W miastach skupiało się życie kulturalne. Centrum miasta stanowiła świątynia. Z niej rzemieślnik otrzymywał surowiec, do świątyni oddawał gotowy produkt, tutaj składał rolnik zbiory rolnicze, jak i kupiec składał towary, odbywając podróże na zlecenie świątyni. Świątynia była wielkim posiadaczem majątków ziemskich, na które złożyły się dary gminy na rzecz bóstwa. Własność świątynna była niezależna od własności gminy. Nie było więc w gminie równości majątkowej, występowali w niej wielcy posiadacze ziemi jak i drobni rolnicy. Państwo było nieustannie rozbite na miasta. Brak było scentralizowanej władzy. W każdym mieście władzę spełniał kapłan z tytułem ensi (pan kamienia węgielnego świątyni), w jego ręku skupiała się władza sądownicza, administracyjna i wojskowa. Był to więc ustrój teokratyczny. Z biegiem czasu zaczęła się wyodrębniać władza naczelnika wojskowego. Przez to obok świątyni w mieście pojawił pałac. Naczelnicy napadali na inne miasta i zabierali łup. Najbliżsi podwładni naczelnika tworzyli arystokrację. Niektórzy naczelnicy starali stworzyć dynastie, jednak zazwyczaj były to dynastię krótkotrwałe. Szczytem potęgi państwa Sumerów był okres panowania pierwszej dynastii z Ur ok 2500 r. Z tego okresu pochodzą słynne z bogactw grobowce królów-kapłanów. Świetność ta była jednak krótkotrwała, gdyż na tereny Międzyrzecza najechali Semici. Walki z nimi trwały stulecia, jednak w końcu Semici wchłonęli kulturę Sumerów.
Najazd Akadów i pierwsze państwo Semickie w Międzyrzeczu
Plemiona semickie w na początku III tysiąclecia rozpoczeły wędrówke prawdopodbnie z terenów połoźonych między Syrią a Mezopotamią, wzdłuż Eufratu przenikając do kraju Sumerów. Ci po ciężkich walkach zdołali odeprzeć napór i zasymilować przybyszów. Jednak Sumerowie osłabieni wielowiekowymi walkami i rozbiciem politycznym nie zdołali odeprzeć nowego najazdu Semitów tzw. Akadów (od miasta Akad), których nacisk spowodował ok. 2300 r. załamanie supremacji politycznej Sumerów w Międzyrzeczu. Zwycięstwo Semici zawdzięczali nowej taktyce wojennej jak i nowej broni łukowi. Na terenach podbitych Sargon z Akadu (Szarrukin, ok. 2310-2280) stworzył pierwsze wielkie państwo Semickie. Władcy Semiccy kontynuowali podboje i tytułowali się panami świata. Akadowie padli ofiarą najazdu Gutejczyków, górskiego plemienia zamieszkującego graniczę góry Iranu, ci zaś ulegli Sumerom, którzy około 2100 r. p.n.e zdołali strząsnąć z siebie obce panowanie.
Okres sumero-akadyjski
Sumerowie mieli przewagę kulturową nad Semitami dlatego ich kultura przetrwała, jednak wpływ Semitów był bardzo duży na język, religie, pismo. Dlatego też okres ten zwany jest sumero-akadyjski by podkreślić dwoistość kultury ludu zamieszkującego ten kraj, który zwany był Sumero-Akad. Silnym ośrodkiem stało się znów miasto Ur (III dynastia). Znane jest także miasto Lagasz, którego ensi Gudea stał się jednym z najlepiej znanych postaci kręgu sumeryjskiego. Nastąpiło teraz słabnięcie elementu sumeryjskiego na terenie Międzyrzecza, gdyż na terenach granicznych Międzyrzecza powstały silne państwa. Elamici, państwo asyryjskie około miasta Assur, państwo semickie z siedzibą w mieście Mari.
Rozpad państwa Sumerów
Część Sumero-Akadu podbił Elam. Później podboje zaczęła Asyria, która do wielkiej potęgi doszła za panowania Szamszi-Adada I (ok. 1748-1716), który podbił nawet miasto Mari. Ostateczny cios Sumerom zadali nowi przybysze semiccy Amoryci, którzy od początku II tysiąclecia zaczęli pojawiać się na terenie Międzyrzecza. Skupili się wokół miasta Babilon, który dotychczas nie spełniał większego znaczenia. Po wielu walkach między Amorytami, Elamitami, Asyryjczykami, Mari i Babilonem zwycięża władca Babilonu Hammurabi. Poświęcił on kilkadziesiąt lat swego panowania na walkę z Elamitami, z Asyrią, którą podbił, oraz z państwem Mari. Ostatecznie cała prawie Mezopotamia została włączona w obręb jego monarchii, a Babilon stał się głównym centrum kulturalnym i gospodarczym Wschodu azjatyckiego. Amoryci wchłonęli w ten sposób kulturę Sumerów, która zaczęła zamierać. Szybkie rozwinięcie się państwa Amorytów spowodowało zatarcie śladów obecności Sumerów na tych terenach. Amoryci przejęli część kultury sumeryjskiej rozwijając ją później jednak już w mniejszym stopniu.
Sumerowie - Religia
Sumerowie wierzyli z początku liczne bóstwa związane z siłami przyrody. W każdym mieście czczone było bóstwo miejskie. Później po powstaniu państwa doszło do wytworzenia całego panteonu bóstw, którym budowano ogromne świątynie. Przy nich wznoszone ogromne wieże tzw. zigguraty. Szczególnie czcili Sumerowie bóstwa płodności, "boską parę", znaną pod różnymi nazwami, najczęściej bogini Inanna i jej męskiego partnera Dumuzi. Po jesiennym zejściu do świata podziemnego mieli oni powracać na wiosnę, a święto to czcili Sumerowie uroczystościami zwanymi świętymi zaślubinami, symbolizującymi odrodzenie się natury.
Sumerowie - Literatura
Bardzo szybko rozpowszechniła się sztuka pisarska. Świadczy o tym duża liczba dokumentów treści gospodarczej. Jeśli chodzi o literaturę to przeważają w niej epopeje o treści mitologicznej, mówiące o stworzeniu świata, bogów, poruszające po raz pierwszy w dziejach ludzkości problemy życia i śmierci w poemacie o półbogu, pół człowieku Gilgameszu. Z podłoża sumeryjskiego wyrósł poemat "Enuna elisz" pochodzący dopiero z XVIII w. p. n.e. w którym zachowała się najwcześniejsza wersja o potopie, przejęta, jak się zdaje, później przez pisarzy biblijnych. Powstały też pierwsze w dziejach kodeksy prawne. Sumerowie posiadali również pierwszych reformatorów społecznych w dziejach: Urukagin (połowa III tysiąclecia), Urnammu (XXII w.), Lipitisztar (XIX w.) Sumerowie wywarli duży wpływ na późniejszą literaturę Wschodu.