Kanada - ustroj polityczny, polonia

Federacyjne państwo parlamentarne; monarchia konstytucyjna, członek bryt. Wspólnoty Narodów; konstytucję stanowi ustawa konstytucyjna z 1982, nie uchylone postanowienia Aktu o Brytyjskiej Ameryce Północnej (1867) oraz normy prawa zwyczajowego; głową państwa jest monarcha brytyjski reprezentowany przez gubernatora generalnego (w prowincjach przez zastępców gubernatora), mianowanego formalnie przez monarchę, a faktycznie przez premiera Kanady; gubernatora obowiązują decyzje Tajnej Rady, w której skład wchodzą dożywotnio osoby mianowane przez gubernatora na wniosek premiera Kanady (m.in. wszyscy byli i aktualni ministrowie, prezes Sądu Najwyższego, premierzy prowincji, spikerzy Izby Gmin i Senatu); Tajna Rada nie zbiera się w pełnym składzie, a decyzje w jej imieniu podejmuje rząd Kanady (głównie premier); gubernator podpisuje w imieniu królowej wszystkie ustawy parlamentu Kanady. Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy parlament federalny, który składa się z Senatu i Izby Gmin; Senat liczy 104 członków, mianowanych przez gubernatora na czas nieokreślony (do ukończenia 75 roku życia); każda prowincja jest reprezentowana przez określoną liczbę senatorów; Izba Gmin składa się z 295 deputowanych (ich liczba jest weryfikowana co 10 lat, stosownie do aktualnej liczby mieszkańców Kanady), wybieranych w prowincjach, proporcjonalnie do liczby ich mieszkańców, w większościowych wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele, odpowiedzialny przed Izbą Gmin; gubernator jest zobowiązany powierzyć funkcję premiera przywódcy partii, która zdobyła w wyborach największą liczbę mandatów; premier wybiera członków gabinetu spośród członków parlamentu reprezentujących jego partię; zwyczajowo w gabinecie są reprezentowane wszystkie prowincje; skład rządu zatwierdza (wyłącznie formalnie) gubernator generalny. Prowincje mają autonomię w zakresie spraw wewnętrznych; każda ma własny organ władzy ustawodawczej (1-izbowy parlament, wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję) i wykonawczej (rząd z premierem na czele odpowiedzialny przed parlamentem prowincji).







Polonia

W XIX w. na teren obecnej Kanady dotarły niewielkie grupy uchodźców — uczestników polskich powstań narodowych; postacią najwybitniejszą wśród nich był inż. K. Gzowski. Falę masowej emigracji zapoczątkowali 1858 Kaszubi (do 1890 — ok. 20 tys.), którzy tworzyli zwarte osady w prowincji Ontario. Polska emigracja do Kanady 1890–1914 (ok. 60 tys.) miała charakter chłopski, wywodziła się głównie z Galicji; podobny charakter miała emigracja z okresu międzywojennego (ponad 40 tys.). W okresie II wojny światowej Kanada przyjęła ok. 1000 pol. uchodźców wojennych, a 1946–56 z terenu zach. Europy — 64 tys. dipisów i byłych żołnierzy PSZ na Zach.; reprezentowali oni wszystkie grupy społeczne i zawodowe (ok. 20% osób z wyższym wykształceniem). W 1957–89 do Kanady przybyło ponad 70 tys. Polaków (z tego ok. 40 tys. w latach 80.); 1990 liczbę ludności polskiego pochodzenia szacowano na 400 tys.; główne skupiska w prowincji Ontario (m.in. Toronto — ponad 47 tys.), poza tym w Winnipeg (prowincja Manitoba) oraz Montrealu (prowincja Quebec). W Kanadzie działa ok. 300 polonijnych organizacji, parafii, towarzystw religijnych, kombatanckich i zawodowych; największą organizacją jest Związek Polaków w Kanadzie; działa Kongres Polonii Kanadyjskiej; dużą aktywność wykazują: Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, Stowarzyszenie Techników Polskich oraz ZHP i powstała na początku lat 80. Polish Canadian Action Group; od 1945 działa w Toronto Polska Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa (rodzaj banku polonijnego); funkcjonują 2 instytucje naukowe (Polski Instytut Naukowy w Kanadzie i Kanadyjsko-Polski Instytut Badawczy), ok. 70 polskich szkółek sobotnich, wychodzi prasa (m.in. „Związkowiec”, „Głos Polski — Gazeta Polska”, „Echo”, „Czas”).