Skutki wojen domowych w I eklodze Wergiliusza

Publiusz Wergiliusz Maro, poeta okresu augustowskiego, urodził się w roku 70 p.n.e. jako syn rolnika z wioski Andes koło Mantui. Rodzice dbając o jego wykształcenie wysłali przyszłego poetę na naukę do Kremony i Mediolanu. W Neapolu studiował filozofię epikurejską, następnie w roku 50 p.n.e. przeniósł się do Rzymu. Na miejscu poznał Mecenasa, który doprowadził Wergiliusza do kontaktów z Oktawianem Augustem. Zmarł w 19 roku p.n.e..
Wergiliusza nazywa się poetą przełomu. Jego twórczość związana była z programem politycznym Augusta. Na początku swojej twórczości znajdował się pod wpływem neoteryków, grupy poetów w Rzymie czerpiących z poezji aleksandryjskiej. Właśnie podczas tego okresu wydał swój pierwszy zbiór utworów „Bukoliki” , które zostały napisane w latach 42 – 39 p.n.e.. Następnie w latach 37 – 30 p.n.e. stworzył „Georgiki”, poemat dydaktyczny w czterech księgach, zachwalający życie na wsi, poprzez opisanie czynności związanych z uprawą roli, pielęgnacją drzew, hodowlą bydła i pszczelarstwem. Utwór ten powstał pod wpływem Augusta, któremu zależało na odrodzeniu rolnictwa, jako jednym z elementów odbudowy państwa. Kolejne dzieło to epos narodowy „Enejda”, opiewający zmagania Eneasza, protoplasty narodu rzymskiego. Utwór ten był tworzony w latach 29 – 19 p.n.e. Tak samo jak poprzednie dzieło powstał pod wpływem Augusta i miał za zadanie pokazać, dlaczego Rzym ma prawo panować nad światem oraz przedstawić wczesne dzieje państwa.
„Eklogi” czy też „Idylle”, inna nazwa tego typu twórczości, były inspirowane „Sielankami” Teokryta, jednego z poetów aleksandryjskich z III wieku p.n.e.. Dziesięć, pisanych heksametrem, utworów Wergiliusza zawiera typowe dla bukolik elementy jak: pasterska sceneria, locus amoenus, agon pasterski i miłość. Wcześniej żaden poeta rzymski, nie sięgnął po Teokryta. Jest więc zasługą Wergiliusza wprowadzenie gatunku bukolicznego na grunt rzymski. Od poety aleksandryjskiego przejął greckie imiona dla pasterzy, część motywów i niektóre elementy krajobrazu, typowego dla Sycylii. Własną inwencją poety jest osadzenie akcji w scenerii rzymskiej wsi, odniesienia autobiograficzne i nawiązania do aktualnych wydarzeń politycznych w Imperium. To sprawia, że te utwory stają się rzymskie.
Tło historyczne w bukolikach jest bardzo ważne. Losy bohaterów wyraźnie odnoszą się do ówczesnej sytuacji politycznej i wydarzeń w imperium. Widoczne są również nawiązania do Oktawiana Augusta . Akcja pierwszej eklogi jest ściśle związana z aktualnymi wydarzeniami w Rzymie. Można również dopatrywać się w niej przedstawienia prywatnych doświadczeń Wergiliusza z tego okresu, które posłużyły jako inspiracja do tematu utworu.
Lata poprzedzające wydanie „Bukolik” to czas, kiedy Oktawian zwycięsko zakończył wojny domowe. W 41 roku, jako wynagrodzenie dla weteranów, August obiecał im ziemię, która była w posiadaniu zwolenników przegranego Brutusa i Kasjusza. Były to tereny w północnej Italii, Kremona. Mieszkańcy jej oraz okolicznych wiosek, do których należało Andes zostali wysiedleni. Ten los spotkał więc i rodzinę Wergiliusza. Te odniesienia do skutków wojen domowych w I eklodze chciałabym teraz przedstawić.
Skutkiem wojen domowych było wysiedlenie ludności wiejskiej z ich ziem. Aluzje do tych wydarzeń w omawianym utworze Wergiliusza można podzielić na ogólne, odnoszące się do ogółu wysiedlonych mieszkańców, oraz na te, które konkretnie odnoszą się do samego poety, pokazujące jakie odbiło się to na życiu i twórczości poety. A tą grupę również można dzielić na skutki związane z życiem Wergiliusza i na te, które wpłynęły na kształt jego dzieł. Przedstawię najpierw fragmenty, odnoszące się do skutków dla całej ludności tamtych terenów.
Bohaterowie pierwszej eklogi to pasterze, Tityrus i Melibeusz. Drugi z nich musi opuścić ojczyznę i udać się na tułaczkę, kiedy pierwszy może zostać szczęśliwy na swoich posiadłościach. Skarga Melibeusza pojawia się już w pierwszych wersach utworu:
nos patriae fines et dulcia linquimus arva.
nos patriam fugimus
Można więc uznać tą wypowiedź na odzwierciedlenie sytuacji, powstałej na wskutek zakończenia wojen domowych, kiedy to mieszkańcy wsi, zostali zmuszeni do porzucenia swoich ziem, z powodu oddania ich w ręce weteranów Oktawiana.
undique totis
usque adeo turbatur agris. en ipse capellas
protenus aeger ago;
Wywłaszczenie spowodowało zamieszanie, niepokój na wsiach, kiedy mieszkańcy musieli odejść ze swoimi trzodami.
At nos hinc alii sitientis ibimus Afros,
pars Scythiam et rapidum cretae veniemus Oaxen
et penitus toto divisos orbe Britannos.
Pozbawieni ziem wieśniacy muszą udać się tak daleko od swojej ojczyzny, że Wergiliusz, dla zobrazowania tego faktu, wymienia najdalsze krainy ówczesnego świata jak Afryka czy Brytania.
en umquam patrios longo post tempore finis
pauperis et tuguri congestum caespite culmen,
post aliquot, mea regna, videns mirabor aristas?
impius haec tam culta novalia miles habebit,
barbarus has segetes.
Melibeusz zastanawia sie w tym fragmencie, czy w wyniku gospodarowania weterana na jego dawnych ziemiach (tu nazwanego barbarzyńcą) gospodarstwo nie popadnie w ruinę i czy będą uprawiane pola.
en quo discordia civis
produxit miseros; his nos consevimus agros!
Stwierdza, że to wszystko jest wynikiem niezgody obywateli, która oznacza wojnę domową. Dla tych więc, którzy wtedy walczyli, wieśniacy musza ustąpić z ziem.
Wojna domowa wywarła też ogromny wpływ na życie samego poety. Wywłaszczenie z rodzinnego majątku było dla Wergiliusza katastrofą życiową. Utożsamiany jest z drugim bohaterem eklogi Tityrusem, który ma to szczęście że, może pozostać na swoich ziemiach.
O Meliboee, deus nobis haec otia fecit.
namque erit ille mihi semper deus, illius aram
saepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus.
ille meas errare boves, ut cernis, et ipsum
ludere quae vellem calamo permisit agresti.
Tityrus, również zagrożony utratą majątku, dzięki wstawiennictwie u „boga” może pozostać na swoich ziemiach. Dlatego ten „bóg” będzie zawsze czczony przez pasterza. Widać tu silną aluzje do Wergiliusza i Oktawiana, do którego poeta musiał skierować się z prośbą o odzyskanie posiadłości. Jego wniosek został rozpatrzony pozytywnie, dlatego też Oktawian zawsze będzie się cieszył wdzięcznością i czcią twórcy. Dzięki temu też będzie mógł dalej zajmować się poezją.
Ante leves ergo pascentur in aethere cervi
et freta destituent nudos in litore pisces,
ante pererratis amborum finibus exsul
aut Ararim Parthus bibet aut Germania Tigrim,
quam nostro illius labatur pectore vultus.
Również ten fragment pokazuje, że skutkiem odzyskania ziem przez Wergiliusza, Oktawian będzie na zawsze w jego sercu.
Libertas, quae sera tamen respexit inertem,
[…]
postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit.
Według niektórych interpretatorów Wergiliusz jest zadowolony z zachodzących zmian politycznych .Powyższe wersy mają odnosić się do zamiany sytuacji politycznej w Rzymie. W wyniku wojny peruzyjskiej Gallia Cisalpina, została dołączona przez Augusta do Italii, co spowodowało zmianę prawa dla jej mieszkańców. Interpretuje się, że libertas oznacza posiadanie prawa do ziemi w Italii, a Galetea i Amaryllis to opiekunki tych terenów. Zmiana Galatei na Amaryllis to aluzja do zamian politycznych. Co ma oznaczać, że poeta teraz znajduje się pod władzą Okatawiana i rozpoczyna nowy etap życia.
namque - fatebor enim - dum me Galatea tenebat,
nec spes libertatis erat nec cura peculi.
quamvis multa meis exiret victima saeptis
pinguis et ingratae premeretur caseus urbi,
non umquam gravis aere domum mihi dextra redibat
Wcześniej Tityrus nie dbał o swój majątek i tracił wszystko co zarobił. Fragment ten może więc być argumentem na poparcie powyższej interpretacji, że zmiana układów politycznych była skutkiem pozytywnym dla Wergiliusza.
Fortunate senex, ergo tua rura manebunt
et tibi magna satis, quamvis lapis omnia nudus
limosoque palus obducat pascua iunco.
non insueta gravis temptabunt pabula fetas
nec mala vicini pecoris contagia laedent.
fortunate senex, hic inter flumina nota
et fontis sacros frigus captabis opacum;
hinc tibi, quae semper, vicino ab limite saepes
Hyblaeis apibus florem depasta salicti
saepe levi somnum suadebit inire susurro;
hinc alta sub rupe canet frondator ad auras
nec tamen interea raucae, tua cura, palumbes
nec gemere aeria cessabit turtur ab ulmo.
Powyższy fragment uważam, za bardzo ciekawy i według mnie wypowiedz Melibeusza na temat posiadłości Tityra, pokazuje, że Wergiliusz, w wyniku odzyskania swojego majątku, bardziej docenił życie na wsi. Nawet jeśli pola nie są urodzajne, a Melibeusz mówi przecież o bagnach porośniętych sitowiem i nagich kamieniach, to są to znajome i miłe pasterzowi tereny. Następujący potem opis locus amoenus to również wskazanie dużego znaczenia tego miejsca dla poety.
Wojny domowe przyczyniły się więc do ogromnych zmian w życiu Wergiliusza, ponieważ zauważył jak ważne dla niego są ziemie ojczyste. Jest jeszcze jeden skutek tych wydarzeń. Zmiana sytuacji politycznej w Imperium Rzymskim i wysiedlenie poety i innych mieszkańców ze wsi, stało się inspiracją dla napisania tej eklogi. Tematyka historyczna sprawia, że utwór ten staje się eklogą rzymską. Gdzie pasterska sceneria jest tylko wyznacznikiem gatunkowym, a wyraźne aluzje do ówczesnych wydarzeń czynią pierwszą bukolikę czymś nowym, niemającym odpowiednika w sielankach greckich. Dzięki więc osobistym przeżyciom Wergiliusza, które są ściśle związane ze skutkami wojny domowej, poeta stworzył tę eklogę
Podsumowując więc, skutki wojen domowych widoczne w I eklodze Wergiliusza były następujące. Wysiedlenie ludności wiejskiej z posiadłości w południowej Italii z rozkazu Oktawiana na rzecz jego weteranów. Dołączenie Gallii Cisalpina, wcześniej należącej do Antoniusza, do Italii oraz idąca za tym zmiana sytemu politycznego i prawa. Pozbawienie Wergiliusza i jego rodziny ich majątku ziemskiego, czego następstwem było spotkanie i prośba do Oktawiana o zwrócenie majątku. Odzyskanie posiadłości prze poetę, co przyczyniło się do zrozumienia przez niego, jak bardzo kocha swoje ziemie ojczyste i do docenienia uroku tamtego krajobrazu. Te zaś wydarzenia zaowocowały stworzeniem tego utworu, o tematyce ściśle odnoszącej się do ówczesnych wydarzeń w Imperium. A dzięki wstawieniu realii rzymskich do gatunku sielanki, Wergiliusz stworzył eklogę rzymską.




BIBLIOGRAFIA

1. http://www.thelatinlibrary.com/vergil/ec1.shtml, 07.01.2012, J. B. Greenough, Bucolics, Aeneid, and Georgics of Vergil, Boston: Ginn & Co., 1900,
2. M. Cytowska, H. Szelest, Literatura rzymska. Okres augustowski, PWN, Warszawa 1990.
3. M. Cytowska, H. Szelest, Literatura grecka i rzymska w zarysie, PWN, Warszawa 1983.
4. S. Stabryła, Wergiuliusz. Świat poetycki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1983.
5. Z. Abramowiczówna, Bukoliki i Georgiki: wybór. Wergiliusz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Warszawa 2006.