Współczesność i historia w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego.

"Wesele", dramat Stanisława Wyspiańskiego jest utworem napisanym na przełomie wieków dziewiętnastego i dwudziestego. W owym czasie w Polsce dominowały nurty modernistyczne, a okres literacki nazwano Młodą Polską. Wesele to dramat realistyczny, oparty na prawdziwym wydarzeniu, jakim był ślub Rydla ( Pana Młodego ) z Mikołajczykówną ( Panna Młoda ). W utworze przedstawione zostały dwie najważniejsze grupy społeczne. Ocena obydwu wypadła jednak raczej niekorzystnie. Z utworu wybija się niemożność zrozumienia jednej ze stron przez drugą. Głównym źródłem nieporozumień między inteligencją a chłopami jest zakorzeniona w świadomości galicyjska rzeź, rabacja Jakuba Szeli. Wyspiański pokazuje również inne przyczyny spowalniające wybuch powstania, walki o niepodległość. Kilka postaci posiada głębszy rys psychologiczny, aby dokładniej zobaczyć problemy nurtujące ówczesną Polskę. Treść zawartą w utworze możemy podzielić na wydarzenia i problemy dotyczące teraźniejszości i przeszłości.

Współczesność w "Weselu", okres w którym żył i tworzył Wyspiański, czyli początki naszego stulecia, jest bardziej rozbudowana o przeszłości. Możemy ją podzielić na kwestie polityczne oraz społeczno-obyczajowe.

Pierwszym z elementów politycznych, dotyczących Europy jest trwająca od wielu lat stabilizacja sił w Europie. Mimo wielu podejmowanych prób zaburzenia równowagi nic się nie zmieniło. W roku 1807 Napoleon zaczął swoją kampanię, w roku 1812 miał pod swoim panowaniem większą część Europy. Jednak po nieudanym marszu na Moskwę zaczął odnosić porażki i ostatecznie w roku 1815 na kongresie wiedeńskim został ustalony podział Europy. Innym wydarzeniem była Wiosna ludów w roku 1848, która, mimo chęci jej uczestników, nie przyniosła znaczących popraw, ani też nie stała się przyczyną odzyskania przez Polskę niepodległości. Również terytorialne spory nie przerodziły się w wojnę w całej Europie. Przykładem mogą powstania: listopadowe i styczniowe. Inny konflikt, poza granicami naszego kraju, w który włączone były państwa zaborcze nie przyniósł zmian politycznych. Teoria równowagi sił, którą zapoczątkowała Anglia, i w tym wypadku zwyciężyła. Każde następne pokolenie chciało zmian, ale te, które udało się przeforsować nie były radykalne i w zaledwie niewielkim stopniu zmieniały sytuację. Inną kwestią polityczną jest ogólne nastawienie ludzi Młodej Polski do zbliżającego się końca wieku. Wraz z nadejściem roku 1900 oczekują oni z jednej strony totalnej katastrofy, unicestwiającej egzystencje na ziemi. Koncepcje apokaliptyczne uwidaczniają się w wierszach dekadentów. Część ludzi sztuki spodziewała się jednak zmian politycznych, wojny, która objęłaby całą Europę. Wraz z tymi wydarzeniami można by zorganizować społeczeństwo polskie i walczyć o odzyskanie niepodległości. Sytuacja w państwach zaborczych nie wskazywała jednak na nadejście jakichkolwiek zmian. Dopiero rok 1905, kiedy to w Rosji wybuchła rewolucja, dawał Polakom pewne nadzieje. Sytuacja polityczna odbija się również mocno w samym utworze, w dialogach pomiędzy postaciami z utworu. Pierwszym akcentem jest rozmowa Czepca z Dziennikarzem o sytuacji politycznej w Chinach i o sensie aktualności informacji. Chłopi interesują się polityką, sprawami narodu, jednak nie otrzymali potrzebnego wykształcenia, aby móc dyskutować ze szlachtą na równym poziomie. Dziennikarz zaś jest znużony informacjami ze świata, nie czuje potrzeby nawiązania dyskusji z Czepcem. Rzuca mu pod nogi gazetę i mówi "A to czytaj, jeśli ciekawy". Wydarzenie odnoszącym się do polityki jest niewątpliwie wizyta Wernyhory, który powierza gospodarzowi symboliczną misję zwołania narodu. Odwiedziny te są zapowiedzią wielkich zmian, rozpoczęciu jakiejś walki. Jednocześnie wizyta Wernyhory każe nam być w wiecznej gotowości i czekać na właściwy moment. Jest to być może odniesienie do początków takich organizacji jak POW, "Strzelec" czy "Sokół". To one stały się kolebką Legionów Polskich. Zapowiedzią zmian może być również wydarzenie z filmowej wersji "Wesela" w reżyserii Andrzeja Wajdy. Tam Jasiek jest ścigany przez żołnierzy z trzech zaborów.

W dramacie Wyspiański porusza również kwestie społeczno-obyczajowe nurtujące ówczesną Polskę. Głównym tematem jest stosunek inteligencji do chłopów. Poeta pokazuje wyraźnie, że ludomania powstała w miejsce pracy u podstaw. Klęska ideałów pozytywistycznych naprowadziła wszystkich na przyjęcie właśnie takiej postawy wobec ludu. Ludomania rozwinęła się głównie w zaborze austriackim, gdyż tam istniał główny ośrodek Młodej Polski. W małżeństwie Rydla widoczny jest brak zrozumienia istoty związku. Rydel jest osobą wykształconą, lubi fantazjować, jego sposoby wypowiedzi dowodzą jego poetyckich zainteresowań. Panna Młoda jest osobą twardo stąpającą po ziemi, posługuje się prostym językiem, ceni sobie rzeczowość. W "Weselu" zauważa się również pogardę, z jaką część inteligencji odnosi się do chłopów. Postawy takie zajmuje Radczyni, Dziennikarz, oraz jest to wyraźnie pokazane w końcowych scenach utworu. Inteligencja nie myśli również o przyszłości kraju, skoro nie chcą podjąć walki, to nie interesują się również losem wsi. Najlepszym przykładem jest tu rozmowa Czepca z Gospodarzem, podczas której Czepiec chce dowiedzieć się o czym mówił Wernyhora, a Gospodarz stara się zbagatelizować temat i jak najszybciej zakończyć dyskusję. W utworze w negatywnym świetle jest pokazana postawa, jaką reprezentuje Ksiądz. Załatwia on tylko swoje interesy, nie jest duchową podporą dla chłopów. Nie widać jakiejkolwiek chęci pomocy z jego strony. Jest to człowiek mały wewnętrznie. Hetman Branicki i Żyd negują postawę Rydla, uznając jego postępowanie za pewien rodzaj zabawy, przygody. Żyd wypowiada słowa: "Pan się narodowo bałamuci,/ Pan to przecie jutro zruci". Jest to trafna aluzja co do przyszłości całej inteligencji. Pokazana jest tutaj krytyka fałszywej ludomanii, która po jakimś czasie przestanie być czymś ekscytującym i zostanie zapomniana. Inną kwestią poruszaną przez Wyspiańskiego jest kwestia czysto obyczajowa. Ślub z chłopką był w owym okresie szokiem towarzyskim, na pewien sposób skandalem. Gospodarz, już lekko pijany, wyrzuca swoim gościom, że przyjechali się tu tylko bawić, oglądać obrazki. Oskarża ich o fałsz, o pozerstwo. Pokazuje jak trudne jest w rzeczywistości zrozumienie się i przeniknięcie dwóch odrębnych kultur.

Tematem, który przez większą część utworu się przewija i stanowi jednocześnie bazę do rozważań nad odmiennością chłopów i inteligencji jest historia. Nośnikami jej stają się osoby dramatu. Zawisza Czarny jest rycerzem spod Grunwaldu. W jego postaci widzimy prawdziwy wzór Polaka-patrioty. Przywołuje nam na myśl czasy świetności Polski, wygraną z 1410r z Krzyżakami. Postawa innej z osób dramatu - hetmana Branickiego jest zaprzeczeniem wszelkich cnót rycerza. Jest to przekupiony przez carycę Katarzynę II zdrajca, przywódca targowiczan. Na wesele dotarł również przywódca rabacji chłopskiej z 1846r - Jakub Szela, cały zalany krwią szlachty, z której wyrosła inteligencja. Opis zajść podczas rzezi galicyjskiej przytacza Gospodarz w III akcie "Mego dziada piłą rżnęli, ojca . zadźgali". Żyjącym do wydarzeń opisanych w "Weselu", uczestnikiem rabacji chłopskiej jest Dziad.

Widząc współczesność, jej konflikty i ich podłoże historyczne dochodzimy do wniosku, że obecny stan rzeczy jest jedynie cienką skorupą przykrywającą straszne zbrodnie przeszłości. Wystarczy niewielki konflikt, który może przerodzić się w walkę nie z zaborcami, a w obrębie jednego narody, pomiędzy inteligencją a chłopstwem. Byłoby to przyczyną kolejnego odłożenia spraw narodowowyzwoleńczych. Znamy z literatury wiele małżeństw, które miały pogodzić zwaśnione strony. Przykładem tu może być ślub bohaterów "Nad Niemnem" - Elizy Orzeszkowej - Janka Bohatyrowicza - prostego chłopa i Justyny Orzelskiej - panny z domu szlacheckiego. Jednak w przeciwieństwie do tego małżeństwa para z "Wesela" nie pasuje do siebie w ogóle i jest to związek bardzo kruchy. Aby inteligencja, której przedstawicielem jest Pan Młody, mogła się zjednoczyć z chłopstwem ( Panna Młoda ) potrzeba wielu lat wytężonej pracy z obu stron.