bliskim Wschodzie i na terenach byłego ZSRR. Już w latach siedemdziesiątych udział państw Bliskiego Wschodu przekroczył 30%.

Lata siedemdziesiąte to początek kolejnych zmian w rozmieszczeniu eksploatacji tego surowca w świecie. Bezpośrednią ich przyczyną stały się podwyżki cen ropy, podyktowane po raz pierwszy pod koniec 1973 roku przez kraje należące do OPEC – organizacji zrzeszającej największych eksporterów ropy naftowej. W celu utrzymania wysokich cen ograniczały one wydobycie, prowadząc taką politykę przez kilkanaście lat. Spowodowało to zmniejszenie udziału krajów Azji Południowo – Zachodniej i Afryki w światowej produkcji „złota Bliskiego Wschodu”.

Odpowiedzią na powyższą politykę stało się, z jednej strony, zmniejszenie popytu na ropę naftową pod wpływem spadku energochłonności gospodarek (głównie krajów najwyżej rozwiniętych) z drugiej zaś strony zagospodarowywanie nowych złóż roponośnych, leżących poza krajami OPEC.

Wszystko to zmusiło kraje OPEC do zrezygnowania z restrykcyjnej polityki i w wielu z nich w drugiej połowie lat osiemdziesiątych wydobycie zaczęło wzrastać (wyjątek stanowi Irak – duży uprzednio producent ropy naftowej na Bliskim Wschodzie – w którym produkcja znacznie zmalała i nadal jest mała na skutek prowadzonych przez ten kraj wojen i nałożenia embarga na eksport ropy; w Kuwejcie spadek produkcji spowodowała jedna z tych wojen) co przedstawia poniższy wykres.

Zmiany w wydobyciu ropy naftowej w krajach Bliskiego Wschodu w latach 1950–1994

Warunki i koszty wydobycia ropy naftowej w różnych rejonach świata są bardzo zróżnicowane. Ze względu na warunki geologiczne bardzo korzystne są one na Bliskim Wschodzie. Dzięki temu oraz obfitości zasobów region ten ma obecnie podobny udział w światowym wydobyciu ropy naftowej jak na początku lat siedemdziesiątych (czyli około 30%).

Większość wydobytej w tym rejonie ropy jest przeznaczona na eksport. Ropa jest najważniejszym surowcem energetycznym w handlu międzynarodowym. Główne rynki zbytu stanowią Stany Zjednoczone, Europa Zachodnia i Japonia. Takie rozmieszczenie obszarów wydobycia i konsumpcji ropy naftowej wymaga jej transportu na duże odległości. Jest ona transportowana rurociągami, liczącymi nieraz kilka tysięcy kilometrów długości, z miejsca wydobycia do rafinerii, gdzie przerabia się ją m. im. na benzynę, oleje napędowe, smary, oleje opałowe i różne frakcje wykorzystywane w przemyśle chemicznym.

Rurociągami znajdującymi się na Bliskim Wschodzie przesyła się ropę do portów mających terminale przystosowane do przeładunku na tankowce, będące statkami o dużej wyporności. W pobliżu portów zwykle są zlokalizowane zbiorniki magazynujące paliwa, z których następnie cysternami rozwozi się je do stacji zaopatrzeniowych, rozmieszczonych w miastach, przy autostradach itp.

Większość krajów Bliskiego Wschodu, eksportujących to płynne „złoto”, należy do czołówki najbogatszych państw Azji. Mają one bardzo wysoki dochód narodowy, liczony w dolarach na jednego mieszkańca, na przykład: Kuwejt - 28 tys $/1 mieszk.; Zjednoczone Emiraty Arabskie - 42 tys $/1 mieszk.; Katar - 68 tys $/1 mieszk.; Bahrajn - 26 tys $/1 mieszk.; Arabia Saudyjska - 23 tys $/1 mieszk.